Morgunblaðið - 05.08.1988, Page 8

8 C
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 5. ÁGÚST 1988
S>A>jJi A>_Rj, K>_R>_E>_pJ,p> aJmJJ™
tjáskiptum tengdar henni geta tor-
veldað svona samningagerð um
leikreglur. Þá er hugsað eitthvað
á þessa leið — ef hún/hann elskar
mig, þá veit hún/hann um mínar
þarfir, hvað mér finnst gott og
hvernig ég vil að komið sé fram
við mig ... Þetta er mikill miskiln-
ingur.
Annað svipað fyrirbæri er það
þegar fólki finnst að við það að
orða hlutina þá verði þeir á ein-
hvern hátt ósannir eða óekta —
alltjent miklu órómantískari. Þá er
gjaman sagt — ertu að gera þetta
af því aö þig langar til þess eða
bara af því að ég talaði um þetta
í gær? Þessi samningagerð erflók-
in og í henni birtast bæði „stóru"
og „litlu" vandamálin.
Verkaskipting um daglega hluti,
hver eigi að gera hvað, má sjálf-
sagt flokka sem eitt af litlu hvers-
dagsvandamálunum, en þar á bak
við getur líka legið mjög djúpstæð-
ur grundvallarágreiningur. Stund-
um eru vandamálin afmörkuð á
einhverju sérstöku sviði, til dæmis
í kynlífi, samskiptum við fólk utan
sambandsins, eða vandamál
tengd ákveðnu fjölskylduformi, t.d.
stjúpfjölskyldu.
Hvenær er aöstodar þörf
Yfirleitt leynir það sér ekki ef
ástæða er til aö leita utanaðkom-
andi aðstoðar. Þá fara að koma
upp hliðstæðar stöður aftur og
aftur. Samningar takast ekki, málin
eru ekki afgreidd og koma endur-
tekið upp, undir ólíkum formerkj-
um. Stundum er líka ákveðin
stöðnun komin upp og báðir aðilar
orðnir leiðir á sambandinu.
Eins og komið var inn á hér að
framan þá er rík ástæöa til að
hvetja fólk til aö reyna að koma í
veg fyrir að parsamband þróist í
óæskilegan farveg. Þarna gegnir
fræðsla mikilvægu hlutverki. Því
miöur er nánast ekkert lesefni til
á íslensku um hjónabandið, en vin-
sældir þeirra fáu bóka sem hér
hafa komið út, þýddar eða frum-
samdar á íslensku, þar sem, kom-
ið er inn á persónuleg mál, s.s.
hjónabandsmálin, sýna að þörfin
er rík. Má nefna í þessu sambandi
bækur eins og Elskaöu sjálfan þig,
Konur sem elska of mikið og
Nútímafólk.
En kannski vegna þessa skorts
á aðgengilegu lesefni um málið
leita margir sér aðstoðar einfald-
lega til að fræðast og deila með
fagmanneskju hugrenningum og
vangaveltum. í viðtölum af því tagi
er fræðslan aðalatriðið."
Vandamál unga parsins
— Eru vandamál parsins á
þrítugsaldrinum og þess á fimm-
tugsaldrinum þau sömu?
„Það er yfirleitt ekki. Ef við
tölum um ungt fólk á íslandi þá
er það ekki undirbúið sérstaklega,
t.d. af skólakerfinu fremur en öðr-
um aðilum, til að ganga inn í par-
samband. Ungt fólk nú hefur í
mörgum tilvikum alist upp við það
að fólk sem á í vanda skilji. Það
eru skilnaðir allt í kringum það í
þjóðfélaginu.
Fólk á (slandi byrjar oft mjög
snemma að vera saman og fer í
sambúð eða hjónaband beint úr
foreldrahúsum. Hjónaband sem á
að byggja á sterkum grunni verður
að hlúa að strax frá upphafi. Það
gengur ekkert hjónaband ham-
ingjusamlega af sjálfu sér án þess
að nokkur geri neitt. Mörg vanda-
mál í hjónabandi hjá ungu fólki eru
komin til vegna eðlilegra þroska-
breytinga þess sjálfs og sam-
bandsins.
Það eru átök i kringum leikregl-
urnar á meðan verið er að móta
þær. Þessar reglur er mikilvægt
að setja í sameiningu. Sé svo ekki
er hætt viö að einföldustu hlutir
verði að vandamálum, til dæmis
að hún verði afbrýðisöm ef hann
dansar við aðra, eða þá aö hann
verði reiður og finnist sér hafnað
ef hún fer í saumaklúbb.
Hlutir á borð við þessi dæmi
koma upp í flestöllum samböndum
og fólk verður aö koma sér saman
um þau, en því miður gerist það
stundum í ungum samböndum að
svona mál koma af stað miklum
erfiðleikum. Þess vegna eru tjá-
skipti parsins, það að geta rætt
saman um hlutina og tekið ákvarð-
anir í sameiningu mikilvægt atriði.
Of mikið í elnu
Það eru tveir grundvallarþættir
sem hjónaband eða sambúð verð-
1»
ur að byggja á, trúnaður
og tjáskipti. Fólk verður
að geta talað saman og
deilt saman. Hinsvegar
gerist það oft hér að
ungt fólk er að gera allt
of mikið á sama tíma og
ræður ekki við það. A
fyrstu árum sambands,
árunum sem það er að
mótast er mikilvægt að
báðir aðilar sinni því af
alúð — þá er svo margt
annað að gerast hjá
ungu fólki samtímis. Það
er að koma sér fyrir, fjár-
festa í þaki yfir höfuðið,
mennta sig, vinna af of-
urkappi og jafnvel að _____________
eignast börn. ■■■■
Hver þessara þátta,
einn og sér, er mjög stór
og krefst mikils af einstaklingnum,
en þegar allt kemur saman og fólk
er ekki nægilega undirbúið og
þroskað til að takast á við ailt í
einu þá er kannski ekki undarlegt
að eitthvað láti undan. Bætist svo
við þetta að samverustundir pars-
ins séu fáar og ekki nýttar þannig
að hvor aðili um sig deili með hin-
um því sem hann er að gera er
hætt við að algert sambandsleysi
verði og hvor um sig fari að sinna
sínum hlutum í sínum heimi, sem
hinn aðilinn hefur ekki aðgang að.
Þegar börnin eru á burt
En þú spuröir um vandamál hjá
eldra parinu. Erfiðleikar sem koma
upp hjá hjónum sem eiga að baki
t.d. 20 ára hjónaband eiga sér
aðrar rætur.
Oft verða mikil tilfinningaleg
átök hjá einstaklingum á þessum
aldri, börnin eru fullorðin og farin
burt og fólkið er að eldast. Sú til-
hugsun ein, að eldast, getur orðið
til þess að fólki finnist það vera
aö missa af lestinni og nú sé að
hrökkva eða stökkva. Annaöhvort
að una viö allt í sama horfinu eða
að brenna allar brýr að baki sér,
jafnvel að finna sér nýjan maka
og hefja hreiðurgerðina á nýjan
leik.
En það verður að líta á hlutina
í samhengi. Á þessum aldri er far-
iö að hægjast á allri líkamsstarf-
semi fólks og oft einnig á líffræði-
legu hlutverki. Þó er alls ekki svo
Rómantíkin og ýmsar
godsagnir í
tjáskiptum tengdar henni, geta
torveldað samningagerð hjóna.
Þá er hugsað eitthvað á þessa
ieið - ef hann/hún elskar mig
þá veH hann/hún um mínar
þarfir, hvað mér þykir gott og
hvemig ég vil að komið sé fram
við mig...
Þetta er mikill
miskilningur
u
að lífið sé búið, eins og sumum
finnst. En það eru margir hræddir
við þessar eðlilegu breytingar, að
eldast og reyna að endurlífga og
taka upp verkefni, sem kannski
frekar tilheyra yngri kynslóðinni.
Makaskipti geta veriö tíð á árun-
um milli fertugs og fimmtugs og
þau eru oft afleiðing þessarar
hræðslu. En í þessu samhengi
verður líka að líta á þann aðstöðu-
mun sem oft er á hjónum á þess-
um aldri. Kona á fimmtugsaldri
sem hefur helgað sig heimilinu er
ekki lengur með börn inni á heimil-
inu og vill kannski fara að nota
tímann tii að sinna nýjum hlutum.
Oftast er þá um að ræða að hún
fari í nám eða út á vinnumarkaðinn
og er þá líkleg til að gera það af
miklum krafti og áhuga. Á sama
tíma getur eiginmaöur hennar ver-
ið í þeirri aðstöðu að finnast hann
vera búinn að skila sínu allrækilega
í starfi og viljað fara að draga sam-
an seglin, eiga betri tíma til að
njóta heimilisins og áhugamála.
Við slíkar aðstæður skapast oft
mikil togstreita."
Erfiöleikar að
vlnnulok um
— Hvað um enn eldri hjón?
„Ef við tölum um fólk sem er
komið að vinnulokum, sem eru
mjög mikil breyting á högum þess,
þá er það oft ekki nærri nógu vel
undirbúið undir þessi þáttaskil.
Það er mikil breyting frá því að
hjón vinni bæði úti eða annað og
hafi alla tíð gert, yfir í að bæði eigi
nú allan daginn til að vera hvort
með öðru. Samverustundirnar
sem allt í einu eru orðnar til staðar
koma á óvart og það er kannski
ekki undarlegt því fólk hefur eytt
ævinni saman án þess að hafa
nokkurn tímann fyrr haft svo mik-
inn tíma hvort með öðru og hefur
því jafnvel aldrei reynt að þjálfa
samskipti sín með tilliti til þess.
Þetta getur orðið mjög erfitt tíma-
bil."
Séríslensk vandamál
— Nú er hjónaráðgjöf mjög
algengt fyrirbæri t.d. í Banda-
rikjunum og margir menntaðir
þaðan. Gilda sömu lögmál varð-
andi hjónaráðgjöf hér og t.d. þar?
„Allar hugmyndir um hjónaráð-
gjöf og meðferð hér eru upprunnar
erlendis, en það er afskaplega
margt sem við, sem störfum að
þessu hér, sjáum að er séríslenskt.
Hvað parsambönd varðar þá
byrjar fólk hér ungt á að „fara á
fast" og bindur sig mjög oft ungt
í hjónaband eða sambönd. Óvígða
sambúðarformið var líka orðið
mjög vinsælt hér löngu áður en
slíkt gerðist víðast annarsstaðar.
Mér finnst líka gæta ákveðins
umburðarlyndis í þessum málum
hér og vægi fjölskyldunnar þrátt
fyrir alit vera meira en ég hef
kynnst annars staðar.
Nú, svo spilar fámennið sitt
hlutverk í málinu því allar rásir í
svona litlu þjóðfélagi verða mjög
stuttar og þaö er kannski viss vörn
hjá fólki að flíka ekki mjög sínum
málum og tala ekki um of um sína
persónulegu hluti hvorki við hvort
annað eða utanaðkomandi aðila.
Hinsvegar er það með hjónaráð-
gjöf hér eins og annars staðar að
hún verður alltaf mjög persónu-
bundin í hverju tilviki fyrir sig rétt
eins og vandamál einstaklinganna
eru."
VE
H VAÐ
HJONAMEÐFERD?
í Læknablaðinu birtist á liðnu ári, tbl. 73, grein eftir
Sigrúnu Júlíusdóttur, yfirfélagsráðgjafa við geðdeild
Landsprtalans, þar sem hún fjallar um hjónameðferð
é göngudeild. Við grfpum hér niður upphaf
greinarinnar.
Hjónameðferð hvílir á traustum fræðilegum
forsendum og hefur lengi verið stundið er-
lendis. Hér á landi hefur slík meðferð færst
í vöxt á liðnum árum. Mikilvægt er að greina
á milli hugtakanna hjónameðferð og hjónar-
áðgjöf. Hið síöara er yfirleitt fólgið í örfáum hjónavið-
tölum. Viðfangsefnið er áþreifanlegt og afmarkað og veitt-
ar eru upplýsingar, fræðsla eða bein ráðgjöf."
HjónameAferA
Hjónameðferð tekur hins vegar yfir lengri tíma og bein-
ist að djúpstæðari erfiðleikum og samskiptamynstri. f
báðum tilvikum kemur ákvarðanataka oft inn í myndina,
en í hjónameöferð byggist hún ekki á sérfræðingsáliti eöa
ráðleggingum, heldur á ferlisvinnu sem miðar að innsæi
hjónanna sjálfra.
Hjónameöferö má skilgreina sem „Meöferð þar sem
skipulegum aðferðum er beitt til að umbreyta tengslum
hjóna þar sem skortir aðlögun og samstillingu".
Af hverju í hjónameAferA?
Valíð á hjónmeðferð sem aðferð miðast við einhverjar
af eftirfarandi orsökum:
1. Fólk kemur sjálft og segist eiga í hjónabandserf iðleikum.
2. Barn sýnir einkenni sem við nánari greiningu tengjast
trufluðu samspili foreldra eða hjóna.
3. Fjölskyldumeöferð leiðir I Ijós að hjónaeiningin þarfnast
sérstakrar afmörkunar eða þróunar.
4. Kynlífsvandi.
5. Skilnaöur er á döfinni og þörf á tilfinningalegu uppgjöri.
6. Skvndileg röskun, innri eða ytri, verður í fjölskyldukerfi.
í þeirri grein Sígrúnar Júlíusdóttur sem hér er vitnað
til, byggði hún m.a. á könnun sem gerð var á meöal 36
hjóna eða 72 maka, sem fengið höfðu hjónameöferð. Sigr-
ún segir könnunina fyrst og fremst hafa miðað að því að
fá gæðamat á hjónameðferðinni, en ekki töifræðilegar
niðurstöður um árangur samanborið við aðrar aðferðir.
Reynslan aff meAferA
Meðal þess sem fólk var beðið að svara voru spurning-
ar um reynslu af meöferðarvinnunni. Hér eru nokkur
dæmi um svör:
„Mjög góð, ég lærði að meta afstöðu mína að nokkru
leyti og skilja hvað ollu sumu af því sem ég hafði engan
skilning á áður, t.d. hvernig viðbrögð min voru ef eitthvað
kom upp á en oftast gerist það við íhugun eftir áu
„Mér fannst ég Iftið geta sagt og fannst ég gera mig
að fifli að kvarta um sambandið, en nú höfum við náð
betur saman og ég er ekki lengur hrædd við fólkið i kring-
um mig og get betur verið ég sjálf. Maðurinn minn geng-
ur til sálfræðings og er að nálgast mig meir og meir“
„Upphaflegur ásetningur var að bæta slæmt kynlif eða
kynlífsleysi. Komist var að því að kynlifserfiðleikarnir væru
í rauninni eitt einkenni dýpri erfiðleika í samskiptum. /
meðferðinni tókst að bæta ýmislegt i samspili okkar en
að mínu mati tókst ekki að komast frá vandanum sem
ég tel að sé til staðar. Sá vandi sem upphaflega rak mig
í meðferð er enn til staðar en reynslan af henni er að
mörgu leyti jákvæð og hefur bætt margt. “
„tg hafði mikla hjálp í því að fá að koma til ykkar þó
svo að meðferð hafi lokið með skilnaði okkar hjóna...ég
veit að þetta var eina lausnin og ég reyni að trúa því að
hún hafi verið sú besta, þó erfið sé. Er þakkát fyrir alla
þá hjálp og aðstoð sem okkur var veitt."
AA lokinnl meAferA
Þá voru þáttakendur einnig beðnir að segja til um að-
stæður þeirra á þeim tíma sem könnunin var gerð og
voru mörg svörin opin og fróðleg. Lftum á nokkur dæmi:
„Þær (aðstæðurnar) eru að flestu leyti sæmilegar. ég
hef vinnu sem ég kann vel við. Ég er að kaupa ibúð svo
skemmtanir verða að bíða. Ég hafði hugsað mér a bæta
við menntun mina en það verður líka að biða. Ég er búin
að endurheimta mina sálarró. Það finnst mér best. “
„Eru svipaðar, samt örlítið betri. Okkur gengur betur
að tala saman, samskipti við tengdaforeldra og systkyn
hafa lagast. Ofbeldi sem var yfirleitt samfara drykkjuskap
hefur stórlagast. Ástandið er betra en samt ekki nógu
gott. Oft verða árekstrar enn. “
„Að mörgu leyti sáttur við einlífið, sakna þó barnanna.
Einmanaleiki sækir á mig af og til þar sem flestir vinir og
kunningjar eru ekki i sömu aðstöðu og ég, en flest er fjöl-
skyldufólk. Ég hef aftur á móti miklu frjálsari hendur um
eigið líf og aðstæður. “
„Fluttum erlendis eftir að meðferð lauk, eftir nokkra
vikna aðskilnað. Gátum út frá meðferðinni byrjað nýtt líf
úr frá öðrum forsendum en áður."
TilvísunarleiAir
Annar athyglisverður hlutur sem kemur fram í könnun-
inni, eru tilvísunarleiðir þeirra sem hún náði til og ástæð-
ur komunar. Kemur þar m.a. fram að 5 einstaklingar komu
að eigin frumkvæöi, eða makans, 4 vegna ráðlegginga frá
vini sem sjálfur hafði farið I hjónaráðgjöf, 12 vegna ráðlegg-
inga frá vini sem starfaði í heilbrigðis- eða félagsmálaþjón-
ustu, 12 vegna tilvísunar frá heimilislækni, félagsmála-
stofnun eða öðrum meðferðaraöila og 9 var vlsað í kjölfar
móttökusamtals á göngudeild geðdeildar.
ÁstæAur komu
Þegar spurt var um ástæður komunar voru svörin eftir-
farandi: 13 aðilar kváðust hafa komið vegna skilnaðar-
hugleiðinga, þar af 9 til að fá hjálp við ákvarðanatöku og
4 vegna tilfinningalegrar uppbyggingar. 29 kváðu ástæðu
komunnar vera almenna samskiptaörðugleika. Þarf af til-
greindu 14 erfið tjáskipti, ágreining um ábyrgð og kyn-
hlutverk sem ástæðu. 11 tilgreindu sérstaklega stjúp-
tengsl og uppeldisvandamál sem ástæðuna og 4 kynlífs-
vanda.
Sem fyrr segir var ekki um að ræða tölfræðilega könn-
un, en eftir sem áður eru þessar niðurstöður athyglisverð-
ar og í samantekt segir m.a.: Niðurstöður könnunarinnar
eru áþekkar hliðstæðum erlendum athugunum, þeir sem
hljóta hjónameöferð eru að miklum meirihluta (70% -
90%) ánægðar eftir en áður og hafa merkt jákvæðar breyt-
ingar.
VE
I