Morgunblaðið - 11.10.1987, Síða 3

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. OKTÓBER 1987
C 3
t y 4.
■ijf ' -

Upptök Skeiðarár
Þetta eru eiginlega tveir gerólíkir
tímar og vegakerfið gjörbreytt",
heldur Siguijón áfram.„Maður var
að bijótast þetta á tveggja drifa
bílum og reyna að finna færar leið-
ir. Fór gífurlegur tími í það. “
Talið berst að Jöklarannsóknafé-
lagi Islands, sem Sigmjón Rist
kveðst strax hafa tengst og starf-
aði þar æ síðan, var m.a. formaður
þess í 3 ár. Hann var með í
fransk-íslenska leiðangrinum 1951
á Vatnajökul, þegar tveir Frakkar
úr leiðangri Pauls-Emils Victors,
þeir Alain Joset og Stephen Sam-
vélian, komu með fyrstu snjóbílana
af Grænlandsjökli og ollu tímamót-
um í íslenskum jöklarannsóknum. í
þessum fyrsta leiðangri voru Jón
Eyþórsson, Árm Stefánsson, Sigur-
jón Rist og Frakkamir tveir. Þeir
hrepptu mikið óveður, svo erfitt var
að mæla. En þarna fékkst undir-
staða sem síðan var byggt á. „Eftir
það vissi maður í grófum dráttum
um dýpt jökuisins og fleira. Jökla-
rannsóknafélagið var þá stofnað á
Islandi og síðan hafa verið famar
mælingaferðir árlega á Vatnajökul.
En um 1950 fannst bílfært vað á
Tungnaá sem gerði fært að komast
inn að jöklinum. Það er skemmtileg
saga hve margt áhugafólk komst í
snertingu við þetta og það var
merkilégt átak.' Óvíst hve langt
væri komið í jöklarannsóknum ef
ekki hefði notið þeirrar reynslu sem
Vatnamælingar og Jöklarann-
sóknafélagið voru búin að afla.“
Komið að landi með skriðskera
Stóð heilu dagfana úti í
á í hlaupi
Þetta íaerir í tal jökulhlaupin, en
Siguijún hefur ’ lagt sig fram um
að kanna öll jökulþjaup á landinu,
sem eru vatnafræðilegt fyrirbæri.
Þar hefur Vegagerðin lagt sig fram
með Orkfustofnun. og Jöklarann-
sóknafélaginu um að fá upp á4
yfirborðið- alla þekkingu um hreyf-’
ingu 5 jöklunuip. „Mér varð ljðst í'
upphafi að skammt yrði kopiist
áfram rrteð vatnamælingar hér á
landi nepia þeirri hulu sem hvíldi
yfir jöklum og jökulám yrði svift
af “ segir Siguijón.„ Það hefur tek-
ist. Rismesti árangurinn kom fram
i sigri yfir auravötnum við lokun
hringvegarins".
Það rifjar upp atvik frá Skeiðar-
árhlaupi 1972, síðasta stóra hlaup-
inu, þegar Siguijón bjó ásamt
fléttamönnum í Skaftafelli. Einn
morguninn spurði Laufey húsfreyja
hann hvort hann kæmi heim í há-
degismat eða hvort hún ætti að
smyija handa honum. Siguijón
svaráði að bragði: Nei, ég vil ekki
vera að eyðileggja svo gott hungur!
Og svo stóð hann allan þann dag
úti 1 Skeiðará við mælingar og var
um kvöldið búinn að koma sér upp
góðu hungri.
Én frækilegust er frægðarferðin,
sem lengi mátti varla minnast á en
Siguijón Rist riflaði eitt sinn upp í
útva*psþættinum Út og suðúr, þeg-
ar þéir Guðmundur Jðnasson,
Siguijón og Eberg misstu snjóbflinn
. Gusa niður um ísinn á Tungnaá við
Svattárkrók um hávetur fKversta
veðri. Skyggni var lítið og allt
grá.hvítt, svo þeir höfðu hlaðið vörðu
til áð miða á og Siguijón og Eberg
stóðu úti A ísnum til að vísa veg-
iim. En þegar snjóbíllinn missti ferð
um 200 metra frá landi tók hann
að síga að aftan, ísinn krapaði upp
VATN
- MINNKAR
VATN
EYKST
VATN
EYKST
VATN
MINNKAR
l£GÐABH
Það sem skiptir máli fyrir vatnabúskap landsins er hvar lægðirnar
ganga yfir landið. Þegar braut þeirra liggur norðan við landið eykst
vatn á Vestur- og Suðurlandi, en gangi þær sunnan við landið þá
hellist vatnið yfir Norðausturland. Verður þá þurrt á Suðurlandi
með hlýju á sumrin en kulda á vetrum og öfugt.
þremur sólarhringum eftir að þeir
lentu í ánni, höfðu þeir náð Gusa
upp. Ekki var enn auðhlaupið að
því að komast heim því allt var á
kafi í snjó og frostið fór í 31 stig
við Valahnjuka. Braust jarðýta á
móti þeim í fannferginu og heim
náðu þeir á Þorláksmessukvöld.
á beltin og sat hann þar loks á
endanum í ánní með skíðin uppi á
skararbrúninni. Þá var klukkan 3
síðdegis 17. desember 1957. Tal-
stöðin hafði verið spennt uppi undir
þaki og háðu þeir henni þurri, en
Siguijón varð að fara úr fötum og
í vöðlur sínar og kafa niður í jökul-
vatnið til að losa geyminn úr
bílnum. Átti þannig föt sín þurr.
Guðmundur var viðkvæmur fyrir
því að farið yrði að útvarpa um
landið að snjóbfll hans hefði lent í
Tungnaá, svo að skeytið sem þeir
komu frá sér til Jakobs orkumála-
stjóra hljóðaði svo:„Við búum í
snjóhúsi við Svartárkrók. Snjóbfll-
inn er fastur í krapi. Hjálparleið-
angur hafi meðferðis margar
krafttalíur, mikið af vírum oig köðl-'
um, járnum', tijám og gaslampa.
Siguijón Rist“. Þegar Jakob Gísla-
son fékk þetta dulgrfulla skeyti bar
hann það undir Jón Eyþórsson, veð-
urfræðing og formann Jöklarann-
sóknafélagsips; §em lét lesa það
fyrir sig aftur í símann. Sagði svo:
„Þetta- er ekkert venjulegt krap.“
Og þeir gerðu ráð fyrir að snjóbílinn
væri kominn f Tungnaá.
Gusi lá þarna með framlappinar
uppi á sköriimi í Tungnaá, en félag-
amir þrír bjuggú sér til snjóhús og
biðu. Ktukkan hálf sex næsta dag
hafði þremur mönnum, Gunnari
Guðmundssyni, Hauki Hallgrims-
syni og Heiðafi Steingrímssyni
tekist að bijótast til þeirra, fyrst
Krísuvíkurleið á bíl og 4 snjóbílnum
Kraká frá Valahnjúkum. Þá var
kominn mikill fannburður og veður
fór sífellt 'versnaiidi. Tókst með til-
færingum að lyfta Gusa lítið eitt,
en svoceát aHt fast, skíðið slitnaði
úndan oglallt sílaði um leið og það •
kom upp úr 4nni, endfkomið 10-12 '
stigp frpst: Enginp útbúnaður^tii '
;að. IyftspBeint VeJifi.var þálC?
• j\atifijiyen...engísi k<>$t# $5Íí
Allt til á tölvum

tjjiV:r 't' ir- ' *
•• r,S {i& Ar- . > Rdr T-
WJP -íJÍ* ' '*** - ::
Ekki var tekið út með sitjandi
sældinni að mæla vötn á íslandi í
þá daga. Árlega hafa verið gefnar
út skýrslur um hve mikið er í ánum
og tölur voru strax settar f fyrstu
rafreikna hjá Skýrsluvélum meðan
þær voru enn í Tjamargötu. Því er
nú hægt er að vinna úr þeim úr
tölvunum þegar einhver þarf á að
halda vegtia brúa, virkjana eða til
almenns fróðleiks.
„ Sumir láta sér nægja að vita
meðalrennsli árinnar, en það er
ámóta eins og að vita um hæð á
fjalli, en svo ekkert meira", segir
'Siguijón. „ Fljotlegasta aðferðin
fyrir hinn almenna borgara að læra
að þekkja vatnsfall og sjá hvers það
er megnugt og hvers megi vænta
af því, er að athuga mæliniðurstöð-
ur, þæ. skýrslur er sýna 3 vatnsrýr-
' ustu mánuði ársins og .3 vatnsrík-
pstu. Það gefur góða innsýn I
vatnamælingar. En ef einhver vill
t.d. vita hvert er eðli einhvers vatns-
' falls' tiltekinn dag, 15. 'désember,
■þá «r auðvitað hægt að finna það
með. meðaltali út frá öl(um r5. des-
ejnberdögum sem mældir hafa
verið. Ölhi betra er þó að.fara aðra
leið, ekki síst meðan áin hefur að-
ejns verið mæld { fá ár. Það er að
fíijna miðgildið, sem er þannig gert
að páraðir eru saman hæsti og
íægsti dagurinn og þeim síðan hent,
þá hent frá þeim næsfhæsta og
'næstlægsta og þannig koll af kolli
' og síðast stendur eftir miðgildið.
Með þvj' ihóti rugla ekki stórflóð
eðá stýfludagar. MeðaltaJið dugar
ekki. nema búið sé að mæla ána S
Qöldamörg ár.“
Við. spyijum Siguijón hvort
hægt sé^Tið spá fram í túnánn um
reflnali L' 'ánúm. *Nd,' við jgetum
«kkert-^ð fram T tfmann^- Seinni
.valrar-getura við sagi ,hve
kwnur u?je^rársHjónum;
VSÍÉáurjíýJð' v.iíúm
hvar lægðimar ganga yfir landið.
Við það eru veðurfræðingar að
glíma og þegar þeir leysa það dæmi
þá getum við spáð um vatnið. Það
er mjög misjafnt hvar lægðimar
ganga yfir ísland. Ef brautin liggur
norðan við og uppi á Grænlands-
hafi, þá eykst vatnið á vestur og
suðvesturhluta landsins. En þegar
þær ganga lengst suður í hafi, þá
er allt á floti á Norðausturlandi, en
sól og þurrkur á Suðurlandi ef sum-
ar er en nístandi kuldi að vetrinum.
í grófum dráttum er það svo að
vatnið er að minnka á NA-landi á
sama tíma og það eykst á Suðurl-
andi og öfugt. Alltaf til skiptis. Og
getur valdið vatnsleysi ef þetta helst
um langan tíma.“
„Annars höfum við óskaplega
mikið vatn á íslandi", heldur Sigur-
jón áfram . „Saga íslensku þjóðar-
innar er barátta við vatnið, þar
sem saga flestra annarra þjóða er
barátta fyrir vatni. Við höfum litið
vatnið af hinu illa. Það fer um með
gijótburði, skriðuföllum og látum á
vorin og snjðflóðum þegar það er
bundið f snjó Og áður fyrr komust
menn stundum varla bæjarleið
vegna vatnsaga og snjóa.
En hvar eru ratnamælíngar nú
staddart „NÚ er stund á milli stríða,
ef svo má segja óg ekki beðið um ..
neinar upplýsingar effir að dregið
var í land' með 'virkjanir. Það er
eins og hjá bændunum, sem eru
búnir að rækta ofmikið“. §egir Sig-
utjón.,, Bnft' séð frá þvf, þá er
auðséð að- vatnamælingar f sinni
fyrri mynd eru að Teysast upp (
frumþætti sína og falla undir ýmsa
sérfræðinga, sem komið hafa síðan.
Þær náðu yfir-marga þætti, aur-
burð, snjómæling-ar, ísarannsóknir
vatnshitamælingar, efnarannsóknjr
o.s. frv, Nú beinist áthyglin mjög
að ástandi vatnsins og efnagrein-
ingu og vatnshita vegna fislceldis.
Við tókum frá upph^fi sýni úr vatn,-
inu um leið og við mældum, en nú
er það f sérstakri deild. Þetta breyt-
ist allt.“ ■ - '
Um áramótjn hættir Sfginjón
Rist störfúm -hj,á Vathamælingum.
Við tekur Arni Snomtsen- doktbr í
yatnafræði. En áður, ©któ-
ber verðtj(r-fyrA»fnd^tósiefna oftj
vatn og. vjitiij^anhéókhirf -ÁT ^vl4
|iJefHr^'ft'^