Morgunblaðið - 30.04.1988, Blaðsíða 8

CfA
gg SSP. t JÍH^A. .OF. flUÖAOfíAÖUfi
8 B MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. APRÍL 1988
SIGRÚN VALBERGSDÓTTIR
Starfið byggist
á hugsjón
en verður ekki
rekið á henni einni
Bandalag íslenskra
leikfélaga heita samtök
áhugaleikfélaga um land
allt og hefur þaó innan
sinna vébanda 84
leikfélög. Á vegum
Bandalags leikfélaga
voru frumsýnd 43 leikrit
víðsvegar um landið í
vetur. Skrifstofa
Bandalagsins er í
Reykjavík og
framkvæmdastjóri þess
er Sigrún
Valbergsdóttir. Vegna
starfa sinna fyrir
Bandalagið hefur Sigrún
góða yfírsýn yfír
starfsemi
áhugaleikfélaganna í
landinu á undanförnum
árum og ákveðnar
skoðanir á tilgangi
þeirra og árangri. Við
settumst niður á
skrifstofu hennar eitt
síðdegi í fyrri viku og
ræddum saman.
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
Sigrún Valbergsdóttir leikstjóri og framkvæmdastjóri Bandalags
íslenskra leikfélaga.
Yetrarstarfi leikfél-
aganna fer nú senn
að ljúka. Það liggur
fyrir að af þessum
fjörutíu og þremur
uppfærslum í vetur voru þrír
fjórðu hlutar íslensk verk og
einnig var um ellefu frumupp-
færslur að ræða bæði á þýddum
verkum og nýjum íslenskum. Sjö
bamaleikrit vom sett upp og
þijú unglingaleikrit. Það færist
heldur í vöxt að leikfélögin flylji
barnaleikrit.
Aukín samkeppni er til
góðs
Þegar rætt er um áhugaleik-
starf getur verið um svo marga
þætti í skapandi starfi að ræða.
Sviðið er mjög breitt og afrakstur
leikársins er nærri jafn fjölbreyttur
og félögin eru mörg. Þróunin und-
anfarin ár hefur verið bæði jákvæð
og neikvæð. Aukin Qölmiðlun,
myndbönd og sjónvarp, hafa haft
neikvæð áhrif en þó aðeins um
stundarsakir. Það sem er jákvætt
er að aukin samkeppni við aðra
miðla hefur hvatt fólk til dáða og
fengið það til að leita nýrra leiða.
Á síðustu árum hafa orðið ýmsar
breytingar. Þróunin hefur verið sú
að áhugi félaganna á frumsömdu
íslensku efni eða frumflutningi á
þýddum verkum hefur aukist til
muna. Þá hefur einnig færst í vöxt
að félögin efni til bókmenntakynn-
inga. Þar hefur oft verið um meira
en beinan upplestur að ræða, jafn-
vel sviðsettar kynningar á verkum
eins höfundar, sem mynda leik-
ræna heild. Það hefur einnig auk-
ist að félögin fái höfunda til að
skrifa fyrir sig verk. Stundum er
efni slíkra verka staðbundið,
stundum ekki. Efnið er oft sótt í
sögu eða samtíma heimabyggðar-
innar sem gerir sýninguna áhuga-
verðari fyrir áhorfendur. Dæmi um
þetta tvennt eru t.d. leikritin Síldin
kemur og sfldin fer og Engin mjólk
og enginn sykur. Þá eru félagar í
leikfélögunum iðnir við að lesa
erlend verk og láta þýða fyrir sig.
Allt er þetta svar leikfélaganna við
harðnandi samkeppni við aðra fjöl-
miðla. Tilfínning mín er sú að leik-
félögin séu að jafna vogarskálam-
ar og muni á næstu árum fjölga
áhorfendum frá því sem verið hef-
ur síðustu tvö árin.
Áhorfendum fjölgar aftur
Áhorfendatölur síðustu ára eru
á þann veg að 1984-1986 fækkaði
áhorfendum að meðaltali. 1987
stóðu tölur í stað frá árinu á und-
an. Ég er sannfærð um að þegar
þetta leikár verður gert upp hafí
áhorfendum Qölgað. Áhugaleik-
félögin hafa því brugðist hratt og
vel við, lagað sig að 'oreyttum að-
stæðum og munu líklega koma
sterkari út fyrir bragðið. Mynd-
bandavæðingin hafði þau áhrif að
leikfélögin hugsuðu: Við tökum
það sem hæstur styrkur fæst út á
þ.e. íslensk verk sem aftur er mest-
ur áhuginn fyrir meðal áhorfenda.
Þannig brúuðu félögin bilið fjár-
hagslega og lögðu grunninn að
framhaldinu.
Ein skýring á þessum skjótu og
skynsamlegu viðbrögðum er stór-
aukinn áhugi meðal fólksins í leik-
félögunum á möguleikum til
menntunar og fræðslu í leiklist og
leiklistargreinum. Á hverju sumri
er stór hópur fólks sem eyðir
frítíma sínum og íjármunum til að
sækja námskeið til Norðurland-
anna og víðar. í sumar t.d. eru
fímm leiklistamámskeið í boði auk
þriggja leiklistarhátíða og eru þau
haldin í Danmörku, Svíþjóð, Ung-
verjalandi og Póllandi. Bandalagið
sjálft gengst einnig árlega fyrir
námskeiðum af ýmsu tagi og loks
efna leikfélögin sjálf oft á. tíðum
til námskeiða á hverjum stað fyrir
sig.
Börnin áhorfendur
framtíðarinnar
Samstarf leikfélaganna á hverj-
um stað við aðrar greinar menn-
ingarstarfsemi verður einnig sífellt
veigameira. Þar má t.d. nefna sam-
starf við tónlistarfólk og tónlistar-
skóla, en krafan um Iifandi tónlist
í leiksýningum verður sífellt sterk-
ari. Samvinna leikfélaganna og
skólanna hefur einnig færst í vöxt
og er mjög mikilvæg, því þannig
má vekja áhuga bama og unglinga
fyrir leiklistarstarfí og leikhúsi al-
mennt. í þessu samhengi má nefna
sfaukinn fjölda sýninga áhugaleik-
félaganna fyrir böm og er þar um
heilan kapitula að ræða útaf fyrir
sig. Það er t.d. athyglisverð stað-
reynd að í Reykjavík og nágrenni
hafa áhugaleikfélögin að mestu
leyti tekið að sér þetta sjálfsagða
hlutverk gagnvart bömunum; hlut-
verk sem felst í því að ala upp
leikhúsáhorfendur framtíðarinnar.
Aftarlegast á merinni í leiklist-
arstarfí áhugaleikfélaga er að
mínu mati það sem snýr að leik-
mynd. Þar er oft verið að vinna
með lausnir og aðferðir sem gengu
úr sér fyrir 10-20 ámm. Maður
tekur oft eftir því að þegar leik-
félögin leita að leikriti til uppsetn-
ingar er oft falast eftir einhveiju
sem hefur bara eitt svið. Þama
er oft um vankunnáttu að ræða,
mörg svið geta verið einfaldari í
framkvæmd en eitt, ef lausnin er
nægilega einföld og snjöll. Óvant
leikhúsfólk þekkir kannski ekki
leiðina að slíkum lausnum. Þama
kemur til kasta atvinnumannanna
— leikstjóranna sem félögin ráða
til sín — að vera starfi sínu vaxnir
og kunna skil á þessum þáttum
vinnunnar.
Nýjar leiðir
Það er ljóst að starf áhugaleik-
félaga skapar sér aldrei merkan
sess ef reynt er að apa eftir at-
vinnuleikhúsunum. Fyrsta svarið
er að gera eitthvað sem alls ekki
er hægt að gera í atvinnuleikhúsi
— eða öllu heldur gera það sem
áhugaleikarar geta einungis gert.
Við höfum atvinnuleiklist alls stað-
ar fyrir augunum, í sjónvarpi, kvik-
myndum, myndböndum og leik-
húsunum. Áhugaleikfélögin þurfa
að fínna sér innihald og form sem
skapar áhuga. í þessu sambandi
má nefna að félagsheimilin eru oft
á tíðum óhentug leikhús. Stundum
eru þau of fín, stundum eru þau
of lítil og stundum henta þau ekki
efni verkanna. Stundum má fínna
aðra staði sem henta jafn vel eða
betur. Tökum nýlegt dæmi frá
Hvolsvelli. Þar er ekkert félags-
heimili. Engu að síður réðst leik-
félagið á staðnum í að setja upp
leiksýningu. Leikhúsið var gömul
og ónotuð saumastofa kaupfélags-
ins. Þama settu þau upp Sauma-
stofuna eftir Kjartan Ragnarsson.
Þama var gerð tilraun með form
sem hentaði innihaldinu frábær-
lega. Skilningur á möguleikum í
leikhúsi eykst fyrst og fremst með
því að fólkið fái fjarlægð á eigin
verk og hafí tækifæri til að sjá
hvað aðrir eru að gera. Þar koma
námskeið og leiklistarhátíðir til
sögunnar.
Áhugaleikfélögin eru
alls staðar
Hlutverk áhugaleikfélags er
fyrst og fremst tvenns konar. í
fyrsta lagi er um að ræða menning-
arstarfsemi og í öðra lagi er um
að ræða félagsstarfsemi. Ég hef
einnig tekið eftir því að þetta
tvennt fylgist að. Því lengra sem
félagið er komið félagslega og því
betur sem það er skipulagt, því
stærri sess skipar það menningar-
lega. Það er svo staðreynd að starf-
semi eins leikfélags byggist oft á
framlagi einnar eða örfárra mann-
eskja. Eg tek eftir því í gegnum
starf mitt hvaða áhrif það getur
haft þegar fólk flyst úr einum stað
í annan. Það getur þýtt dróma eins
félags en verið lífgjafi annars. Ég
veit einnig dæmi þess að fólk hafí
ákveðið búsetu sína eftir orðspori
leikfélagsins á staðnum. Gott og
öflugt leikfélag getur þannig laðað
til sín skemmtilegt og lífsglatt fólk
úr öðram byggðarlögum. En á
sama hátt og driffjaðrir sumra
leikfélaga era fáar era önnur leik-
félög sem hafa fjölda virkra félaga.
Áhugaleikfélög hljóta alltaf að
byggja starfsemi sína á þvi að
sýna fyrir áhorfendur. Það er ekki
hægt að stilla dæminu upp þannig
að með harðnandi samkeppni við
flölmiðla eigi leikfélögin að snúa
sér meira að félagslega þættinum
í starfí sínu. Sköpun leikhússtarfs
krefst áhorfenda. Á sama hátt og
rithöfundur þarf lesendur að verk-
um sínum, þarf leiklistin áhorfend-
ur. Það er vegna öflugs áhugaleik-
starfs um allt land í áratugi sem
þetta listform er aðgengilegt fyrir
alla þjóðina. Skilningur þjóðarinn-
ar á leiklist er sameigjnlegur, hann
skiptist hvorki eftir stéttum eða
búsetu. Það þykir alls staðar sjálf-
sagt að það sé leikfélag á staðnum.
Allir sem vilja fá skapándi útrás
og taka þátt í slíku starfi hafa
aðgang að leikfélagi, hvar á
landinu sem þeir era niðurkomnir.
Skrifstofan er tengiliðurinn
Skrifstofa BÍL er nauðsynlegur
tengiliður í öllu þessu starfí. Skrif-
stofan er þjónustumiðstöð leik-
félaganna, með einu símtali geta
þau pantað leikrit, leikstjóra,
smink, Ijósabúnað og fengið ráð
og ráðgjöf um allt er lýtur að
starfí þeirra. Þetta byggist auð-
vitað á því að hér starfí fagfólk á
sviði leiklistar. Fagfólk sem þekkir
bæði til starfs áhugaleikfélaganna
og býr yfír kunnáttu í leiklistar-
starfi. Hlutverk skrifstofunnar er
einnig að horfa fram á veginn fyr-
ir hönd leikfélaganna og líka að
slást um peninga hins opinbera í
samvinnu við stjóm Bandalagsins.
Þá þurfum við hér á skrifstofunni
að fylgjast með því sem er að ger-
ast erlendis og koma þeim upplýs-
ingum áfram til leikfélaganna. Þar
er t.d. um að ræða leiklistarhátíð-
imar og námskeiðin sem áður vora
nefnd.
Þjónusta við menningar-
starf í landinu
Skrifstofan héma sinnir ekki
bara leikfélögum í Bandalaginu.
Hingað leita allir sem starfa að
einhvers konar áhugaleiklist í
landinu, hvort sem það era kvenfé-
lög, skólafélög, skólayfírvöld,
starfsmannafélög, unglingaleik-
hópar eða Lionsmenn og þannig
mætti áfram telja. Það hefur sífellt
færst í vöxt að hingað sé leitað.
Mér fínnst mjög mikilvægt að
þetta komi fram því fólk gerir sér
áreiðanlega ekki almennt grein
fyrir þessu hlutverki skrifstofúnn-
ar. En þróunin hefur verið sú að
í gegnum þessa skrifstofu, þar sem
aðeins starfa tvær manneskjur, er
ákveðinn hluti af menningarstarfi
þessarar þjóðar þjónustaður. Skrif-
stofan heftir engan fjárhagslegan
ávinning af því að þjónusta þá sem
ekki era í Bandalaginu en mér
fyndist það ábyrgðarhluti að vísa
öllum frá sem hingað leita eftir
upplýsingum og ráðgjöf, bara fyrir
það eitt að vera ekki í Bandalag-
inu. Því það er ekki í neitt annað
hús að venda fyrir þessa aðila.
Hingað hafa t.d. leitað unglingar
sem vilja stofna leikhópa. Ef þeir
væru krafðir um gjald fyrir þjón-
ustuna væri strax búið á loka á
þá öllum dyram.
Styrkur til reksturs þessarar
starfsemi frá hinu opinbera er lítill
og það er tæpast hægt að leggja
meira á leikfélögin. Stundum
fínnst mér þetta einna helst líkjast
sendiráði, þegar síminn glymur
samtímis frá einu eða. fleiri löndum
og straumurinn af fólki, ungling-
um og börnum er stöðugur héma
inn og út. Það er hugsjón að baki
þessu starfí, sú hugsjón sem býr
að baki allri áhugaleikstarfsemi í
landinu; þessari sömu hugsjón er
haldið á lofti með því að hafa hér
opnar dyr fyrir þá sem hafa áhuga
á að starfa að leiklist. Hins vegar
verður hvorki þessi skrifstofa né
nokkurt áhugaleikfélag rekið af
hugsjóninni einni saman."
H. Sig.