Morgunblaðið - 31.01.1988, Page 2

2 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. JANÚAR 1988
Prófessor Gunnar Guðmundsson, dr. med. í skrif stofu sinni í Geðdeild Landspítalans.
Morgunblaðið/Börkur
Útfellingar í heilaæðum
valda her ríkjandi arf-
gengum heilablæðingum
VIÐTAL VIÐ PRÓF. GUNNAR GUÐMUNDSSON DR. MED.,
UPPHAFSMANN RANNSÓKNA SEM VEKJA NÚ ALHEIMSATHYGLI
Á alþjóðlegu læknaþingi í haust í Japan, þar sem fjallað var um rannsóknir þær sem lýst er í greininni
og m.a. lagðar fram nýjustu niðurstöðurnar frá íslandi. Frá hægri: Dr. Gunnar Guðmundsson og jap-
önsku vísindamennimir sem kynntu og höfðu fundið svipuð tilfelli þar, dr. Shigeyoshi Fusimara og
Koichi Shimode.
f haust barst okkur til eyrna að
eitt elsta taugalæknafélag heims,
The American Neurological
Association hefði kjörið prófess-
or Gunnar Guðmundsson, dr.
med. og sérfræðing í taugasjúk-
dómum á íslandi, til setu í þessum
samtökum vegna sérstakt fram-
lags hans til rannsókna á tauga-
sjúkdómum í heiminum, en slíkt
þykir mikill heiður. Þaraa er
einkuni átt við rannsóknir hans
á ættgengum heilablæðingum,
einnig MS-sjúkdóminum og
flogaveiki. Gunnar kom við i San
Francisco til að taka formlega
við þessari útnefningu á leið af
læknaráðstefnu í Japan, þar sem
hann hafði m.a.flutt fyrirlestur
um þetta efni. Öðru hveiju hafa
raunar á undanf örnum árum
borist fréttir af fyrirlestrum
Gunnars Guðmundssonar um
þessar rannsóknir hjá virtum
stofnunum ogháskólum. Þessar
ættgengu heilablæðingar, sem
Gunnar hefur i 25 ár verið að
rannsaka og sem hafa dregið
fram vitneskju er vekja athygli
um allan heim, er sérstök gerð
heilablæðinga, sem eingöngu
hefur þekkst á íslandi. Þessar
rannsóknir og það sem út úr
þeim hefur komið er því sérlega
áhugavert fyrir okkur, og loks
tókst að fá Gunnar Guðmundsson
til að ræða um þær í blaðaviðtali.
VIÐTAL: ELÍN PÁLMADÓTTIR
Gunnar sagði það rétt
vera að 25 ár væru síðan
hann fyrst flutti fyrir-
lestur hjá Læknafélagi
Reykjavíkur, þar sem
hann vakti athygli á þessu efni, en
það átti sér nokkum aðdraganda:
„Þegar ég var læknanemi sá ég 17
ára pilt sem dó úr heilablóðfalli.
Þessi piltur var alinn upp í sama
hverfí og ég hér í bænum og það
fékk mjög á mig. Mér þótti þetta
_svo skelfílegt.. Það vakti áhuga
minn á þessu fyrirbrigði", hóf
Gunnar útskýringar sínar. Fleira
kom svo til:„. Að framhaldsnámi
loknu fór ég út í hérað, var læknir
í Stykkishólmi. Á ferð í Staðarsveit
kom ég til þrítugrar konu, sem var
illa haldin vegna heilablóðfalls. Hún
var ein af 7 systkinum og 5 voru
iátin úr þessu sama. Ég fór að safna
upplýsingum um viðkomandi ættir
við Breiðafjörðinn. Dr. Ámi Áma-
son héraðsíæknir í Búðardal hafði
áður skrifað doktorsritgerð um
slíkar blæðingar. Hann kannaði
nokkrar ættir, þar sem heilablóð-
fall var algengt hjá ungu fólki.
Þetta var gott verk, en þar komu
ekki fram neinar klíniskar eða
meinafræðilegar skoðanir á þessu.
í Stykkishólmi hóf ég könnun á
vefrænum taugasjúkdómum á ís-
landi, aðallega MS. Dr. Kjartan
Guðmundsson, taugalæknir, var
með mér í þessu. Við unnum að því
í nokkur ár og skrifuðum 1962 bók
um MS sjúkdóminn, sem mikið er
vitnað til. Það sýnir hve aðstæður
eru góðar til faraldsfræðilegra
rannsókna hér á landi. í sambandi
við faraldsfræðina gerði ég líka
sérstaka úttekt á flogaveiki, sem
ég varði til doktorsprófs við lækna-
deild Háskóla íslands 1966. Og
síðan hefí ég verið að skrá og kanna
heilablæðingar, sérstaklega hjá
ungu fólki."
Markmið Gunnars var að taka
fyrir heilamengisblæðingar, sem er
sérstök tegund heilahimnublæð-
inga. Samtímis tók hann að kanna
heilablæðingar hjá 35 ára gömlu
fólki og yngra. Heilamengisblæð-
ingar lýsa sér í því að fólkið veikist
skyndilega og hastarlega. 50% dóu
af því og helmingur þeirra sem af
lifðu urðu öryrkjar. En engar upp-
lýsingar lágu fyrir um þetta hér-
lendis. Það var mikil og tafsöm
vinna, því í leitinni að þessum tilfell-
um hafði hann samband við alla
lækna, fór í gegn um allar rétt-
arkrufningar og allar sjúkraskýrsl-
ur sjálfur og skoðaði alla sjúklinga
sem voru á lífí. Og við það sýndist
honum að ættgeng heilablæðing hjá
yngri en 35 ára væri hér 18%. Er-
lendis eru heilablæðingar hjá ungu
fólki mjög sjaldgæfar. Aðeins ein
könnun í Finnlandi komst nálægt
þessu, enda eru Finnar þekktir fyr-
ir að hafa hæsta tölu heilablóðfalla
almennt í heiminum. Þetta sýndi
að heilamengisblæðing, þ.e. blæð-
ing í heilahimnu, er hér með því
hæsta í heimi. Kannanir á heilablóð-
falli hjá eldra fólki, 35- 66 ára,
hefur Gunnar svo gert hjá Hjarta-
vemd í samvinnu við John Bene-
dikz, taugalækni.
Eftir að Gunnar Guðmundsson
birti fyrstu niðurstöður rannsókn-
anna á ættgengum heilablæðing-
um, vaknaði áhugi á þeim erlendis.
Hollénskir læknar, prófessor Luy-
endijk, sem er sérfræðingur í
heilaskurðlækningum, og dr. Watt-
endorf, sérfræðingur í taugalækn-
ingum, höfðu samband við hann.
Þeir höfðu fundið fjölskyldur í Kat-
wijk og Scheveningen, sem eru
strandbæir. En sjómenn þaðan
höfðu stundað veiðar hér við land
á 17. og 18. öld, m.a. verið hér við
lúðuveiðar. Sýndist þeim að þama
gæti verið um lík tilfelli að ræða
og þá hugsanlega tengd gegn um
ættir. „Þeir báðu mig að huga að
hollenskum nöfnum í kirkjugörðum
hér, sem ég gerði. Fór í kirkjugarð-
inn í Flatey og hafði samband
vestur. M.a. komst ég í samband
við Ólaf Þ. Kristjánsson, föður
Kristjáns Bersa Ólafssonar, sem var
sérfræðingur í ættum Barðstrend-
inga, hálfum mánuði áður en hann
dó. Hann sagði að mikið samband
hefði verið við Hollendinga af skút-
unum, en vissi ekki til að þeir hefðu
eignast þar nokkur böm. Hann gat
þó frætt mig á því að um aldamót-
in 1800 hefði ungur piltur af einni
þessara ætta stokkið um borð í
hollenska skútu undan bálreiðum
foreldmm stúlku sem hann hafði
flekað. Var hann kallaður Bama-
Brandur, sem kannski gefur til
kynna að hann hafí verið fjölþreyf-
inn til kvenna. Hollensku læknamir
komu m.a. hingað í þessu sam-
bandi. Þeir tóku að athuga fjöl-
skyldur í Hollandi með tilliti til
þessa. En þeim hefur ekki tekist
að rekja nokkurt samband þama á
milli og seinna kom í ljós að þama
mun ekki vera um nákvæmlega
sama sjúkdóm að ræða, eins og við
getum komið að síðar.“
Sérstakar útfellingar í heilaæð-
unum
Fyrir 25 árum var Gunnar Guð-
mundsson semsagt farinn að flytja
fyrstu fyrirlestrana um ættgengar
heilablæðingar. 1972 birti hann
grein um rannsóknimar með lækn-
unum Tómasi Áma Jónassyni,
Jónasi Hallgrímssyni og Ólafi
Bjamasyni í Brain, einu virtasta
tímariti í heimi um heila- og tauga-
sjúkdóma. En það sem þar fær inni,
er í rauninni orðið alþjóðlega viður-
kennt. Þar var gerð grein fyrir
hinum kemísku og meinafræðilegu
rannsóknum, sem gerðar höfðu ver-
ið hér á þessu fólki. Komið höfðu
í ljós sérstakar æðabreytingar, út-
fellingar efnisins amyloid í æðum
þessa fólks. Vakti það mikla at-
hygli hjá læknum víða um heim.
En amyloid-efni höfðu menn stund-
um séð hjá heilablóðfallssjúkling-
um, sérstaklega er það sérkenni á
Alzheimersjúkdóminum, sem ein-
kennist af heilabilun. Síðan rann-
sóknir íslensku læknanna voru
birtar, hafa menn verið að velta
fyrir sér sambandinu þama á milii.
Hvort eitthvert samband sé á milli
þessara útfellinga á efninu og
venjulegra heilablæðinga. Hvort
þama sé orsökin fundin.