Morgunblaðið - 16.11.1988, Blaðsíða 29

28
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 16. NÓVEMBER 1988
MORGÚNBLAÐIÐ, MIÐVÍKUDÁGUR 16. NÓVEMBER 1988
Útgefandi imftbiftife Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson,
** ' • Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 70 kr. eintakið.
Línurnar skerptar
í stjórnmála-
baráttunni
Línur stjómmálanna eru
skarpari eftir flokksráðs-
og formannafund Sjálfstæðis-
flokksins um síðustu helgi en
fyrir hann. Þorsteinn Pálsson,
formaður Sjálfstæðisflokksins,
var ómyrkur í máli í setningar-
ræðu fundarins. Þar lagði hann
áherslu á andstæðumar milli
fijálslyndrar stefnu Sjálfstæð-
isflokksins annars vegar og for-
sjárhyggju vinstri flokkanna
hins vegar. Hann sagði Sjálf-
stæðisflokkinn sinna hinu
tvíþætta hlutverki sjálfstæðis-
stefnunnar að auka athafna-
frelsi á sviði efnahags- og at-
vinnumála, á sama tíma og
þess væri gætt að treysta stoð-
ir hins ijölþætta velferðarkerfis
í landinu. Á hinn bóginn lýsti
hann núverandi ríkisstjóm og
stefnu hennar með þessum orð-
um:
„Þessi vinstri stjóm hefur
sjálf valið forsjárstefnu sinni
heitið félagshyggja. Það era
dapurleg örlög fyrir þetta hug-
tak. Þessi félagshyggjuríkis-
stjóm hefur það að yfirlýstu
markmiði að hverfa frá almenn-
um vestrænum leikreglum við
stjóm efnahagsmála og upp-
byggingu atvinnulífs. í félags-
hyggjuboðskapnum felst opin-
ber forsjá fyrir atvinnufyrir-
tækjum og að því er margir
óttast, flokkspólitískt eftirlit
með skólastarfí og menningar-
málum.“
Til að undirstrika andstæð-
umar milli þeirra stjómarhátta
sem Sjálfstæðiflokkurinn vill
fylgja og hinna sem ríkisstjóm-
in telur farsælasta vitnaði Þor-
steinn Pálsson í nýlega forystu-
grein í Þjóðviljanum, þar sem
því er haldið fram, að fráleitt
sé að leysa vanda fískvinnsl-
unnar með almennum aðgerð-
um, heldur verði að skoða hvert
fyrirtæki fyrir sig og „beita
síðan einstaklingsbundinni
lyflameðferð" eins og það er svo
smekklega orðað. Um þetta
sagði formaður Sjálfstæðis-
flokksins: „Hér er félags-
hyggjustefnunni skilmerkilega
lýst. Ef þeir sem ferðinni ráða
vilja að fyrirtækin lifi, þá lifa
þau, annars ekki. En bannorðið
er almennar aðgerðir, því þá
gætu þau fyrirtæki lifað, sem
þeir hafa vanþóknun á, er ferð-
inni ráða. Það er með öðram
orðum ekki framtak og áræði
einstaklinganna, sem á að ráða
uppbyggingu atvinnulífsins,
heldur geðþótti skömmtunar-
stjóranna, þeirra sem ferðinni
ráða.“
Þeir sem hafna vestrænum
leiðum við stjóm efnahags- og
atvinnumála beijast nú við
hroðalegar afleiðingar þess að
önnur sjónarmið hafa verið lát-
in ráða ferðinni en þau, þar sem
hagkvæmni og ábati hafa meira
að segja en geðþótti misviturra
skriffínna og stjómenda opin-
berra sjóða. Hvarvetna austan
jámtjalds glíma menn við mat-
vælaskort, stöðnun og nú síðast
þjóðfélagsólgu, sem lýsir sér
helst í því að þjóðernissinnar
krefjast aukins sjálfstæðis und-
an miðstýringarhrammi for-
sjárhyggjunnar.
Hugmyndafræðilegur ágrein-
ingur hefur ávallt verið fyrir
hendi í íslenskum stjómmálum.
Hann hefur sett mismikinn svip
á stjómmálalífíð. Er það eðli-
legt í stjómmálakerfí, þar sem
flokkar verða að taka höndum
saman til að mynda meirihluta
á Alþingi. í ljósi þess hvemig
hugsjónabaráttan hefur verið
háð á undanfömum áram og
hve miklar öldur orðið „fijáls-
hyggja" hefur vakið era þessi
orð í ræðu Þorsteins Pálssonar
athyglisverð:
„Vel má vera að við höfum
tapað orrastunni um merkingu
orðsins fijálshyggja í því mikla
áróðursstríði sem um það hefur
snúist. En hitt verður ekki
hrakið, og það skiptir höfuð-
máli, að við höfum sótt fram
og unnið í baráttunni fyrir ein-
staklings- og atvinnufrelsi með
hagsmuni allra stétta í huga, í
samræmi við þá hugsjón sem
þessi flokkur var stofnaður um
fyrir tæpum 60 áram.
Sjálfstæðisstefnan hefur því
sem fyrr verið aflvaki nýrra
viðhorfa, nýrra átaka, ásamt
því að vera traustur bakhjarl á
sviði velferðarmála."
í bráð og lengd skipta deilur
um einstök orð og merkingu
þeirra minna máli í lífí og starfi
þjóðar en að sú stefna sem þjóð-
inni er mörkuð sé reist á skyn-
samlegum rökum og miði til
réttrar áttar. Þegar á heildina
er litið verður því ekki á móti
mælt að frelsið sem er aðal
sjálfstæðisstefnunnar er heilla-
drýgra en hin opinbera forsjá
yinstrisinnanna.
Bólusetning gegn mislingum
eftir Margréti
Guðnadóttur
Mislingar eru einn þeirra sjúk-
dóma, sem Heilbrigðisstofnun Sam-
einuðu þjóðanna ætlar að útrýma
úr heiminum fyrir árið 2000. Til
þess þarf samstillt átak allra þjóða
og aðstoð hinna betur stæðu við
þróunarlöndin. Ymsa kann að furða
á því, að svo miklu púðri skuli vera
eytt á þennan algenga bamasjúk-
dóm, sem einu sinni' var talinn ein-
faldastur allra sjúkdóma. Nú er
ljóst, að engin ein sýking á jafn-
mikla sök og mislingar á ungbarna-
dauðanum í þriðja heiminum. Misl-
ingar eru sérstaklega hættulegir
vannærðum bömum, sem búa við
stöðugan eggjahvítuskort í berkla-
veiku þjóðfélagi. Þetta þekkjum við
Islendingar vel úr okkar eigin sögu,
og höfum heimildir um tugi dauðs-
falla af völdum mislinga, bæði í
bömum og fullorðnum, meðan að-
búð þjóðarinnar var slæm og
berklar landlægir. Þar sem aðbúð
er góð em mislingar samt ekki
hættulausir, sérstaklega fyrir þá
veikbyggðu og fólk með ýmsa lang-
varandi sjúkdóma. Mislingar em
þung kvefsótt, sem getur haft í för
með sér svæsnar lungnasýkingar
og dauðsföll af þeirra völdum. í
sjaldgæfum tilvikum geta mislingar
valdið miklum heilaskemmdum,
sem hafa í för með sér varanlega
örorku eða dauða. Sumar sjaldgæf-
ar heilaskemmdir eftir mislingasýk-
ingu koma fyrst fram mörgum
ámm síðar. Þáttur mislinga í lang-
varandi taugasjúkdómum er ekki
að fullu þekktur. Þó að alvarlegir
sjúkdómar eftir mislingasýkingu
komi ekki oft fram í vel nærðum
bömum, er talið, að mislingar dregi
úr andlegum og líkamlegum fram-
fömm bama um nokkurt skeið á
eftir. Böm sem nýlega hafa fengið
mislinga, em oft lin og þreytt, lasin
og kvefsækin fyrstu mánuðina á
eftir þeim, og námsgeta talin lé-
legri en ella. Að öllu þessu saman-
lögðu ákváðu forráðamenn Heil-
brigðisstofnunar Sameinuðu þjóð-
anna að hefja útrýmingarherferð
gegn mislingum og er hún nú í
fullum gangi. Líkumar á því að hún
heppnist em taldar góðar.
Mislingar og smitleið þeirra
Mislingar em veimsjúkdómur
með mjög reglubundinn gang, eins
og bólusóttin var. Smitleið mislinga
er nær eingöngu um öndunarveg,
og er sjúklingur með mislingakvef
bráðsmitandi. Kvefið byrjar 9-12
dögum eftir smitun. Þegar misl-
ingakvefið með hósta og hita hefur
varað í nokkra daga koma fram
sérkennileg rauð útbrot, ekki vess-
andi og ekki smitandi. I kjölfar út-
brotanna kemur svo batinn með
lækkandi hita, minnkandi kvefi og
mikilli mótefnamyndun, sem ver
sjúklinginn ævilangt fyrir endur-
sýkingu. Fólk fær því mislinga að-
eins einu sinni á ævinni, nema í
algjörum undantekningartilvikum,
sem koma sárasjaldan fyrir.
Einkennalausar mislingasýking-
ar eru líka mjög sjaldgæfar. Misl-
ingaveirusýking gerir fóik veikt í
marga daga, og útbrotin eru það
sérkennileg að flestir vita, eða geta
vitað, hvort þeir hafa fengið misl-
inga. Þeir, sem aldrei hafa fengið
mislinga og hafa ekki verið bólu-
settir gegn þeim, eru í smithættu,
ef mislingar eru í umhverfi þeirra.
Mislingar eru mikið smitandi og
mjög litlar líkur til þf að óbólu-
settir, sem aldrei haf, fengið misl-
inga, sleppi við sjúkdóm, ef þeir
umgangast fólk með mislingakvef.
Orsök mislinga er stór, sérkennileg
veira, mislingaveiran. Af henni er
aðeins til ein ætt, mjög stöðug, og
hún á sér ekkert athvarf í náttúr-
unni utan mannfólksins. Slík veira
ætti' að láta undan í útrýmingar-
herferð, sem nær til alls mannkyns.
Þróun mislingabóluefriis
Virkilega gott mislingabóluefni
var til í Bandaríkjunum á árunum
1955-’60. Líffræðingurinn John
Enders við Harvard-háskóla í Bost-
on, sá, sem fyrstur ræktaði mænu-
sóttarveiru í mannafrumum í til- >
raunaglösum, varð einnig fyrstur
til að rækta mislingaveiru m_eð svip-
uðum aðferðum, árið 1954. Á næstu
árum vann hann að því að veikla
mislingaveiruna með ýmsum ráð-
um, svo að hún missti hæfileikann
til að valda kvefi. Enders hóf til-
raunir með lifandi, veiklaðar misl-
ingaveirur í bóluefni gegn misling-
um árið 1957-’58. Um 1960 var
þessi bóluefnisgerð svo vel á veg
komin að næstu árin voru stórir
hópar bólusettir í mörgum löndum,
m.a. um 1000 fullorðnir hér á landi.
Ýtarlegar samanburðarrannsóknir
á árangrinum voru gerðar á vegum
Heilbrigðsstofnunar Sameinuðu
þjóðanna. Veiklaða bóluefnið veitti
greinilega mjög góða vörn, sem
hefur dugað svipað og eðlileg sýk-
ing, en þeir bólusettu urðu flestir
lasnir af sprautunni, fengu hita og
stundum útbrot, sem líktust rauðum
hundum. Ástæða þótti því til að
veikla mislingaveiruna enn frekar.
Eftir 1965 hafa verið notaðir í misl-
ingabóluefni nokkrir meira veiklaðir
stofnar af mislingaveiru, allir ætt-
aðir úr upphaflegri bóluefnisgerð
Enders, en veiklaðir á mismunandi
rannsóknastofum í ýmsum löndum.
Hér á landi var valinn svokallaður
Schwarz-stofn og hefur hann verið
í öllu mislingabópluefni hérlendis
síðan 1965. Af honum höfum við
langa og góða reynslu. Hann veldur
litlum veikindum við bólusetningu
og vekur langvarandi mótefna-
myndun, sem ver fólk svipað og
eðlileg sýking gerir. Misiingasýk-
ingar geta þó komið fyrir í einstöku
bólusettu fólki, sem myndar léleg
mótefni eftir allar sýkingar. I
slíkum tilvikum kemur fram mild-
ara form af mislingum, svo að sjúkl-
ingurinn verður minna veikur en
hann hefði orðið óbólusettur.
Meðferð mislingabóluefiiis
Stundum mistekst mislingabólu-
setning. Er þá oftast um að kenna
rangri meðferð eða rangri geymslu
á bóluefninu, sem er lifandi og því
viðkvæmt í meðförum. Stundum
má kenna því um, að hinn bólu-
setti hafi verið of ungur. Ungböm
taka ekki mislingabólusetningu,
fyrr en þau eru búin að missa mót-
efnin, sem þau fengu frá móður
sinni í veganesti við fæðingu. Misl-
ingamótefni frá móður finnast í
blóði margra ungbarna allt fyrsta
árið, og stundum lengur. Heppileg-
asti aldurinn til mislingabólusetn-
ingar á bömum er 18-24 mánaða.
Ef vemleg smithætta er í umhverfi
bamsins má byrja fyrr. Þá þarf að
endurtaka bólusetninguna, ef hún
skyldi hafa misheppnast. Annars
er talið nægjanlegt að gefa vel
geymt og vandað mislingabóluefni
einu sinni á ævinni, eftir 18 mán-
aða aldur. Aldrei er of seint að
gefa mislingabóluefni vegna aldurs.
Það má gefa eldri börnum, ungling-
um, fullorðnum og gamalmennum,
ef heilsufarsástæður mæla ekki
gegn bólusetningu með lifandi
veim.
Veikindi eftir mislinga-
bólusetningu
Mislingabóluefnið er lifandi,
veikluð veira. Það getur valdið lítils
háttar veikindum, hita og stundum
útbrotum, á annarri viku eftir bólu-
setningu. Áríðandi er, að hinn bólu-
setti eða aðstandendur hans, ef um
böm er að ræða, viti um þessi veik-
indi, og að farið sé varlega á þeim
tíma, sem búast má við þeim. Til
er fólk, sem þolir ekki mislingabólu-
setningu, t.d. vissir hópar sjúklinga
í langvarandi ljrfja- eða geislameð-
ferð og sjúklingar með hvítblæði
eða ónæimsbilanir í vissum fmmum
í vamarkerfi líkamans. Þessa sjúkl-
inga er hægt að veija um skamman
tíma í einu með því að gefa þeim
mótefni úr heilbrigðum manni í stað
bólusetningar. Þetta má líka gera,
ef fólk er þegar smitað og orðið of
seint að bólusetja. Ef óbólusettur
maður lendir í smithættu, sem hann
veit um, hefur bólusetning betur
en sýking, ef bólusett er sama sólar-
hringinn. Seinna er gagnslaust að
bólusetja í slíku tilviki. Mótefni úr
öðmm geta dregið verulega úr veik-
indum, eða komið alveg í veg fyrir
þau, séu þau gefið næstu 2-4 daga
eftir smitun. Ef lengri tími er liðinn
er lítið hægt að gera. Ef mótefni
úr öðmm eiga að verja fólk lengur
en 4-6 vikur, þarf að endurtaka
inndælingu þeirra.
Mislingabólusetning
og ófrískar konur
Ekki er æskilegt að þurfa að
bólusetja ófrískar konur með neinu
lifandi bóluefni. Stundum koma þó
upp tilvik, þar sem ófrísk kona þarf
vöm gegn mislingum, vegna bráðr-
ar smithættu, sem hún er í. Ýmist
má þá gefa henni mótefni úr öðmm
og endurtaka þá inndælingu nokkr-
um sinnum, ef þörf er á, eða reyna
að bólusetja konuna, ef hún er kom-
in langt á leið. Ekki er vitað að
neitt hafi komið fyrir þær fáu,
ófrísku konur, sem hafa verið bólu-
settar gegn mislingum hér á landi
á seinni mánuðum meðgöngu. Misl-
ingar valda aftur á móti fósturláti,
ef ófrísk kona veikist illa af þeim.
Konur á bameignaskeiði ættu því
að athuga um varnir sínar gegn
mislingum. Þær konur, sem hafa
ekki fengið mislinga og ekki verið
bólusettar gegn þeim, ættu að fara
í bólusetningu, þegar vel stendur á
og þær em ekki ófrískar.
Mislingasbólusetning
hér á landi
Regluleg mislingabólusetning
byijaði í ungbarnavemd hér á landi
víðast hvar árið 1976 og var þá
byijað á tveggja ára börnum (f.
1974). Bólusetning í eldri ár-
göngum er víðast hvar óregluleg,
og ekki létu allir bólusetja börnin
fyrstu árin sem bólusetning var
boðin í ungbarnaverndinni. í öllum
eldri árgöngum, bæði meðal eldri
barna, unglinga og fullorðinna á
öllum aldri, geta enn verið einstakl-
ingar, sem hafa aldrei fengið misl-
inga og hafa ekki verið bólusettir.
Þetta fólk ætti að athuga sinrt gang
og láta bólusetja sig, þegar vel
stendur á, ef heilsufarsástæður
mæla ekki gegn bólusetningu. Hér
á landi vantar aðeins þátttöku þessa
fólks í bólusetningunni til að hæt-
tunni á mislingasýkingu sé útrýmt
úr landinu að fullu og öllu. Fullorðn-
ir og foreldrar ættu því að kanna,
hvort varnir gegn mislingum em
nægar í þeirra nánasta umhverfi.
Hér sem annars staðar á Vestur-
löndum, er mislingabólusetning nú
fastur liður í ungbarnavernd, nema
heilsufar barnsins geri hana óæski-
lega. Eigi það markmið Heilbrigðis-
stofunar Sameinuðu þjóðanna að
nást, að mislingum verði útrýmt
úr heiminum fyrir árið 2000, má
ekki slaka á bólusetningum í ung-
bamavernd.
Bam, sem á að bólusetja, þarf
að vera frískt og kveflaust, þegar
bólusetningin er framkvæmd, og
forráðamenn bamsins þurfa að vita,
að það getur orðið lasið og þurft
umönnun vegna veikinda á annarri
viku eftir sprautuna. Tíma má yfir-
leitt velja þannig, að bólusetningin
gangi vel og valdi litlum óþæging-
um, þó að barnið verði lasið. Þá,
sem þola ekki mislingabólusetningu
vegna langvarandi vanheilsu, má
veija fyrir mislingum með mótefn-
um úr öðru fólki, ef smithætta er
í nánasta umhverfi þessara sjúkl-
inga. Um tíma vom gerðar tilraun-
ir með dautt mislingabóluefni. Þær
mistókust, og dautt mislingabólu-
efni er hvergi fáanlegt nú. Lifandi,
veiklað mislingabóluefni er aftur á
móti talið vandaðasta veimbóluefn-
ið, sem gert hefur verið.
Höfundur er prófessor.
Menntaskólinn í Reykjavík:
Vinnueftirlitið gerir at-
hugasemdir vegna þrengsla
Búið að gera kauptilboð í ísafoldar-
húsið, en kaup ekki frágengin enn
Byggðastofhun:
Skipaútgerð ríkisins
ekki nægjanlega skilvirk
Til greina kemur að bjóða út strandsiglingarnar
Rekstrarfyrirkomulag Skipaútgerðar ríkisins er ekki nægjanlega
skilvirkt að mati Byggðastofnunar. Stofnunin bendir á ýmsa aðra
möguleika til að leysa úr nauðsynlegri flutningaþjónustu við þá staði
sem ekki njóta hennar að öðrum kosti. Til dæmis væri hægt að bjóða
út tiltekinn viðkomufíölda á þeim höfhum sem um ræðir og greiða
hinum skipafélögunum fyrir að koma þar við.
„ÞAÐ HEFUR staðið til að við
fengjum viðbótarhúsnæði, þannig
að við getum losnað út úr þessum
vítahring með tvísetninguna.
Ríkið var búið að gera tilboð í hús
ísafoldarprentsmiðju hérna uppi
í Þingholtsstræti og við bfðum
eftir ákvörðun stjómvalda um
hvað á að gera í þvf,“ sagði Guðni
Guðmundsson rektor Menntaskól-
ans f Reykjavík. MR er nú tvíset-
inn og er kennt í sex húsum, sums
staðar við slæmar aðstæður og
hefur Vinnueftirlit ríkisins gert
athugasemdir vegna þess. Félag
kennara við skólann hefur sent
frá sér ályktun þar sem skorað
er á ráðamenn að vinda bráðan
bug að því að sjá skólanum fyrir
viðunandi húsnæði.
í ályktun kennara f MR segir m.a.:
„Skólinn er tvísetinn, þrengsli mikil
og víða er kennt við algerlega óviðun-
andi aðstæður. Má í þvi sambandi
benda á nýlega úttekt Vinnueftirlits
ríkisins á húsnæði skólans. Ekki eru
horfur á því að nemendur verði færri
í skólanum í náinni framtíð og því
er brýn nauðsyn á slqótum úrbótum."
Guðni sagði nemendur í MR nú
vera rétt undir átta hundruðum tals-
ins. Hann sagðist ekki hafa neina trú
á að þeim fækkaði á næstu árum,
því að árgangar fari enn stækkandi.
„Næsta vetur kemur álíka fjöldi inn
í framhaldsskólana eins og gerði
núna og til þess að bjarga því þá
bættum við tveim heilum bekkjum
við, tókum 50 manns fleira heldur
en við raunverulega hefðum gott af.
Það á eftir að hefna sín mjög.illa
næsta ár ef þessi lausn fæst ekki,
þá veit ég bara ekki hvemig í ósköp-
unum á að bjarga málunum. Ég taldi
að þessi húsakaup myndu ganga og
við yrðum búin að fá viðbótarhús-
næði, þannig að við værum ekki að
setja á guð og gaddinn. Það eina sem
getur bjargað okkur núna er að fá
Isafoldarhúsið og síðan þarf að
kaupa lóðimar sem okkur vantar og
byggja íþróttahúsið," sagði Guðni.
Hann sagði að athugasemdir
Vinnueftirlitsins hafi einkum beinst
að íþróttahúsinu. „Þetta er elsta leik-
fimishús landsins og við tókum þar
fyrir mörgum árum kjallarann til
bráðabirgða undir böð. Það vita allir
að þessi kjallari er algerlega ófull-
nægjandi. Lofthæðin er ekki nema
einn og níutíu og menn mega helst
ekki vera neitt voðalega stórir ef
þeir eiga ekki að þurfa að fara á
hnjánum í sturtu." Vinnueftirlitið
gerið ennfremur athugasemdir við
einstakar stofur og almenn þrengsli
í skólanum. Guðni sagði að skólinn
væri þéttar setinn en reglur kveða á
Ætlunin er að byggja nýtt íþrótta-
hús, þar sem einnig verða kennslu-
stofur, á fimm lóðum ofan við skól-
ann. Loforð hefur fengist fyrir lóðun-
um á milli Amtmannsstígs og Bók-
hlöðustígs, upp að lóðunum við Þing-
holtsstræti. Tvær lóðanna hafa þegar
verið keyptar, en Guðni segir ekki
vara hægt að hefja framkvæmdir
fyrr en hinar þijár hafa einnig verið
keyptar. Þegar ísafoldarhúsið er
fengið, á að leggja niður kennslu í
einu húsanna sem nú eru notuð, þar
sem aðstaða þar er mjög bágborin
og einungis til bráðabirgða.
í ársbyrjun fór þáverandi sam-
gönguráðherra, Matthías Á. Mathie-
sen, þess á leit við Byggðastofnun
að hún tæki að sér könnum á til-
teknum atriðum í samgöngumálum
til að geta „lagt raunhæft mat á
framtíð þeirra strandflutninga sem
styrktir eru af ríkissjóði og hvort
unnt sé að sinna þeim með ódýrari
hætti en verið hefur og draga þar
með úr framlögum úr ríkissjóði.“
Stofnunin hefur nú lokið við skýrslu
sína.
í skýrslunni kemur fram að það
mikla átak sem gert hefur verið í
varanlegri gatnagerð hljóti að bæta
rekstrarskilyrði landflutninga miðað
við sjóflutninga. Með því að hið
opinbera styrki hluta sjóflutninga
en skattleggur landflutninga sé ekki
óeðlilegt að náið sé fylgst með því
hvort framlögin jafni aðstöðu
byggðarlaga á hagkvæman og
áhrifaríkan hátt. Forsenda þess að
ríkisvaldið reki Skipaútgerðina og
styrki önnur strandflutningafyrir-
tæki sé að með því væri reynt að
jafna aðstöðu byggðarlaga sem ann-
ars fengju ekki aðflutninga nema
með afarkjörum. Ef einhveijar þær
breytingar verði á flutningatækni
og öðrum samgöngum að þær breyti
þessari aðstöðu sé mjög mikilvægt
að stuðningur ríkisvaldsins breytist
til samræmis.
I niðurstöðum skýrslunnar kemur
fram að sífellt stærri hluta landsins
er þjónað landveginn með stóran
hluta flutninga. Eftir sem áður verði
margir þéttbýlisstaðir án þeirrar
þjónustu af landfræðilegum ástæð-
um. Það flutningamagn sem flytja
þarf réttlæti sjóflutninga og áfram
verði nauðsynlegt að styykja þá af
almannafé. Almenn verslunarvara
til þessara staða muni þó í vaxandi
mæli verða flutt með bilum. Um-
rædd landsvæði eru Vestfirðir,
Norðausturland frá Kópaskeri og
Austfirðir allt suður til Breiðdalsvík-
ur.
í skýrslunni er ekki felldur afger-
andi dómur um hvort hentugt sé
að breyta rekstrarfyrirkomulagi
Skipaútgerðar ríkisins, en sagt að
flutningar stofnunarinnar muni
minnka og því mikilvægt að draga
úr kostnaði.
í lok skýrslu Byggðastofnunar
segir: Rekstrarfyrirkomulag Skipa-
útgerðar ríkisins er ekki nægjanlega
skilvirkt. Fyrirtækið hefur óskil-
greinum skyldum að gegna varð-
andi flutningaþjónustu við fámenna
og dreifða staði og er jafnframt í
samkeppni við hin skipafélögin um
flutninga til stærri staðanna. Það
fær veruleg framlög af fíárlögum
en hefur verið rekið með tapi um-
fram framlögin ár eftir ár. Slíku
samblandi af opinberri þjónustu og
venjulegum atvinnurekstri er ekki
hægt að mæla með. Ef fyrirtækið
á að halda áfram í óbreyttri mynd
þarf að marka mun skýrar en nú
er hvaða skyldum það hefur að
gegna sem ekki svara kostnaði og
að ríkið greiði fyrir það sérstaklega.
Að öðru leyti verður fyrirtækið að
standa á eigin fótum.
Hægt er að hugsa sér ýmsa kosti
til að leysa úr nauðsynlegri flutn-
ingaþjónustu við þá staði sem ekki
njóta.hennar að öðrum kosti. Hægt
væri að bjóða út tiltekinn viðkomu-
fjölda á þeim höfnum sem um ræð-
ir og kanna með því hversu mikið
þyrfti að greiða hinum skipafélög-
unum fyir að koma þar við. Hugsan-
legt væri einnig að selja skipin þeim
sem vildu taka að sér þjónustuna.
Þá má hugsa sér að selja fyrirtækið
að hluta. Einnig kemur til greina
að stofna fyrirtæki sem hefði það
hlutverkk að útvega flutningaþjón-
ustu á hina tilteknu staði án þess
að reka skip sjálft. Fyrirtæki þetta
fengi ríkisstyrk til að kaupa fíutn-
ingaþjónustu frá öðrum aðilum.
Varðandi aðra ríkisstyrkta flutn-
inga er bent á mikilvægi þess að
kannaður sé rekstrargrundvöllur
þeirrar þjónustu sem veita á áður
en ráðist er í byggingarframkvæmd-
ir eða kaup á skipum.
Hvalkjötsmálið í Finnlandi:
Búist við málssókn gegn grænfriðungnm
ÞRJÁR finnskar stúlkur úr röðum stuðningsmanna grænfriðunga
verða væntanlega ákærðar í Finnlandi vegna þess sem gerðist á
hafnarbakkanum i Helsinki, höfúðborg landsins, í byijun júlí, þegar
flutningur á íslensku hvalkjöti til Japans var stöðvaður þar. Stúlk-
umar aðstoðuðu þá þijá sænsku og þýsku grænfriðunga, sem hlekkj-
uðu sig fasta við kranana, er nota átti til að lyfta gámunum með
hvalkjötinu.
Það voru grænfriðungar frá
Svíþjóð, Vestur-Þýskalandi og
Bretlandi, sem skipulögðu þessar
aðgerðir í fríhöfninni í Helsinki.
Þær miðuðu að því að stöðva flutn-
ing á átta frystigámum með
íslensku hvalkjöti, sem voru á leið
frá íslandi til Japans. Mótmælin
fóru friðsamlega fram í fyrstu en
þegar finnsk stjórnvöld tóku
ákvörðun um að senda kjötið aftur
til íslands, gripu grænfriðungamir
til þess ráðs að trufla vinnu við
höfnina. Vildu þeir að kjötið yrði
gert upptækt. Hafa finnsku stúlk-
umar þijár verið ákærðar fyrir
hlutdeild í þessari röskun á starf-
semi við höfnina.
Að mati hafnaryfirvalda í Hels-
inki þurftu þau að bera 500 þúsund
íslenskra króna aukakostnað vegna
mótmæla grænfriðunga gegn hval-
kjötinu. Þar kemur til kostnaður
vegna aukinnar gæslu á svæðinu
en ekki síst vegna þess að það
þurfti að leigja sérstakan krana til
að lyfta gámunum um borð í skip,
er flutti þá aftur til íslands. Græn-
friðungamir þrír og finnskar hjálp-
arhellur þeirra gerðu tvo gáma-
krana í höfninni óvirka með því að
hlekkja sig við þá.
Matti Wuori, lögfræðingur
grænfriðunga í Finnlandi, segir í
finnska blaðinu Helsingin Sanomat
að honum þyki það hið mesta órétt-
læti verði stúlkumar þijár látnar'
sæta ákæru og dæmdar til að borga
jafnvirði hálfrar milljónar íslenskra
króna vegna hlutdeildar í verknaði
sem aðrir skipulögðu og stóðu fyr-
ir. Þá sé lítil sanngimi í því að
kæra stúlkumar fyrir að beijast
fyrir þessum málstað, friðun hvala,
sem flestir Finnar styðji.
Útlendingarnir þrír, einn Svíi og
tveir Vestur-Þjóðveijar, sem
hlekkjuðu sig við kranana fóru frá
Finnlandi strax eftir verknaðinn
og vænta menn þess ekki að ná
til þeirra.