Morgunblaðið - 05.08.1988, Síða 2

2 C
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 5. ÁGÚST 1988
Betra er heilt bein
en vel gróið
RÆTT VIÐ BRYNJÓLF MOGENSEN SÉRFRÆÐING í
BÆKLUNARLÆKNINGUM UM SLYS Á BEINUM OG LIÐUM
Flest okkar hafa tilhneigingu til að taka heilbrigði líkamans sem
sjálfsagðan hlut — það er að segja þar til hann verður fyrir áföllum.
Stoðkerfið, hin rammgerða grind sem við stöndum og föllum með
í bókstaflegri merkingu, á það til að bresta á mikilvægum stöðum við
ólíklegustu aðstæður. Hve margir hafa ekki fundið fyrir bakverk og
stirðleika í lið, eymsli í mjöðm eða verk í hné. Skýringar á þessum
algengu og oft sársaukafullu fyrirbærum eru sjaldnast augljósar. Því
var leitað svara hjá sérfræðingi á einu sjúkrahúsi borgarinnar.
Brynjólfur Mogensen.
Yngra fólkið kemur hingað
vegna einhverskonar áverka eftir
íþróttir. Við verðum líka að gera
okkur grein fyrir því, að mjög stór
hluti þessa aldurshóps stundar
einhverskonar íþróttir, en aðeins
lítill hluti þeirra kemur tii okkar
vegna meiðsla."
Það er nú svo komið, að fái
kona yfir fertugt sprungu í bein eða
brot, er henni sagt að þetta sé
aldurinn og hún sé sennilega kom-
in með beinþynningu. Slík fullyrð-
ing virðist oft vera úr lausu lofti
gripin. Brynjólfur var því spurður
nánar um þennan þátt.
— Er beinþynning algengari
en áður var eða er þetta orðið
einskonar „tískuorð"?
„Beinþynning er algengari nú
vegna þess að fólk verður eldra
en beinþynning er miklu algengari
hjá eldra fólki. En fjölgun mjaðma-
brota er þó meiri en sem svarar
auknum aldri fólks. Skýringin á
þessu er ekki alveg Ijós. Ein aðal
Ungur maður með vafið
hné hökti um stofur
Borgarspítalans fyrir
skömmu og læknirinn
gaf honum góð ráð.
Hann sagði: „Þú ferð vel með þetta
hné næstu vikuna, þú veist að þar
eru dempararnir þínir." Piltur skildi
samlíkinguna prýðilega, — þó mað-
ur fari nú ekki að taka ,,“sjensa“
með eigin farkost — aldeilis ekki!
Áverkar á liðum
Samlíking læknisins var bráðsnjöll.
Við hugsum sjaldan um mikilvægi
hnés eða liða í eigin líkama, nauð-
synleg hreyfitæki eigin „farar-
skjóta". Við báðum því Brynjólf
Mogensen sérfræðing í bæklunar-
sjúkdómum að lýsa slysum og
sköddun á liðum og helstu áhættu-
þáttum.
Algengir áverkar á hnó?
„Það má skipta áverkum á hné í
nokkra flokka," sagði Brynjólfur,
„má þar nefna tognanir og lið-
bandaslit, liðþófaáverka, liðhlaup á
hnéskel og brot.
— Hverjir eru helstu slysavald-
arnir?
„íþróttir eru algengasti áhættu-
þátturinn hjá þeim yngri og þá
helst handbolti og fótbolti, en
skíðaíþróttin veldur einnig oft
tognunum í hné. Fleira getur kom-
ið til, fólk getur misstigið sig og
slasast þótt það sé aðeins úti að
ganga.“
Aföll þegar skokkað er
á malbiki
Það hefur ekki farið fram hjá nein-
um að skokkið er talsvert stundað
hér af ákveðnum hópi fólks. Stund-
um má sjá til þeirra áhugasömustu
á hlaupum við sólarupprás á
morgnana. Við heyrum oft um áföll
hjá skokkurum og spurðum um
helstu slysavalda í þessari íþrótt.
Brynjólfur sagði að skokkarar
hér hlypu venjulega á hörðu. „Þeir
sem ætla að iðka þessa íþrótt,
ættu að byrja á styttri vegalengd-
um og hlaupa í skóm með góðum
botni sem tekur í sig mestan kraft
frá götunni. Á þann hátt minnka
þeir álagið á stoðkerfið." Og hann
bætti við:
„Menn ættu að vanda skóvalið
vel, en oft skortir leiðbeinenda-
þáttinn í verslunum þar sem skórn-
ir eru keyptir. Það þarf að liggja
fyrir í upphafi á hverskonar undir-
lagi á að hlaupa. Oft kaupir fólk
skó fyrir mjúkt undirlag, en hleypur
síðan á hörðu. Þetta fólk finnur
fljótlega til í flestum liðum, t.d. í
ökklum eða hnjám, jafnvel í
mjöðmum og örugglega í baki.
Þarna skipta skórnir miklu máli
Annað atriði er mjög mikilvægt,
Fremra
krossband
Ytri
liöþófi
Sperrileggur
Yfirlitsmynd af hné.
en það er að fólk „hiti sig upp"
og geri teygjuæfingar áður en það
fer að skokka eða fer í aðra líkams-
rækt."
Það hefur lengi verið til umræðu
hvort næg áhersla sé lögð á nauð-
synlega fagþekkingu þjálfara og
leiðbeinenda í íþróttum og í heilsu-
rækt.
- Eru nœglega góðir leiðbein-
endur á heilsuræktarstöðvum?
„Hér á landi hófst líkamsrækt í
stórum stíl með tilkomu ung-
mennafélaganna." sagði Brynjólf-
ur. „Áherslur hafa breyst í tímans
rás og í dag er í tísku að vera i
líkamsrækt. Ég tel að öll heilsu-
rækt sé af hinu góða. Fjöldi fólks
ræktar líkama sinn að einhverju
ráði, sem betur fer, bæði andlega
og líkamlega. En það verða alltaf
óhöpp öðru hvoru, hjá því verður
ekki komist.
Að sjálfsögðu skiptir miklu máli,
að á þessum heilsuræktarstöðvum
séu til staðar góðir leiðbeinendur,
en það á einnig við um allar íþrótt-
ir og í lífinu yfirleitt. Þetta gildir
einnig um vinnustaði. Á íslandi
virðist það vera algengt að menn
séu settir í vinnu við ákveðin verk
án þess að fá nauðsynlegar leið-
beiningar. Það er án efa meginá-
Ör bendir á rifu f liðþófa
stæðan fyrir því hve vinnuslys eru
algeng.
Ég held að fólk geri sér almennt
Slæmt liðbandaslit.
ekki grein fyrir því, hve nauðsyn-
legt það er að stunda heilsurækt
eða líkamsrækt í einhverri mynd.
Það þarf ekki nauðsynlega að vera
erobik eða lyfting á tækjum. Góð
gönguferð og sund er sennilega
besta lausnin fyrir flesta."
Slys eru mjög algeng hér á landi
og það þarf að efla markvisst áróð-
ur fyrir slysavörnum, og við spurð-
um:
— Hjá hvaða aidurshópum
verða flest slys?
„Hér á slysadeild sjáum við alla
aldurshópa," sagði Brynjólfur,
„þeim má skipta í fjóra aldurs-
hópa; börn, ungt fólk, miðaldra og
eldri borgara. Umferðarslys eru
algeng hjá fyrstu þremur hópun-
um, en slys í heimahúsum eru
mjög algeng hjá börnum og þeim
öldruðu.
Hjá fólki sem komið er yfir sex-
tugt er beinþynning óft farin að
segja til sín. Það þarf oft lítinn
áverka til þess að brotna um úlnlið
eða í mjöðm. Tvítugur einstakling-
ur myndi ekki brotna við sama fall,
heldur aðeins finna til óþæginda í
smá tíma.
skýring er breytt hormónastarf-
semi á breytingaskeiði kvenna.
Önnur skýring gæti verið ál eða
aluminíum í umhverfinu. Það er
talið að álið geti borist inn í líka-
mann með umhverfismengun, t.d.
úr andrúmsloftinu, og valdi bein-
þynningu. Þetta er þáttur sem ver-
ið ér að rannsaka nánar. Það má
vera að álið sé lítill hluti af þessum
beinþynningarvandamálum, en ég
tel þó rétt að fólk eldi matinn frek-
ar í stálílátum en álílátum", sagði
Brynjólfur.
Umræða um þátt álsins í bein-
þynningu er mjög athyglisverður.
Notkun áls er mjög mikil hér sem
annarstaðar. Það er ekki aðeins
að álpottar og álpönnur hafi verið
mikið notaðar, heldur einnig ál-
þynnur og hverskonar álmót til eld-
unar í ofni og til bökunar. Oft hef-
ur slétt yfirborð þessara íláta rofn-
að bæði þegar þau hafa verið
mótuð eða með hníf eða öðrum
eldhústækjum. Það er erfitt að
gera sér grein fyrir því hvort óæski-
leg efni hafa losnað um þessar rif-
ur og borist í matvælin.
Annar alvarlegri sjúkdómur hef-
Lærleggur
Sköflungur
Aftara
krossband
Innra hliðar-
liðband
Innri
liðþófi