Morgunblaðið - 22.11.1986, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. NÓVEMBER 1986
Útgefandi nÚitMfe Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakiö.
Kirkjan snýr sér
að pólitík
Kirlcjan er sú stofnun í þjóð-
félaginu, sem hefur notið
meira trausts en flestar aðrar.
Þurfti sú niðurstaða ekki að
koma neinum á óvart. Kirkjan
hefur staðið utan og ofan við
þau málefni, sem valda deilum
og ágreiningi. Hún hefur verið
þjóðkirkja í þess orðs bestu
merkingu, sameinað þorra þjóð-
arinnar um það, hvemig staðið
skuli að því að boða og útbreiða
boðskap Krists. Þannig vilja ís-
lendingar, að kirkjan starfí.
Fyrir því er löng hefð, að í
predikunum taki prestar afstöðu
til þeirra mála, sem efst era á
baugi hveiju sinni, skýri þau og
ræði í ljósi hins kristna boðskap-
ar og brýni fyrir mönnum að
hafa hann að leiðarljósi í dag-
Iegri önn. Sú skipan ríkir hér
enn, þrátt fyrir andmæli presta
og annarra, að söfnuðir kjósa
sér sjálfír presta. Við það val
kemur margt til álita en allir
forðast þó í orði að minnsta
kosti að hafa flokkspólitískan
blæ á þeim kosningum. Þjóðmál-
in hafa ekki ráðið ferðinni í
prestskosningum hingað til.
Allt kann þetta að vera að
breytast. Ef marka má umræður
og niðurstöður Kirkjuþings, sem
lauk á fímmtudag, nýtur sú
skoðun vaxandi fylgis á þeim
vettvangi, að kirkjan eigi að láta
að sér kveða í þjóðmálaumræð-
um, það er að segja í pólitískum
umræðum. Þetta er hluti af al-
þjóðlegri þróun. Eins og við
höfum getað fylgst með snúast
alþjóðafundir kirkjunnar og ein-
stakra kirkjudeilda æ meira um
stjómmál. Forseti Lútherska
heimssambandsins er nú ung-
verskur biskup, sem hefur tekið
þátt í störfúm kommúnista-
flokksins þar og kom í stað
manns, sem þýddi Passíusálm-
ana á ungversku og kommún-
istastjómin í Ungveijalandi setti
í stofíifangelsi.
Fari fram sem horfír kann sú
stund að renna hér upp, að
íslenskir prestar verði ekki
fijálsir af því að lýsa skoðunum
sínum á þjóðmálum í predikun-
um heldur verði þeim gefín
fyrirmæli um það af Kirkjuþingi
eða svokölluðu Þjóðmálaráði
kirkjunnar, sem sumir vilja
stofna, hvað þeir skuli segja um
stjómmálin. Meðal þeirra mála,
sem nýafstaðið Kirkjuþing tók
afstöðu til, voru friðarmálin,
sem svo era nefnd. Þar er til
dæmis varað við „auknum hem-
aðaramsvifum hér á landi“. Ekki
er skýrt til hvers þetta orðalag
vísar. Hitt er ljóst að orðið
„hemaðaramsvif" gefur til
kynna, að hér sé um einhvers
konar stríðsundirbúning að
ræða. Þetta er alröng skilgrein-
ing á þeim vamarviðbúnaði, sem
er í landinu. Það hefur verið
yfírlýst stefna íslenskra stjóm-
valda allt frá því að vamarsamn-
ingurinn við Bandaríkjamenn
var gerður 1951, að hér yrði
þannig um hnúta búið, að herlið
í landinu ógnaði ekki neinu ríki.
Þá ákvað nýafstaðið Kirkjuþing
að vísa til Kirkjuráðs tillögu „um
áskoran á stjómmálaflokkana
að vinna að auknum jöfnuði í
launum og öðram lífskjöram og
aðvöran vegna hávaxtastefnu".
Var Kirkjuráði falið að kynna
þetta mál „réttum aðilum" eins
og það er orðað. Á að skilja
„aðvöranina vegna hávaxta-
stefnu“ þannig að Kirkjuþing sé
á móti því, að sparifjáreigendur
fái að njóta arðs af eignum
sínum eins og aðrir? Eða er
Kirkjuþing andvígt því, að ríkis-
valdið er hætt að taka ákvarðan-
ir um vexti? Raunar má segja,
að það hafí ekki farið sérlega
vel á því fyrir kirkjunnar menn
að taka sér fyrir hendur að ráð-
leggja öðram í fjármálum á
þessari stundu.
Það er afdrifaríkari ákvörðun
en svo, að unnt sé að ákveða
það á einu Kirkjuþingi, að
íslenska þjóðkirkjan skuli láta
að sér kveða sem þjóðmála- eða
stjómmálaafl. Þeir, sem era
þeirrar skoðunar, að kristin við-
horf setji ekki nægilegan svip á
þjóðmálaumræður, ættu að
beita sér á stjómmálavettvangi
og ekki nota kirkjuna sem skjól.
Víða um lönd starfa kristilegir
stjómmálaflokkar og um það
hefur verið rætt, hvort stofna
beri slíkan flokk hér. Til þess
hefur ekki komið. Miklu nær er
að gera það heldur en að breyta
þingi þjóðkirkjunnar í pólitískan
vettvang.
Lengi hefur verið rætt um það
af prestum og á Kirkjuþingi, að
fella eigi niður prestskosningar,
það sé óeðlilegt, að einir opin-
berra embættismanna þurfí
prestar að sækja stuðning til
almennings til að fá skipun í
starf. Það er fráleitt að ræða
afnám prestskosninga í sömu
andrá og ætlunin er að gera
þjóðkirkjuna að þjóðmálaafli.
Að því kann að koma, að þær
kosningar verði ekki síður póli-
tískar en kjör á sveitarstjómar-
mönnum og þingmönnum.
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 364
Ég hef þennan þátt á að
skvetta hinu og öðru úr nöldur-
skjóðunni. Ég hef fyrr minnst á
sjónvarpsauglýsingu, þar sem
leikföng, ætluð bömum, eru
kynnt á þvílíku hrognamáli, að
mér þykir með öllu óþolandi.
Þetta er auglýsing um einhveija
„meistara alheimsins" og rekur
hvert erlent orð annað. Virðist
þó auðvelt að nefna á íslensku
allt það illþýði sem þama kemur
við sögu. Nærri má geta hvaða
áhrif það hefur á tungutak
bama, þegar leikföng handa
þeim eru auglýst með þvílíkum
afkáraskap. Mér er jafnvel nær
að halda að auglýsing þessi
bijóti gegn lögum, að minnsta
kosti anda útvarpslaganna, en í
þeim er stofnuninni ætlað að
standa vörð um íslenska tungu.
Ég skora á forráðamenn sjón-
varpsins að banna þessa auglýs-
ingu, nema hún verði íslenskuð
með skaplegum hætti. Ég veit
að hún vekur fleirum en mér
megnt ógeð.
Þá heyrði ég í fréttum sjón-
varpsins 12. þessa mánaðar svo
til orða tekið að eitthvað hefði
mjög „staðið uppi" í fréttum að
undanfömu. Átti þetta víst að
merkja, að það, sem um var
rætt, hefði oft borið á góma í
fréttunum. En fyrir mér merkir
þetta þveröfugt. Lík standa
uppi, meðan þau bíða greftrun-
ar.
Vfkjum svo frá sjónvarpinu
yfír í lesmálið. Fyrr hef ég talað
um þann ofvöxt sem hlaupinn
er í „ ... lega séð“. Ég tók þá
dæmi af manninum sem sagði
að þetta eða hitt væri svo eða
svo „pípulagningalega séð“. Og
þessum ófögnuði linnir ekki,
fremur hið gagnstæða. Á
íþróttasíðu Þjóðviljans 12. þ.m.
er þetta haft eftir viðmælanda
um mun á því að leika knatt-
spymu í Noregi eða á íslandi:
„Spilalega séð (auðkennt hér)
held ég að munurinn sé lítill,
styrkleikinn svipaður í báðum
löndunum." Fyrst þegar mér var
bent á þetta, hélt ég helst að
verið væri að fjalla um brids,
og hefði það að vísu verið nógu
vont. Mér er jafnvel tjáð að í
einhveiju skólamálaplaggi, þar
sem rætt var um reglu í skólum,
hafí svo verið til orða tekið að
ákveðið atriði væri svo eða svo
„agalega séð“.
Hvemig skyldi sú orðmynd
vera í nefnifalli sem er fjóru í
þágufalli? Lesa mátti þann fróð-
leik ekki fyrir löngu, að leikur
hefði unnist með „fjóru marki"
gegn engu. Ætli þetta heiti í
nefnifalli „fjórt mark“? Spyr sá
sem ekki veit.
Þá auglýstu „Stefánungar"
svo í Degi 12. þessa mánaðar:
„Þá sem vantar lista eða vilja
skrifa sig hafí samband við“,
o.s.frv. Þetta á að sjálfsögðu að
vera: þeir o.s.frv. Þolfallið með
sögninni að vanta kemur á
„sem“, en þeir hafi samband
sem það vilja.
★
Fyrir nokkru birti ég upp úr
gamalli Lesbók fáein orð úr
löngum lista frá 1927, þar sem
Orðanefnd Verkfræðingafélags
íslands hafði gert tillögur um
nýyrði í viðskiptamáli. Af því
tilefni hefur mér borist bréf frá
konu í Garðabæ. Hún biður mig
að geta ekki nafns síns, en seg-
ir að öðru leyti:
„Gísli Jónsson!
I 357. þætti þínum var getið
um nokkur algeng orð, sem ver-
ið er að íslenska. Fyrir utan að
sum era alveg fáránleg, era sum
byggð á misskilningi, t.d. alle-
hánde (allrahanda). Alleh&nde
er ekki kryddblanda, heldur einn
ávöxtur, Fructus amomi, öðru
nafni „Jamaica pipar“.
Mér er alltaf minnisstætt,
þegar móðir mín ætlaði að senda
mig eftir allrahanda. Ég vildi
ekki fara að biðja um það, hélt
að fólkið héldi að ég vildi sitt
lítið af hveiju ...
Natron (NaHCoa) hefur nú
. þáttur
lengi verið kallaður matarsódi
til aðgreiningar frá þvottasóda
(Na2co3).
Straubolta er hægt að kalla
strokjárn. í gamla daga var
„tunga" hituð upp og látin innan
í sjálft strokjámið. Ég held að
nú séu slík jám ekki notuð leng-
ur, svo þessari „tungu“ [sbr.
tillögu um tungustrokjám] er
alveg ofaukið. Dörslag heyrir
maður nú ekki lengur, köllum
við húsmæður það sigti.
Seint held ég að það gangi
að fá okkur til að tala um mil
(kakaó) og milsku (súkkulaði).
Ég þakka fyrir þætti þína sem
ég les alltaf, mér til ánægju og
fróðleiks.
P.s. Hvað finnst þér um að
segja að „bregða manni“, í stað-
inn fyrir að láta manni bregða.
Eða að skauta um að renna sér
á skautum. Skauta var haft um
að búast skautbúningi?"
★
Umsjónarmaður þakkar upp-
lýsingamar í þessu bréfi og sér
ekki ástæðu til að fjalla öllu frek-
ar um þær (sjá enn 357. þátt)
utan hvað hann efast um að
allrahanda sé pipar. En hér er
komið út í þá sálma sem umsjón-
armaður kann ekki að syngja,
svo að hann þagnar. En lítið
finnst honum koma til þess
málfars sem bréfritari spyr um
í eftirskriftinni (post scriptum).
★
Það er rétt eins og allir vilji
leyna nafni sínu um þessar
mundir. Ónefndur maður hefur
miklar áhyggjur af limruleysi
þáttarins upp á síðkastið. I von
þess að aðrir limrusmiðir upp-
hefjist biður hann fyrir eftirfar-
andi ljóðsmíð sem birtast skal
undir höfundamafninu Am-
mundur austan:
Víkur kveðskapnum austur í Kandahar,
þegar kaffibrúnn þjónn var að blanda þar
ginlögg af vana
með gosi frá Sana
og horfði á ástfangið andapar.
Skýrsla Húsnæðisstofnunar um þörf fyrir leiguhúsnæði:
Leigiiíbúðaskort-
ur stendur atvinnu-
lífi fyrir þrifum
SKORTUR á leigTuíbúðum stend-
ur öllu atvinnulífi á ísafirði fyrir
þrifum, að mati félagsmálstjóra
Isafjarðar, og sömu sögu má
segja viða úti á landsbyggðinni.
Þetta kemur m.a. fram í skýrslu
Húsnæðisstofnunar um könnun
sem stofnunin lét gera á þörf
fyrir leiguhúsnæði 1986.
Húsnæðisstofnun var falið að
gera þessa könnun samkvæmt sam-
komulagi aðila vinnumarkaðarins í
febrúar s.l. og hafði stofnunin sam-
band við allar sveitarstjómir á
landinu. Fullnægjandi upplýsingar
bárust frá 36 sveitarfélögum en í
þeim búa um 85% allra íbúa í þétt-
býli á Islandi.
í skýrslunni er þörf 'fyrir leigu-
húsnæði skipt í tvo meginhluta.
Annars vegar þörf sveitarfélag-
anna, og hins vegar þörf ýmissa
almanna- og félagasamtaka. Sveit-
arfélögin hafa um árabil haft með
höndum byggingar leiguíbúða í
landinu að verulegu leyti en sam-
tökin hafa einnig mikla reynslu af
byggingu leiguhúsnæðis fyrir fé-
laga sína.
Samkvæmt könnuninni er gert
ráð fyrir að um 2500 til 3000 leigu-
íbúðir vanti um allt land fram til
ársins 1990 og ef leiguíbúðaþörf
er miðuð við íbúðir á 1000 íbúa er
þörfin mest á Vestfjörðum, eða 24
íbúðir á 1000 íbúa, og þar af mest
á ísafirði en þar vantar 110 íbúðir
í 3448 manna bæ eða 31,9 íbúðir
á 1000 íbúa. Minnst er þörfín á
Reykjanesi, 3 íbúðir á 1000 íbúa.
Næst minnst var þörf sveitarfélag-
anna á Vesturlandi, tæpar 6 íbúðir
á 1000 íbúa, en á Norðurlandi,
Austurlandi og Suðurlandi var þörf-
in svipuð, 10-13 íbúðir á 1000 íbúa.
í Skýrslunni segir að þessar tölur
fylgi dreifingu félagslegs húsnæðis
á landinu öllu.
Á höfuborgarsvæðinu gaf könn-
unin til kynna að þörf á leiguíbúðum
sé um 8 íbúðir á 1000 íbúa, en sú
tala verði hins vegar tvöfalt hærri
ef tekið er tillit til íbúðaþarfar al-
mannasamtaka, sem að mestu eru
bundin við það svæði. Þörf þeirra
samtaka sem svöruðu fyrirspum
Húsnæðisstofnunar reyndist vera
um 900 íbúðir en þar sem svör
bárust ekki frá stórum samtökum
eins og samtökum aldraðra og Fé-
lagi einstæðra foreldra er reiknað
með að leiguíbúðaþörf hinna ýmsu
félagasamtaka sé talsvert hærri.
Víða úti á landsbyggðinni er
skortur á leiguíbúðum talinn standa
atvinnulífínu fyrir þrifum. Fram
kemur að víða úti á landi vilji fólk
koma á staði með það í huga að
setjast þar að, en vilji ekki binda
sig strax með kaupum á fasteign.
En þegar leiguhúsnæði fæst ekki
flytur þetta fólk aftur í burtu.
í svörum frá nokkrum sveitarfé-
lögum er tekið fast til orða hvað
þetta varðar. Félagsmálastjóri ísa-
fjarðar sagði að skortur á leiguíbúð-
um standi að hans mati öllu
atvinnulífí kaupstaðarins fyrir þrif-
um, hvort sem um er að ræða
útgerð og fiskvinnslu eða störf á
vegum bæjarfélagsins. Sveitarstjóri
Hvammstanga telur skort á leiguí-
búðum vera „hemil á eðlilega
atvinnustarfsemi þar sem þarf til
að fá aðkomufólk til starfa", og
fleiri slík dæmi mætti nefna úr
skýrslunni.