Morgunblaðið - 02.08.1986, Síða 7

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2. ÁGÚST 1986
C 7
Einar Guðmundsson skrifar frá Amsterdam
Æ
Islenskur kaldi og
hollenzkt umburðarlyndi
Amsterdam fór ekki varhluta
af vetrinum í ár fremur en aðrar
borgir í Evrópu; en vetumir eru
annars yfirleitt mildir hér og í ár
var veturinn alls ekki sá versti í
manna minnum, sá kom í fyrravet-
ur. Þessum rétt undan fama vetri
fylgdi sannarlega viss þokki, sann-
kallaður vetrarþokki; rigningar- og
súldarloftið lét í minni pokann,
síkin lögðust ís og fóik fór á skaut-
um um þau í tæm og björtu lofti.
Úti á landsbyggðinni klaeddist það
meira að segja þjóðbúningum, eins
og sjá mátti í sjónvarpsfréttatíma
eitt kvöldið.
Varðandi menningarmál, t.d. í
febrúarmánuði, verður að segjast
sem satt er, að mest bar á skauta-
og öðmm íþróttafréttum í sjón-
varpi og dagblöðum. Gott ef lista-
mennimir vom bara ekki allir á
skautum til að safna nauðsynlegu
þreki til stóm afrekanna. Einn
sannleik virðist mega segja um
Hollendingana yfirleitt, að þeir em
mikið útivemfólk að eðlisfari, gefn-
ir fyrir holla líkamshreyfingu
hvenær sem færi gefst. Því miður
hafa þeir ekki fjöll til að ganga
á, né heldur óspilita náttúm svo
hlaupa verður upp á borgasíkin
loksins þegar frýs almennilega á
þeim.
íbúar Amsterdam em skráðir
710.000, af 110 þjóðemum; alls
em þó búsettar í landinu öllu tæp-
lega fjórtán milljónir, samtals af
123 þjóðemum. Fjögur prósent
íbúanna em útlendingar, hvar
Tyrkir og Marokkómenn em þar
af helmingur. í Amsterdam er einn
sjöundi íbúanna af erlendu bergi
brotinn. Það er einmitt þessi stað-
reynd sem skapar visst litríki í
borginni; súrínamamir leggja þar
ekki svo lítið af mörkum. En hvort
það er fyrir þetta bragð eða ann-
að, þá er Amsterdam ólík öllu öðm
í Hoilandi. Opinbera höfuðborgin
heitir Den Haag, þar er stjómarað-
setur og þar em sendiráð erlendra
þjóða. En þar sem gefur augaleið
að Hollendingar væm nánast and-
litslaus þjóð án myndlistararfleifð-
arinnar, þá gegnir Amsterdam í
reynd höfuðborgarhlutverki sem
miðdepill allrar menningarstarf-
semi, og þar er einmitt að finna
alþjóðlega andrúmsloftið sem er
svo nauðsynlegur jarðvegur fyrir
iistimar.
Taiandi um litríki og tölulegar
staðreyndir, þá verður ekki komizt
framhjá þessu með útlendingana.
Fallegasta, og að því er virðist
hamingjusamasta fólkið í borginni
er dökkt á hömnd; og það er hálf-
gert bamahópafólk. Hollendingar
sjálfír em fyrir löngu komnir út
úr öllum stórfjölskylduhugleiðing-
um, láta sér mest nægja hunda
og ketti í staðinn fyrir böm. Barns-
fæðingum hefur svo mjög fækkað
meðal þjóðarinnar á síðustu áram,
að hún kemur þar næst á eftir
Vestur-Þjóðverjum, sem sjá fram
á hreina fólksfækkun á komandi
ámm. Þjóðfélagsfræðingar spá
því, að upp úr næstu aldamótum
stefni í sannkallað gamalmenna-
þjóðfélag, verði ekkert að gert.
Þama er kannski sársaukafullt
vandamál að skjóta upp kollinum.
Þjóðfélagsfræðingum virðist þó
yfírsjást að taka með í reikninginn
eina áþreifanlega staðreynd, sem
em farandverkamenn í landinu, en
þeir sjá um óþrifalegu störfín í
menningarþjóðfélaginu jafnframt
því að vera ekki hættir að sjá um
viðhald lífsins.
Fátæka fólkið sunnan úr lönd-
um, sem hingað hefur komið í
atvinnuleit, heldur að miklu leyti
sínum siðum, og eignast afkvæmi.
Þótt það sé lægst sett í þjóðfélag-
inu hafa efnahagsleg kjör þess
sennilega aldrei verið rýmri og því
hefur það ekki fallið fyrir bams-
leysistískunni; hins vegar hefur
það orðið vídeóinu að bráð. En
böm farandverkamannanna em
sem sagt óvænta strikið í reikning-
inn, þau samlagast þjóðfélaginu
og eiga ekki heimkvæmt til átt-
haga foreldranna — þau verða
einfaldlega að Hollendingum.
Kannski verða því Hollendingar
litir á næstu öld, fallegir í lima-
burði og enn mildari en þeir em
nú, hver veit. En fyrst þarf víst
að yfírstíga blöndunarerfiðleika,
má gera ráð fyrir.
19. mars sl. var kosið í borgar-
stjómir um land allt. Þá höfðu
útlendingar í fyrsta sinn kosninga-
rétt og kjörgengi. Skilyrði fyrir
kosningarétti er fímm ára lögleg
búseta í landinu og fullur 18 ára
aldur, en kjörgengi miðast við bú-
setuskilyrði og 21 ár. Vart er hægt
að koma með betra dæmi um
umburðarlyndi Hollendinga gagn-
vart útlendingum en einmitt þessar
nýgerðu breytingar á kosningalög-
unum, sem reyndar tók sextán ár
að öðlast gildi og ná ekki til þing-
kosninga.
Eiginlega er allt vaðandi í um-
burðarlyndi á Amsterdam-svæð-
inu, a.m.k. á yfírborðinu. Fólk er
hér orðið svo vant að lifa lífínu,
að það er löngu hætt að yppta
öxlum yfír öllum þeim kringileg-
heitum sem þrífast í heimsborgum
— og það þótt A’dam sé nú ekki
meira en vasaútgáfa af heimsborg.
Um það hversu opnir og skiln-
ingsríkir Amsterdammarar em í
raun og vem, er kannski best að
fullyrða sem minnst. Þeir virðast
mjög láta sig varða mannréttinda-
mál hvers konar, sérstaklegaþegar
minnihlutahópar eiga í hlut. Mál-
frelsi er í hávegum haft. Sé því
haldið fram á prenti, að forsætis-
ráðherrann muni vera klikkaður
eða eitthvað þaðan af verra, þá
er viðkomandi staðhæfingaraðila
hvorki endilega stefnt fyrir rétt
né stungið inn á geðveikrahæli,
heldur allt eins sett nefnd á lagg-
imar til að rannsaka réttmæti
fullyrðingarinnar!
Hollendingum er það sem sæl-
gæti í munni að líta á sig sem
umburðarlynda þjóð. Og stundum
er að sjá eins og fólkið líði um
götumar í sæluvímu og vingjam-
legheitum, blístrandi lagstúfa og
jafnvel syngjandi út af eintómu
umburðarlyndi. Samt er sagt, að
þeir viti nú betur sjálfír. Þegar til
kastanna kemur fer minna fyrir
umburðarlyndinu en ætla má, eink-
um þegar hagsmunir rekast á,
enda væri þá lítið annað að ræða
en sofandahátt, og Hollendingar
em ekki eins heimskir og belgískir
brandarasmiðir vilja vera láta.
Ein helzta skýringin á meintu
umburðarlyndi þjóðarinnar er sögð
vera sú, að allt er gert fyrir pen-
inga; Hollendingar horfa framhjá
ýmsu sem þeim mislíkar þegar um
gróðavon er að ræða. Kaupmenn
og diplómatar hafa aldalanga
reynslu að baki í því að sníða af
sér heimatilbúna hleypidóma til
þess að koma ár sinni sem best
fyrir borð. Umburðarlyndi er því
kannski orð sem notað er um út-
sjónarsemi.
Af mörgum tegundum umburð-
arlyndis er sennilega sú fyrirferð-
armest sem undir yfírborðinu er
og felst í því að vera skítsama,
sérstaklega um vandamál annarra
borgara, þegar þau blasa ekki
beint við út um eigin gardínulausa
stofuglugga. Gardínuleysi er eitt
af sérkennum borgarinnar; íbúarn-
ir telja sig ekkert hafa að fela.
En þegar vissir fylgifískar menn-
ingarinnar birtast upp við hús-
dymar hjá fólki sjálfur, þrýtur allt
langlundargeð.
Vændi fer að mestu fram á ein-
um stað í borginni, í námunda við
aðaljámbrautarstöðina, þar sem
heitir Rauða hverfíð. Þar halda sig
einnig mikið heróínsjúklingar, sem
sumir hveijir em svo illa á sig
komnir að þeir hafa hreinlega
steingleymt því að deyja. Segja
má að vændið hafí áunnið sér hefð-
bundinn sess þótt ekki eigi sér stoð
í lögum; vændiskonumar mynda
t.d. með sér stéttarfélag sem ann-
ast réttinda- og hagsmunamál.
Formleg samtök herófnista em
ekki til, þeir standa þó í þeim mun
flóknari undirheimasamböndum
sem næstum ógerlegt hefur reynst
að uppræta. Oflun Qár til eitur-
kaupa fer sjaldnast fram án þess
að ekki sé gripið til örþrifaráða.
Segja má að andi gúmmífrelsis
ríki í Rauða hverfínu. Lögreglan
heldur að sér höndum og lætur
ekki mikið til skarar skríða gegn
smáfiskunum. Götuhreinsanir
leysa ekki vandann; þær leiða frek-
ar til þess að vandinn færir sig
einungis um set og leitar út í aðr-
ar götur. Af tvennum illum kostum
vill A’dam heldur hafa svartan
blett á afmörkuðu þekktu svæði,
en út um alla borg.
Bakatil við aðaljámbrautarstöð-
ina er gata sem heitir De Ruyt-
erkade. Þar em ekki bara konsúlöt
íslands, Noregs og Danmerkur,
heldur hefur vændið líka haldið
innreið sína þangað með öllu sínu
dópfylgdarliði. Heiðvirðir íbúar
götunnar sætta sig illa við þetta
ástand sem skapast hefur, og hafa
því sagt upp hinu margfræga
umburðarlyndi. Borgaryfirvöld
hafa hins vegar ekki viljað grípa
til skjótra róttækra lögregluað-
gerða; þau telja sig sjá vandann í
víðara samhengi og ætla að taka
á honum samkvæmt því. Til að
byija með hefur gatan verið lýst
„dópvistgata" fram á næsta ár
meðan verið er að leita lausna til
að stöðva fyrirsjáanlegt flakk
vandans.
Haldinn var útimótmælafundur
og gengu 14 íbúðar á fund danska
ræðismannsins og sóttu um
pólitfskt hæli í Danmörku — sem
ekki var veitt en fyrir vikið komst
þette einstaka mál í heimsblöðin.
Á hveiju sem gengur í þjóð-
félaginu rúllar lista- og menning-
arlífið áfram sinn gang. Fyrir þá
greinarhöfunda, sem yndi hafa því
að teygja lopa er vissulega úr
mörgu að moða í A’dam. Alltaf er
eitthvað á seyði í listaheiminum.
Ekkert lát er á viðburðum; einum
manni er það gersamlega ómögu-
legt að fylgjast með öllu því sem
boðið er upp á. Framboðinu fylgir
samt ekki alltaf fréttnæmi. Það
hafa verið stuðlar og höfuðstafir,
fastir liðir eins og venjulega — en
fátt hefur skorið sig úr. Um flest
í vetur má segja að fremur flokkað-
ist það undir sýnilegt lífsmark
heldur en hitt; myndi eins konar
jarðveg fyrir stærri viðburði sem
alltaf er eiginlega von á.
Það er ekki af föðurlandsást,
að mér verður efst í huga að nefna
tvær einkasýningar Kristjáns Guð-
mundssonar hér í vetur, svo mjög
stungu þær í stúf við hversdags-
leikann í galleríunum — með
ánægjulegum hætti vel að merkja.
K.G. var á sínum tíma búsettur
í A’dam um tólf ára skeið og fékkst
við myndlist. Nú var því um að
ræða nokkurs konar „come-back",
tvær einkasýningar opnaðar á
sama degi — tvær ólíkar hliðar.
Reyndar hefur hann þriðju hliðina
að auki, en hún var skilin eftir í
Reykjavík að þessu sinni.
I Galerie A sýndi K.G. hug-
myndir úr skissubókum, yfírfærðar
á striga með Ijósmyndatækni.
Þessi sýning var smærri í sniðum
en sú sem opnaði tveimur tímum
síðar hjá Val Gelder. Þar vom
skúlptúrar, málverk og grafík á
gólfi og veggjum. Flest verkin
hafa verið sýnd á íslandi og má
því ætla að landinn sé vel með á
nótunum. Málverk af Dýrafírði öll-
um þakti endilegan vegg —
stækkun upp úr landakorti; að-
spurður sagðist listamaðurinn ekki
ætla að taka fyrir alla firðina
umhverfís heimalandið. Vöku-
staur, Blekfylling; E (Njálutilvitn-
un: Eyjólfr hét maðr ...); Kaldi
(fímmvindstigatákn úr veðurfræð-
inni) — allt skúlptúrar úr jámi.
Engu var líkara en íslenskur
kuldahrollur færi um hollenska
umburðarlyndið sem þama var
mætt á staðinn. Veitingar sem
vom á boðstólum unnu hugi og
hjörtu sýningargesta — þannig er
það víst á flestum opnunum hér.
Hvort sem það var nú umburðar-
lyndinu að þakka eða kenna, þá
fóra þessar tvær sýningar afar
friðsamlega fram. Öðm máli
gegndi seinna um vorið um Sted-
elijk Museum. Þar þurfti ofbeldið
endilega að stinga sér nýverið nið-
ur. Ráðist var á stærðar málverk
(4x6 m) og það rist í sundur með
hnífi. Verkið var eftir kunnan
bandarískan listamann, minimal-
ista, Bamett Newman, og titillinn
var: Hver er hræddur við rautt,
gult og blátt? Skemmdarvargurinn
vildi meina að nóg væri komið að
vitleysunni í listaheiminum. Þær
em ekki alltaf þrautalausar hrær-
ingamar í listaheiminum. En hvað
ég vildi nú sagt hafa: Hvemig hin-
ir ólíku hlutir hanga saman, er
ekki með öllu átakalaust að reyna
að botna í. Menningarlegar and-
stæður em fyrir hendi sem em
illsættanlegar. Undir þykkri skel
samfélagsins blundar viðkvæm
lund, og oft verður útsláttur með
skrítnum formerkjum. Þegar vá-
legt er um að litast á alþjóðavett-
vangi, glittir oft í villimennskustig-
ið á heimavelli. Tímamir em ekki
með öllu einkennalausir. Líknar-
dauðafmmvarpið bregður kannski
ljósi á staðreynd er spannar langt
út fyrir landamæri Hollands. Hvort
verið er með eða á móti lífínu er
spuming. Kannski láta menn sig
bara hafa það af gamalgrónu um-
burðarlyndi. Þeir hlutfallslega fáu
sem standa að listum og menn-
ingu, vita eðli málsins samkvæmt
hvar þeir standa og leggja ekki svo
lítið af mörkum til að bjarga andlit-
um þjóðanna.
KALDI; verk Kristjáns Guðmundssonar á
sýningu í Amsterdam sfðastliðinn vetur