Morgunblaðið - 17.09.1988, Qupperneq 8

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. SEPTEMBER 1988
einskis
eftirbátur
Rætt við bandaríska
listfræðinginn
Leslie Luebbers
í sýningarskrá Norræna
graf ík-þríársins sem nú stendur yfir
í Norræna húsinu ritar Leslie
Luebbers formála, þar sem hún fjallar
um verk listamannanna á sýningunni
og tengir þau ýmsum stefnum og
hræringum. Hún flutti einnig
fyrirlestur í tengslum við sýninguna
og ræddi þar m.a. um uppgang
fígúratífrar myndlistar á síðustu
árum. Blaðamaður náði tali af Leslie
Luebbers og fyrsta spurningin var
auðvitað hvort hún sæi einhver
sameiginleg skandinavísk einkenni
með norrænu verkunum á sýningunni.
Leslie Luebbers
Morgunblaðið/KGA
Nei, alls ekki.
Þetta er alþjóð-
leg myndlist
eins og hún ger-
ist best og ef ég
hefði séð sýn-
inguna einhvers staðar annars
staðar í heiminum hefði mér ver-
ið ómögulegt að segja hvaðan
Iistamennimir væru. Það er ein-
mitt eitt af einkennum nútíma
myndlistar hversu alþjóðleg hún
er. Listamenn ferðast mikið,
verða fyrir áhrifum úr ýmsum
áttum og ef hægt er að greina
einhver þjóðleg einkenni, eru þau
oftast það vel blönduð öðrum
áhrifum að það þarf sérfræðing
í myndlist viðkomandi lands til
að sjá þau. Enda þykir mér eðli-
legra og bera vott um að verk
séu betri list ef maður fer ekki
strax að reyna að setja það í
einhvem flokk, hvort heldur
landfræðilegan eða hugmynda-
legan. Listamennimir mála út
frá eigin reynslu og skilningi og
hafa hver sinn háttinn á að koma
þeim hughrifum til skila“.
Þú talar um það í formálanum
að það gæti vaxandi tilhneiging-
ar til að leita til eldri tíma, sálar-
fræði oggoðfræði í nútíma
myndlist, hefurðu einhverja
skýringu á því?
„Á árunum 1960 — 70 var
listin gjaman smættuð niður í
frumeindir, efnið var farið að
skipa stærri sess en áður, allt
var einfaldað og reynt að kom-
ast að kjamanum. Það var ein-
faldlega ekki hægt að ganga
lengra í þessa átt, varð að snúa
blaðinu við. Og sem andsvar við
þessari ströngu krufningu listar-
innar kemur bylgja af listamönn-
um sem vill koma öllu mögulegu
að í myndum sínum. Fólk vill
hafa myndimar þrungnar inni-
haldi, segja sögur, nota þver-
stæður, atburði, sálarfræði, goð-
fræði, allt sem tengist því að
vera manneskja er orðið mynd-
efni og ólíkustu hugmyndum oft
blandað saman. En það kemur
fleira til. Hugmyndafræði póst-
módemismans, leitin að upprun-
anum, þráin eftir að staðsetja
sig í tilverunni og ótal margir
aðrir þættir stuðla að þessari
áherslu á manninn. Það eru auð-
vitað til fleiri skýringar, Marxí-
skir gagnrýnendur telja t.d. end-
urreisn fígúratífrar myndlistar
merki um vaxandi íhaldsemi og
setja þá gjaman samasemmerki
milli abstrakt listar og róttækni
og fíguratífrar listar og aftur-
haldssemi".
Þessi leit að upprunanum,
hvers vegpia heldurðu að hún
skipi svo stóran sess í listum
samtímans?
„Ég held þetta sé eitthvert
„fín-de-siécle“ viðhorf. Það virð-
ist grípa um sig eitthvert rót-
leysi þegar dregur að lokum
hverrar aldar. Eg hef auðvitað
ekki upplifað önnur aldalok en
þessi sem nú eru yfírvofandi, en
vissulega voru svipaðar hræring-
ar í gangi við lok nítjándu aldar-
innar. Þetta á ekki bara við í
myndlistinni heldur öllum list-
greinum, bókmenntum, arkitekt-
úr, alls staðar verður maður var
við þetta afturhvarf. Kannski við
höfum verið komin hringinn á
enda og verðum að byija upp á
nýtt. Ég veit það ekki, þetta er
flókið mál en vissulega mjög
áhugavekjandi".
Nú er sú skoðun mjög algeng
að grafík sé síðri myndlist en
t.d. málun, kanntu skýringu á
því?
„Það á sér sögulega skýringu.
Á nítjándu öldinni voru prentan-
ir aðallega gerðar eftir frægum
málverkum, til dreifíngar svo
fólk gæti fylgst með því sem var
að gerast í myndlistinni, þótt það
ætti þess ekki kost að sækja
sýningar. Þá litu listamennimir
sjálfír á prentanir fyrst og fremst
sem eftirmyndir, og þótt þeir
gerðu frummyndir fyrir prent þá
var það yfirleitt aukabúgrein.
Ymsir hafa þó alltaf gert frum-
myndir fyrir prent og það er
sorglegt að fólk skuli vera svo
fast í þeim hugsunarhætti að
grafík sé annars flokks mynd-
list. Þetta er þó nokkuð að breyt-
ast og eins og myndimar á þess-
ari sýningu bera með sér er góð
grafík ekki eftirbátur neinnar
annarrar myndlistar. Skilin milli
grafískra verka og málverka
hafa minnkað og í Bandaríkjun-
um t.d. er mikið um það að lista-
mennimir teikni eða máli ofan í
prentin. Ég hef líka stundum
gefíð grafíkemm það ráð, þegar
þeir byija að barma sér yfír því
að verk þeirra séu ekki álitin
alvöru myndlist, að sletta þá
bara smávegis málningu yfir og
þá sé ekki lengur hægt að flokka
verkin sem grafík eða málverk
og fólk neyðist til að fara að
meta þau fyrir það sem þau em
burtséð frá tækni eða aðferð-
um“.
En ef ráðið til að fá grafísk
verk metin að verðleikum er að
mála yfír þau, hvers vegna þá
að nota prentun?
„Það er mjög einfalt. Tæknin
sem notuð er við vinnslu grafí-
skra verka gefur möguleika á
að ná fram ýmsum áhrifum sem
ekki nást í málverki. Tökum
Krystynu Piotrowski sem dæmi.
Verk hennar á þessari sýningu
em ljósmyndaætingar og það er
engin leið til að mála svona
myndir. Paladino vinnur mikið
ætingar, hann grefur í málminn
og málmurinn geymir gröftinn,
það má segja að myndin sé graf-
in í minni málmsins. Svo er
hægt að leggja myndimar í sým
og láta sýrana grafa sig inn í
málminn og skapa þannig áhrif
sem ómögulegt er að ná fram
með málun. Grafík er ekki leng-
ur þessar litlu svörtu og hvítu
myndir sem unnar vom á síðustu
öld. Að stærð og litanotkun gefa
grafíkmyndir nútímans málverk-
inu ekkert eftir og em flestar
frammyndir, þannig að það er
löngu orðið tímabært að fólk losi
sig við þessar hugmyndir um að
grafík sé eins og hver annar iðn-
aður meðan málverkið sé list“.
í formálanum verður þér
tíðrætt um notkun þessara lista-
manna sem hér sýna á manns-
líkamanum í myndum sínum, en
það er þó aðeins Krystyna
Pitrowska sem notar líkamann
beint sem tjáningarmiðil, held-
urðu að konur noti meira mynd-
mál líkamans en karlar?
„Nei, það held ég ekki. Ef ég
reyni að búa til í huga mér lista
yfír myndlistarmenn sem nota
mikið slíkt myndmál, þá verða á
þeim lista fleiri karlar en konur.
Ég reyni eftir megni að forðast
að skoða myndlist með það í
huga hvers lenskur eða hvors
kyns listamaðurinn sé, en auðvit-
að kemst maður ekki hjá því að ■
taka eftir ýmsum sameiginlegum
þemum í myndverkum kvenna
t.d. En það má aldrei láta það
hafa áhrif á álit sitt á list, hver
skapar hana. Verkin sjálf em
það sem máli skiptir".
Hérlendis er mikill meirihluti
þeirra sem vinna grafík konur,
er það séríslenskt fyrirbæri?
„Já, ég held það. Flestir fræg-
ustu grafíkerar heimsins em
karlar og ég held mér sé óhætt
að fullyrða að það em a.m.k.
jafnmargir karlar og konur sem
stunda grafík í Bandaríkjunum.
Það em ennþá vissir fordómar
gagnvart konum sem myndlist-
armönnum þar og þótt nokkrar
konur séu að mínu áliti jafn góð-
ar og þeir karlar sem mest em
metnir í Bandaríkjunum, hafa
þær alltaf verið settar skör neð-
ar. Þetta er því furðulegra þegar
þess er gætt að langflestir for-
stöðumenn gallería þar em kon-
ur“.
Hvað fínnst þér um íslenska
grafík?
Ég er kannski ekki besti dóm-
arinn í því efni, til þess þekki
ég íslenska grafík ekki nógu
vel, en ég hef þó séð nógtil
þess að ég held mér sé óhætt
að segja að yfírleitt sé hún mjög
góð. Islenskir grafíkerar hafa
gott vald á tækni og em mjög
persónulegir í list sinni, það er
í henni einhver kraftur sem
hrífur mig. Ég hef þekkt nokkra
íslenska grafíkera í mörg ár og
aðstoðaði meðal annars við und-
irbúning sýningarinnar Grafíc
Atlantica á Kjarvalsstöðum á sl.
ári. Jóhanna Bogadóttir sýndi í
galleríi mínu 1980 og síðan hef
ég verið í tengslum við hana og
ýmsa aðra íslenska listamenn".
Og hvemig líkar þér við ís-
lendinga?
„Mjög vel. Það sem kemur
mér mest á óvart er hversu vel
fólk hér fylgist með því sem er
að gerast í listalífí heimsins. Það
stafar kannski af illri nauðsyn,
óttinn við einangmn veldur því
að fólk leggur sig í líma við að
fylgjast með á sem flestum svið-
um. í París og New York hefur
enginn áhuga á neinu sem verið
er að gera utan borgarmar-
kanna, fólk í þessum borgum
álítur sig búa í nafla alheimsins
og ekkert sem máli skipti geti
átt sér stað utan hans. Ég hef
búið í New York undanfarin fjög-
ur ár, en bjó áður í San Francis-
co, og mér gremst oft sjálfum-
gleði og hroki New York búa.
Auðvitað koma sýningar til New
York alls staðar að úr heiminum
og listalíf á öllum sviðum er geysi
fjölbreytt, en það sakar samt
ekki að fylgjast með því sem
ekki hlýtur náð fyrir augum
menningarvita New York“.
Snúum okkur aftur að grafík-
þríárinu, hvað kom þér mest á
óvart við þá sýningu?
„Hversu góð hún er. Þetta er
grafíksýning eins og þær gerast
bestar og mér fínnst það mikil
synd að hún geti ekki farið víðar.
Auðvitað er það mikil lyftistöng
fyrir sýninguna að fá Paladino
sem gest, en norrænu fímm-
menningamir standa honum
ekkert að baki. Öll bestu ein-
kenni fígúratífrar grafíkur koma
fram á þessari sýningu, lista-
mennimir em ólíkir og hafa sterk
persónuleg einkenni hver um sig,
en þó er á sýningunni sterkur
heildarsvipur. Eg held mér sé
óhætt að fíillyrða að þessi sýning
myndi vekja athygli og hrifningu
hvar í heiminum sem hún væri
settupp".
FB