Morgunblaðið - 23.01.1986, Blaðsíða 10

10 B
MORGUNBLAÐIÐ, VtDSKEPri/IŒVINNULÍF FIMMTUDAGUR 23. JANÍJAR1986
Verðbréf
Sölugengi skulda-
bréfaog
áhrifavaldar þess
—- eftir Davíð
Björnsson,
rekstrarhagfræðing
Almenn formúla fyrir útreikning á söluverði skuldabréfa er:
Greiðsla 1 + Greiðsla 2 + Greiðsla 3 + ... + Greiðsla n
áv.krafa 1 áv.krafa 2 áv.krafa 3 áv.krafa n
Sem kunnugt er hafa verð-
bréfaviðskipti færst mjög i auk-
ana á undanförnum misserum.
Almenningur er í auknum mæli
farinn að færa sparifé sitt yfir
i skuldabréf, enda er mjög há
ávöxtun í boði fyrir þá sem það
gera. Með aukinni þátttöku al-
mennings í þessum markaði
eykst þörfin fyrir almenna
fræðslu um eðli skuldabréfavið-
skipta, og er þessi grein ætluð
sem innlegg í þá fræðslu. Hér
verður fjallað um það hvernig
söluverð skuldabréfa myndast
(sölugengi), hvernig það breytist
með breyttum markaðsaðstæð-
um (gengisáhætta) og hvaða fjár-
festingastefnu kaupendur á
markaðnum ættu að beita til að
hagnast á eða lágmarka áhættu
sína af verðsveiflum á markaðin-
um.
Sölugengi skuldabréfa
Skuldabréf eru seld á verðbréfa-
markaði á ákveðnu verði. Þetta
verð er háð
• nafnvöxtum skuldabréfsins
• þeirri ávöxtun, sem bréfið
er selt á
• lánstíma
Mjög óalgengt er að nafnvextir
skuldabréfa séu nákvæmlega þeir
' sömu og kaupendur bréfanna krefj-
ast. Ef svo væri hins vegar, þ.e.
ef kaupandi að bréfi með föstum,
5% vöxtum, æskti 5% ávöxtunar á
þá peninga, sem færu í kaup á
því bréfi, væri málið mjög einfalt.
Hann myndi þá vera fús að borga
10.000 krónur fyrir bréf að nafn-
verði kr. 10.000, og njóta síðan
þeirra vaxta, sem bréfíð gæfí af sér.
Þetta er hins vegar afar sjaldgæft.
Verð skuldabréfa á verðbréfamark-
aði er síbreytilegt og háð markaðs-
aðstasðum hveiju sinni. Sú ávöxtun,
sem kaupendur bréfa kre^ast er
mjög mismunandi, og m.a. háð
framboði og eftirspum á skulda-
bréfum og kjörum á öðrum Ijárfest-
inarvalkostum. Söluverð skulda-
bréfa er því í flestum tilfellum
annað en nafnverð þeirra, og getur
bæði verið hærra eða lægra en
nafnverðið. 10.000 króna skulda-
bréf gæti því selst á 9.000 krónur
eða 11.000 krónur, allt eftir mark-
aðsaðstæðum hveiju sinni. Séu
nafnvextir bréfsins hærri en þeir
vextir, sem kaupendur kreflast af
Qármagni sínu selst bréfíð á yfír-
verði og sölugengi þess er yfír 100.
Sé ávöxtunarkrafa markaðarins
aftur hærri en nafnvextir bréfsins
er það selt með afföllum, þ.e. sölu-
gengi þess er minna en 100. —
Eins og markaðsaðstæðum er nú
háttað hér á landi eru skuldabréf í
flestum tilfellum seld með afföllum.
Hæstu leyfílegir vextir á verð-
tryggðum skuldabréfum eru nú 5%,
en þar sem kaupendur þeirra krefj-
ast allt frá 8,4—18% ávöxtunar á
fé sitt umfram hækkun vísitölu
seljast bréfín undir nafnverði. Þetta
er í raun ósköp eðlileg krafa mark-
aðarins, þar sem nú má leggja fé
í banka og fá rúmlega 7% raun-
ávöxtun á það, skv. auglýsingum
tveggja ríkisbanka nýlega, og spari-
skírteini ríkissjóðs, sem teljast ör-
uggustu skuldabréf á markaðnum,
bera allt að 9% vexti.
Til að útskýra útreikning söluverðs verður fyrst reiknað út söluverð á
skuldabréfi, sem hefur aðeins einn gjalddaga, að ári liðnu og ber 4% fasta
vexti. Nafnverð bréfsins er 100.000 kr. Ávöxtunarkrafa er ákveðin 11%.
Söluverðið verður þá:
Greiðsla 1 = afborgun + vextir = 100.000 + 4.000= 104.000 =93.694
áv.krafa 1 1 + ávöxtunarkrafa 1+0,11 1,11
Væru hins vegar ekki ákvæði í lögum um hámark leyfílegra vaxta,
og vextimir hefðu t.d. verið ákveðnir 11% á sjálfu bréfínu, jafnir ávöxtun-
arkröfunni, hefði bréfíð verið selt á nafnverði, sem sjá má:
afborgun + vextir = 100.000 + 11.000 = 111.000 =100.000kr.
1 + ávöxtunarkrafa 1+0,11 1,11
Enn mætti hugsa sér, væru r.afnvextir fijálsir, að nafnvextir bréfsins
væru áfram 11%, en ávöxtunarkrafa markaðarins félli í 9%, t.d. vegna
mikillar eftirspumar eftir skuldabréfum eða lækkunar vaxta á spariskír-
teinum ríkissjóðs. Bréfíð yrði þá selt á yfírverði, sem reiknast þannig:
afborgun + vextir = 100.000 + 11.000 = 111.000 =101.835kr.
1 + ávöxtunarkrafa 1+0,09 1,09
Nú hefur verið sýnt fram á
samspil nafnvaxta og ávöxtunar-
kröfu, én það ræður . því hvort
skuldabréf er selt undir, á eða yfir
nafnverði. Þriðji þátturinn sem
ræður sölugengi skuldabréfa er
lánstími. Almennt gildir að því
lengri sem lánstíminn er þvf fjær
er gengi skuldabréfsins frá 100.
Sé skuldabréf selt með afföllum eru
þau meiri eftir því sem lánstími er
iengri. Eins, sé bréf selt á yfirverði
er yfírverðið hærra þvf lengri sem
lánstíminn er. í fyrsta dæminu hér
að ofan var reiknað út söluverð 100
þúsund króna skuldabréfs til eins
árs, þar sem nafnvextir vom 5%
og ávöxtunarkrafan var 11%. Sölu-
verðið er kr. 93.694. Sé bréfíð til
2 ára í stað eins er söluverðið kr.
90.853, sem fæst á eftirfarandi
hátt:
em mismiklar og háðar bæði því
hversu mikil breyting ávöxtunar-
kröfunnar er og því til hve langs
tíma bréfíð er.
Sem dæmi má taka verð skulda-
bréfsins, sem reiknað var í upphafi,
þ.e. 100 þúsund króna bréf til eins
árs með 4% föstum vöxtum. Sölu-
verð þess miðað við 11% ávöxtun-
arkröfu var kr. 93.694. Hækki
ávöxtunarkrafa samsvarandi
skuldabréfa í 13% verður verðmæti
skuldabréfsins 104.000/1,13 = kr.
92.035. Lækki ávöxtunarkrafan
hins vegar, t.d. í 9% hækkar mark-
aðsverðmæti bréfsins í 104.000/
1,09 = kr. 95.413.
Kaupandi skuldabréfsins, sem
kaupir bréfíð með 11% ávöxtun en
selur það skömmu sfðar með 9%
ávöxtun hefur hagnast um kr.
1.719 umfram þá ávöxtun sem
afborgun 1 + vextir 1 + afborgun 2 + vextir 2
= söluverð
1 + ávöxtunarkrafa 1
50.000 + 4.000
(1+0,11)1
54.000
1 + ávöxtunarkrafa 2
50.000 + 2.000
(1+0,11)2
1,11
52.000
1,2321
= 48.649 + 42.204 = kr. 90.853
Með sama hætti mætti reikna
söluverð þriggja ára bréfs, sem er
eins að öðru leyti, það er nafnvextir
eru 4% og ávöxtunarkrafa er 11%.
Söluverð slíks bréfs er kr. 88.200.
Gengisáhætta
Sú staðreynd að ávöxtunarkrafa
á verðbréfamarkaði er breytileg og
háð markaðsaðstæðum leiðir af sér
að skuldabréf verða háð gengis-
áhættu. Hún felst f verðsveiflum á
markaðsverði bréfsins. Sé reiknað
með að skuldabréf beri fasta vexti
er ávöxtunarkrafan eina breytilega
stærðin við útreikning á verðmæti
þess, þar sem lánstíminn er fastur
og fyrirfram ákveðinn. Verðsveiflur
hann ráðgerði að fá af bréfínu.
Þessi upphæð nemur 1,8% af upp-
haflegu kaupverði bréfsins. Eins,
hefði ávöxtunarkrafa sambærilegra
bréfa hækkað í 13% á þessum tíma
(litið er framhjá verðhækkunum
vegna áfallinna vaxta og verðbóta)
hefði kaupandi bréfsins tapað kr.
1.659, eða 1,8% af upphaflegu verði
bréfsins. Vegna þess hve lánstfminn
er stuttur í þessu tilfelli, aðeins 1
ár, eru verðsveiflur þessar frekar
litlar. Þær eru hins vegar mun
meiri sé lánstíminn lengri. Með-
fylgjandi tafla sýnir prósentuhækk-
anir og lækkanir á verði nokkurra
gerða skuldabréfa með föstum 4%
vöxtum, annars vegar miðað við að
ávöxtunarkrafa lækki um 1%, úr
11% í 10%, og hins vegar miðað
við 1% hækkun ávöxtunarkröfu, úr
11% í 12%.
bréfið til 5 ára með aðeins einni
greiðslu í lokin. Meiri lækkun ávöxt-
unarkröfu leiðir af sér hlutfallslega
meiri verðhækkun. Sé ávöxtunar-
krafa hins vegar óvenju lág á
markaðinum þegar skuldabréf er
keypt eru meiri líkur til þess að
ávöxtunarkrafan hækki á tímabil-
inu, sem leiðir þá af sér lækkun á
markaðsverði bréfsins. Taflan sýnir
líka lækkun á markaðsverði miðað
við 1% hækkun ávöxtunarkröfu,
eftir lánstfma og gerð skuldabréfa.
Almennt gildir að sveiflur á mark-
aðsverði skuldabréfa eru því meiri
því lengri sem lánstíminn er. Með
þessa vitneskju í farteskinu geta
kaupendur skuldabréfa mótað flár-
festingarstefnu sína eftir því hvem-
ig markaðsaðstæður eru hveiju
sinni. Nú er ávöxtun skuldabréfa á
verðbréfamarkaði mjög há og á
varla eftir að hækka á næstunni.
Hins vegar er viðbúið að ávöxtunar-
krafan lækki smám saman eftir
því sem meira fjármagn leitar inn
á verðbréfamarkaðinn og er sú þró-
Breytingar á markaAsverði akuldabrófa í %
QerA skuldabr. Með árl. afborgunum Með elnnl gr. flokln
Lengdskuldabr. lár 2ár 3ár 4ár 6ár 1 ár 2ár 3ár 4ár 6ár
Lœkkun áv.kröfu
úr 11% í 10% +0,9+1,3+1,7+2,1+2,6 +0,9+1,8+2,8+3,7+4,8
Hœkkun áv.kröfu
úr 11% f 12% -0,9-1,3-1,7-2,1-2,4 -0,9-1,8-2,7-3,6-4,4
Fyrir kaupanda skuldabréfs, sem
hyggst eiga bréfíð út allan lánstím-
ann og innheimta það skiptir geng-
isáhætta ekki máli. Þær greiðslur,
sem greiðast af bréfinu eru fastar
og útreiknanlegar fyrirfram og sé
ætlunin eingöngu að innheimta þær
skipta sveiflur á markaðsverði
bréfsins engu máli. Sé hins vegar
ætlun kaupanda að selja bréfíð
aftur áður en að lokagjalddaga
kemur, eða sé sá möguleiki fyrir
hendi að bréfíð þurfí að selja fyrir
gjalddaga er kaupandinn strax
orðinn háður gengisáhættu og verð-
ur að taka tillit til hennar. Kaupandi
skuldabréfs, sem er meðvitaður um
gengisáhættu reynir að hámarka
hugsanlegan ágóða sinn af henni
eða lágmarka hugsanlegt tap sitt
hennar vegna. Það gerir hann best
með því að fylgja mismunandi §ár-
festingarsteftiu eftir því hvemig
markaðsaðstæður eru hvetju sinni.
Markaðsaðstæður og
fjárfestingarstef na
Markaðsverð skuldabréfa breyt-
ist með breytingum á ávöxtunar-
kröfu. Sú ávöxtunarkrafa, sem í
gildi er fyrir ákveðið bréf á kaup-
degi þess skiptir því verulegu máli
fyrir gengisáhættuna. Sé ávöxtun-
arkrafan á markaðinum verulega
há þegar bréf ef keypt eru meiri
líkur til þess að ávöxtun á sams
konar bréfum komi til með að lækka
en hækka, og þar með er líklegt
að markaðsverð bréfanna hækki
fremur vegna breytingar ávöxtun-
arkröfunnar. í töflunni hér að ofan
sést hve mikil þessi verðhækkun
er eftir lánstíma bréfa. 1% lækkun
ávöxtunarkröfu getur leitt af sér
4,6% verðlækkun skuldabréfs, sé
un þegar hafín að nokkru marki.
Miðað við þessar markaðsaðstæður
er augljóslega hagkvæmast fyrir
kaupendur skuldabréfa að kaupa
bréf til sem lengsts tíma, bæði til
þess að njóta hárra raunvaxta í sem
lengstan tíma, og ekki síður til að
geta hagnast á væntanlegri verð-
hækkun bréfanna í kjölfar lækkandi
ávöxtunarkröfu. Væru markaðsað-
stæður hins vegar þveröfugar, þ.e.
ef ávöxtunarkrafa væri í lágmarki
að dómi fjárfestenda, myndi borga
sig fyrir þá að kaupa bréf til stutts
tíma, þar sem þau eru háð litlum
verðsveiflum og myndu því lítið
lækka í verði á markaðnum þó að
ávöxtunarkrafan hækkaði. Auk
þess væri binditími fjárins lítill og
það því laust fyrr en ella til kaupa
á skuldabréfum, sem e.t.v. bæru
þá hærri ávöxtun.
Hér hefur eingöngu verið rætt
um Qárfestingarstefnu með tilliti
til gengisáhættu og ávöxtunar-
kröfu. Til að flækja ekki dæmið
hefur verið horft framhjá hugsan-
legum áfollnum vöxtum og verð-
bótum. Þá hefur ekki verið tekið
tillit til annarra atriða, sem hafa
áhrif á val kaupenda skuldabréfa.
Þau eru hins vegar margvísleg og
efni í aðra grein. Þessi grein verður
hins vegar ekki lengri, en vonandi
eru lesendur hennar fróðari en áður
um hvemig markaðsverð skulda-
bréfa myndast og hvaða atriði ber
að hafa í huga við skuldabréfakaup
til að fírra sig áhættu af eða jafnvel
hagnast á verðsveiflum.
Greinarhöfundur er rekatrarhag-
frseðingur og starfar sem deildar-
stjóri verðbréfadeildarhjá Kaup-
þingihf.
Volvo lokar verk-
smiðju í Bandaríkjunum
VOLVO ætlar að loka verksmiðju
fyrirtækisins í Chesapeake í
Virginíu, en þar eru framleiddir
farþegabílar. Verksmiðjan hóf
starfsemi haustið 1983.
Um 280 menn vinna í VOLVO-
verksmiðjunni og standa yfír við-
ræður milli fyrirtækisins og verka-
lýðsfélaga um lokunina. Undirvagn-
ar hafa verið fluttir frá verksmiðju
VOLVO í Boraas, sem er nærri
Gautaborg. Frá ársbyijun 1984
hafa verið fluttir til Bandaríkjanna
um 265 undirvagnar sem er aðeins
5% af heildarframleiðslu sænsku
verksmiðjunnar.
Forráðamenn VOLVO hafa sagt
að mikið tap sé á rekstri verksmiðj-
unnar í Chesapeake. Þegar hafa
verið afhentir 120 strætisvagnar
frá henni og eftir er að afgreiða
144 bílapöntun.
Eftirspum eftir strætisvögnum í
Bandaríkjunum hefur minnkað um
50% og hefur það leitt til þess að
verð þeirra heftir lækkað um 25%.
Og niðurskurður opinberra styrkja
til almenningsfarartækja hefur gert
ástandið verra.