Morgunblaðið - 28.04.1988, Page 5

MORGUNBLAÐIÐ, VIÐSKIFn/AIVINNUIÍF FIMMTUDAGUR 28. APRÍL 1988
B 5
VERÐSAMRAÐ — Grænmetisframleiðendum var í fyrra
gert að koma sölumálum sínum í löglegt horf, þar sem þeir höfðu
samráð um verðlagningu. Það var sem kunnugt er gert með stofnun
uppboðsmarkaðar sem nýlega hóf starfsemi sína.
drögin segir Jóhannes um núgild-
andi samkeppnislög; „Lögin gera
ráð fyrir því að Verðlagsstofnun sé
tilkynnt um svokölluð markaðsráð-
andi fyrirtæki og áðurgreindar
ákvarðanir, samninga og sam-
þykktir um samkeppnishömlur skv.
nánari ákvæðum í reglugerð. Eins
og áður er nefnt eru ýmsir gallar
á löggjöfínni að þessu leyti, því enn
hefur ekki verið sett reglugerð þar
sem mælt er fyrir um hvaða fyrir-
tæki eiga að tilkynna sig til Verð-
lagsstofnunar og hvaða ákvarðanir,
samninga eða samþykktir beri að
tilkynna. Af þessum ástæðum er
þessi hluti laganna gersamlega
óvirkur."
Jóhannes taldi orsökina fyrir því
að ekki hafí verið sett reglugerð
vera þá að erfítt sé að setja upp
reglur um tilkynningaskyldu þannig
að ofangreint eftirlitskerfi verði
virkt. Bæði hafí verið talið að stjóm-
endum fyrirtækja sé lítt gefíð um
að þurfa að dreifa upplýsingum um
fyrirtæki sín til stjómvalda og að
hreinlega sé erfítt að setja skýrar
reglur um það hvenær eigi að til-
kjmna um fyrirtæki, ákvarðanir,
samþykktir og samninga.
Verðsamráð mest til
umfjöllunar
Þessar athugasemdir Hreins og
Jóhannesar em nokkur nýmæli í
umræðu um núgildandi samkeppn-
islög sem annars hafa ekki fengið
mikla umfjöllun hér á landi utan
þess þegar einstök kæmmál hafa
komið upp. Vert er þó að bæta við
umfjöllun Hreins að nokkur mál
hafa komið til kasta Verðlagsstofn-
unar er varða sölusynjun fyrirtækja
gagnvart öðmm fyrirtælqum en í
lögunum er kveðið á um að sölu-
synjun teijist óréttmæt þegar hún
hefur skaðleg áhrif á samkeppnis-
hætti. Verðsamráð milli fyrirtækja
hefur hins vegar mest verið til
umflöllunar hjá verðlagsyfirvöldum
eins og Hreinn Loftson bendir á.
í upphafí þessarrar umfjöllunar
er komið inn á verðsamráð eggja-
bænda sem vakti mikla athygli á
síðasta ári. Því máli lauk eins og
getið er um með því að yfírvöld
landbúnaðarmála ákváðu að inn-
leiða framleiðslu- og verðstýringu
í eggjaframleiðslu að ósk framleið-
enda. í mörgum öðram greinum
hafa framleiðendur haft samráð sín
á milli með einum eða öðmm hætti
og má í því sambandi benda á mál
Sölufélags garðyrkjumanna frá
síðastliðnu hausti. Málið átti sér
nokkum aðdraganda frá því ljóst
varð að starfsemi félagsins félli
undir samkeppnislögin. Þegar
framleiðendur sem áður vom utan
Sölufélagins ákváðu að gerast aðil-
ar að því sl. vor var svo komið að
félagið annaðist sölu, og þar með
verðlagningu, á um 80-90% af inn-
lendu grænmeti.
Niðurstaða málsins varð sú að
verðlagsráð féllst á að veita Sölufé-
laginu frest til að koma sölumálum
sínum í löglegt horf. Það var sem
kunnugt er gert með stofnun upp-
boðsmarkaðar sem nýlega hóf
starfsemi sína.
Meðferð samkeppnismála
Það er ljóst að tilhneiging til
samtakamyndunar um verðlagn-
ingu er mikil í landbúnaði því auk
grænmetisframleiðenda og eggja-
framleiðenda hafa kjúklingafram-
leiðendur og svínaræktendur haft
samráð um verð. Þegar hætta er á
miklum verðsveiflum, svo sem al-
gengt er í landbúnaði, getur við-
leitni til að forðast slíkar sveiflur
og stuðla að stöðugra verðlagi hvatt
til samtakamyndunar. Einnig þegar
hörð samkeppni hefur ríkt á mark-
aði.
Verðlagsyfirvöld hafa á undan-
fömum ámm brotið upp verðsam-
ráð í ýmsum þjónustugreinum og
má þar nefna gleraugnasala, hjól-
barðaverkstæði og snyrtistofur.
Auk þess hefur stofnunin haft af-
skipti af gjaldskrám sérmenntaðra
stétta og látið breyta þeim í leið-
beinandi horf. Þar má nefna gjald-
skrá lögmanna sem áður var lág-
marksgjaldskrá en er nú leiðbein-
andi um gjaldtöku fyrir störf lög-
manna. Við meðferð samkeppnis-
mála hefur að jafnaði verið valin
sú leið að gefa aðilum kost á að
láta af hinu brotlega athæfí fremur
en að vísa málinu til dómstóla.
Ýmsar aðrar leiðir em þó færar t.d.
að skrá og birta upplýsingar um
samkeppnishömlur, verðgæsla,
verðlagsákvæði eða bein opinber
fyrirmæli um að samningar um
samkeppnishömlur séu felldir úr
gildi. Þótt nokkur árangur hafí
náðst í að bijóta upp samráð milli
fyrirtækja um verð eins og að fram-
an greinir má telja líklegt að það
sé stundað í ýmsum greinum hér á
landi og víða haldið uppi óeðlilega
háu verðlagi af þeim sökum.
Samkeppnislöggjöf
erlendis
Löggjöf um hringamyndun og
samkeppnishömlur hefur gilt í vest-
rænum í ríkjum um áratuga skeið.
Bandaríkjamenn riðu á vaðið með
svonefnda Sherman löggjöf árið
1890 og fyrstu lögin um þetta efni
vom sett árið 1937 í Danmörku.
Jóhannes Sigurðsson, lögfræð-
ingur, fjallaði á ráðstefnu Varðar
um löggjöf annarra þjóða í þessu
efni og rakti hann m.a. þau vanda-
mál sem samkeppnislöggjöf er beint
gegn. í fyrsta lagi væri reynt að
hindra að aðilar reyndu með samn-
ingum eða samráði að takmarka
samkeppni. Dæmi um þetta væri
t.d. samráð eggjabænda hérlendis
um að hækka verð á eggjum. í
öðm lagi væri reynt að hindra að
svokölluð markaðsráðandi fyrirtæki
tækju ákvarðanir sem hindmðu
samkeppni. í þriðja lagi væri sam-
keppnisiöggjöf ætlað að takmarka
samkeppni einokunarfyrirtækja og
í fjórða lagi væri reynt að hvetja
til samkeppni á svokölluðum fá-
keppnismarkaði. Þar væri hætta á
að fyrirtæki héldu vömverði háu
með nokkurs konar þegjandi sam-
komulagi.
Einnig kom fram hjá Jóhannesi
hvaða reglum beitt er við í meðferð
samkeppnismála. Þar væri um að
ræða í fyrsta lagi svonefndar bann-
reglur og væri þá gengið út frá þvi
sem vísu að viðskiptahömlur af því
tagi væm óheppilegar eða skaðleg-
ar fyrir þjóðfélagið. Hann nefndi
samkeppnislöggjöf Bandaríkjanna
sem dæmi um þetta. í öðm lagi
væm til svonefndar eftirlitsreglur
sem byggjast á þeirri hugmjmd að
samkeppnishömlur þurfí ekki alltaf
að vera af hinu illa heldur geti ver-
ið skynsamlegar eða heppilegar fyr-
ir þjóðfélagið. í þessu kerfí er kom-
ið á fót stofnun sem hefur eftirlit
með því að samkeppni fái þrifíst
innan vissra marka og fylgt þeirri
meginreglu að samkeppnishömlur
skuli aðeins bannaðar séu þær skað-
legar fyrir þjóðfélagið. Við þessa
tegund væri t.d. stuðst við á Norð-
urlöndum. í þriðja lagi væm til
svonefndar forsendureglur sem
byggðu á því að tilteknar sam-
keppnishömlur em bannaðar nema
ef aðilar geta sýnt fram á að þær
séu skynsamlegar, heppilegar eða
jafnvel nauðsjmlegar fyrir þjóðfé-
lagið. Reglur af þessu tagi þekkt-
ust í Bretlandi. Jóhannes sagði
þessa flokkun hvergi vera til í sinni
hreinustu mynd heldur væri algengt
að byggt væri bæði á bannreglum
og eftirlitsreglum samhliða.
Framtíð þessarra mála hér
álandi
Eins og áður er getið hefur ríkis-
stjómin það á sinni stefnuskrá að
lög um samkeppnishömlur og
hringamjmdun verði tekin til endur-
skoðunar á kjörtímabilinu. Birgir
Þ. Arnason, sérfræðingur viðskipta-
ráðuneytisins í efíiahagsmálum,
sagði í samtali við Morgunblaðið
að viðskiptaráðherra hefði mikinn
áhuga á að koma þessu máli af
stað. Gagnasöfnun erlendis frá og
könnun á forsögu málsins hér á
landi væri þegar hafín. Þá væri
ekki mjög langt í að skipaður yrði
starfshópur eða nefnd til að fjalla
um þetta mál.
Fmmvarpsdrög um einokun og
hringamjmdun, sem samin vom á
vegum Verslunarráðssins, er ætlað
að verða umræðugmndvöllur um
þessi mál en þau vom kjmnt á ráð-
stefnu Varðar eins og áður segir.í
athugasemdum með drögunum seg-
ir að tilgangurinn með þeim sé að
bæta úr þeim göllum sem em á
núverandi löggjöf um samkeppnis-
hömlur hérlendis. Fmmvarpinu sé
ætlað að gilda við hlið núgildandi
laga um verðlag, samkeppnishöml-
ur og óréttmæta viðskiptahætti.
Ákvæðum þess sé ætlað að tryggja
að eðlileg og æskileg samkeppni fái
að blómstra milli fyrirtækja í því
skyni að ná fram sem hagkvæm-
astri nýtingu framleiðslutækja þjóð-
félagins. Til þess að ná fram þessum
markmiðum em settar fram þrjár
meginreglur.
I fyrsta lagi er sett fram regla
sem kemur í veg fyrir að fyrirtækja-
samstæður eða hringir er náð hafa
tiltekinni stærð eða safnað að sér
ákveðnu valdi eða aðstöðu fái að
starfa í þeirri mynd. Framvarpið
gerir ráð fyrir að slík fyrirtæki séu
leyst upp í smærri einingar.
Önnur reglan felur í sér að fyrir-
tæki, sem hafa einokunaraðstöðu
samkvæmt leyfum eða öðmm heim-
ildum frá opinbemm aðilum, megi
ekki stunda annan atvinnurekstur
eða veita fjármagni í annan at-
vinnurekstur nema í undantekning-
artilvikum.
Loks er lagt til að eftirliti verði
komið á með sammna fyrirtækja.
Þessarri reglu er ætlað að tryggja
að sammni fyrirtækja leiði ekki til
þess að þau nái einokunaraðstöðu
á markaði eða að stærð fyrirtækja
sem sameinast leiði til hættu .á
misbeitingu samkeppnishamla.
Þær hugmjmdir sem fram koma
i þessum reglum verða að teljast
allróttækar og næðu þær fram að
ganga kæmi til álita að leysa upp
í smærri einingar mörg af stærstu
starfandi fyrirtækjum hérlendis t.d.
Flugleiðir, Eimskip, íslenska aðal-
verktaka o.fl. Þá mjmdi löggjöf af
þessu tagi þýða vafalítið að leysa
jrrði upp Samband íslenskra Sam-
vinnufélaga. Þessar hugmyndir em
hins vegar af sumum taldar ganga
þvert á þær brejrtingar sem era að
eiga sér stað í samkeppnismálum í
heiminum. Nú sé almennt talið
heppilegra að styðjast við matsregl-
ur eða eftirlitsreglur fremur en
bannreglur. Samkvæmt því væri
heppilegra að styðjast við þá lög-
gjöf sem nú er í gildi og gera hana
skilvirkari í framkvæmd.
Þó menn greini á um hvaða að-
ferðum skuli beita til að tryggja
eðlilega samkeppni í íslensku at-
vinnulífi er ljóst að aukinn áhugi
virðist vera fyrir því að setja nýja
löggjöf um samkeppnishömlur og
hrinamjmdun eða a.m.k. endur-
skoða núgildandi löggjöf. Þörfín
fyrir nýja löggjöf er talin hafa orð-
ið brýnni undanfarin ár m.a. vegna
þess að fyrirtæki em í auknum
mæli sameinuð til að mynda stærri
og hagkvæmari rekstrareiningar.
Þá muni aukin þátttaka útlendinga
í íslensku efnahagslífi einnig kalla
á nýjar reglur til að tryggja eðlilega
samkeppni.
G ÆÐIOG GLÆSILEIKI
OPIÐ LAUGARDAGA FRÁ KL. 10-16