Morgunblaðið - 03.12.1988, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. DESEMBER 1988
Hörður Áskelsson, stjómandi Mótettukórsins:
Lykilorð aðventimn-
ar er eftirvænting
Það er kaffípása og gangurinn
er fullur af hjalandi og brosandi
fólki. Því virðist líða svo vel. Á eft-
ir hljómar samstilltur söngurinn og
fyllir kirkjuna. Einn langur tónn
deyr út, og svífur einhvers staðar
um. Enginn veit hvar. Það er eins
og tónamir leiki sér stundum, löngu
eftir að raddimar em þagnaðar.
En þá hafa fæðst nýir tónar.
Hörður Áskelsson, stjómandi og
stofnandi Mótettukórsins.
Hvemig var dagskrá kórsins
valin í þetta sinn?
Hún er sett saman og valin með
tilliti til þessa árstíma, aðventunn-
ar, en lykilorð aðventunnar er eftir-
vænting. Aðventa og jól eru ríkust
af kirkjulegri tónlist. Mér finnst of
mikið gert af því að syngja jólalög
löngu fyrir jól. Við höfiim því reynt
að halda aðventutónlistinni á lofti.
Stef, sem mikið er notað fyrir að-
ventu, er „Nú kemur heimsins
hjálparráð", og hefur verið mottó
fyrir aðventuna gengnum aldimar.
Laglínan er úr ævafomum sálmi frá
4. öld, eftir Ambrósíus kirkjuföður.
Hann samdi mikið af hymnum, og
einn hinn þekktasti er þessi bæn,
sem er í raun hjá honum; Kom þú
Kristur. Þessi sálmur hefur verið
rauður þráður gegnum alla að-
ventutónlist allar götur síðan. Og
mikið af tónlist og sérstaklega org-
elverkum sem sækja áhrif sín til
sálmsins. En við spinnum sumsé
kringum þetta stef. Og hefjum tón-
leikana með því að syngja sálminn
á latínu í upphaflegu formi. Lagið
er einskonar þjóðlag, fom kirkju-
söngur, sem hefur breyst lítillega
gegnum tíðina, ein og ein nóta
færst til. Þá syngjum við 16. aldar
tónsmíð, við sama sálm, en á þýsku.
Það er átta radda kór, sem kallast
á. Tónverkið er eftir Samuel
Scheidt. Við endum síðan tónleik-
ana á íslenskri gerð í þýðingu Sigur-
bjöms Einarssonar.
Hodie Chrístus natus est
Dagskrá kórsins er nær jólunum
en áður. Við erum búin að syngja
ákveðin aðventuefni, en þannig eru
nokkur verkanna tengd sjálfri fæð-
ingunni. Þá nefni ég fjórar útsetn-
ingar á jólasálmi Luters, „Gelobet
seist Du Jesus Christ". Útsetningar
frá endurreisnartímabili til
J.S.Bach. Sá sálmur er sérstakjega
þýddur af dr. Jakobi Jónssyni. Önn-
ur þýðing var til, en þýðing dr.
Jakobs passar betur við lagið. Sálm-
urinn er sjö vers, og við skiptum
útsetningum niður þannig að fyrstu
Viðtöl: Elisabet K. Jökulsdóttir
Mótettukór Hallgrimskirkju
flytur sjöundu aðventutónleika
sína á morgun. Á dagskrá eru
tónverk og mótettur eftir, Will-
iam Byrd, Johan Eccard, John
Pieterson, Samuel Scheidt,
Heinrich Schiitz, Andreas
Hammerschmidt, Henry Purcell,
Johann Sebastian Bach, Anton
Bruchner og Edward Grieg.
í tileftii af tónleikunum ræddi
Morgunblaðið við þijá félaga i
Mótettukómum.
Gott að syngja á latínu
„Ég hef verið með frá stofnun
körsins, 1982," segir Trausti Þór
Sverrisson „og þá var kórinn 25
manns. Fyrstu aðventutónleikamir
voru 1983. Síðan þá hefur kórinn
verið það stór að hann getur flutt
mótettur fyrir tvo kóra.“
tvö versin eru sungin við elstu út-
setningu o.s.frv. Það sem tengist
jólunum líka á dagskránni er óskap-
— Og hvað em mótettur?
„Mótetta er söngverk fyrir kór,
með trúarlegum texta án hljóð-
færasláttar. A fyrri tíð, 16. og 17.
öld, voru mótettur algeng form. Og
hluti af starfi tónskálda sem unnu
í þágu kirkjunnar. Þau urðu stund-
um að semja fyrir helgihald með
stuttum fyrirvara. Flest verk Bachs
höfðu hagnýtt gildi. Kórinn hefur
flutt fimm af sex mótettum sem
hann samdi. Þegar kom fram á 18.
öld, á tímum klassíkur og rómatík-
ur, fór þeim tónskáldum fækkandi
sem sömdu mótettur. Anton Bruc-
hner er þó undantekning og við
flytjum Virga Jesse eftir hann núna.
Það er sama yrkisefni og Matthías
Jochumsson gerir skil í jólasálmi
sínum: Það aldin út er sprungið.
En mótettan er smátt form. Sum
verkin syngjum við á latínu. Það
er gott að syngja á latínu, ma.
lega merkilegt verk eftir Sweelinck,
16. aldar Hollending, við sálminn
„Hodie Christus natus est“. Texti
sem sunginn hefur verið við jól, svo
lengi sem elstu menn muna. Tón-
skáld hafa keppst um að semja lög
við sálminn. Þennan sama sálm
syngja svo þijár söngkonur saman
á þýsku við tónlist Schútz. Þriðja
þema tónleikanna er Lofsöngur
Maríu, og kemur fyrir í tveimur
myndum, annars vegar sem frásögn
í lagi eftir Eccard, og hinsvegar sem
lofsöngurinn sjálfur, þá sunginn á
ensku, Motetta eftir H. Purcell. En
þetta er tónlist frá lögnum tíma,
en þó er endurreisnartónlistin áber-
vegna sérhljóðanna. Þýska er mun
erfiðari. Islensk tónskáld hafa
spreytt sig á kirkjulegri tónlist og
Mótettukórinn hefur frumflutt
íslensk kirkjuleg verk, eftir eftir
Jónas Tómasson, Hjálmar H. Ragn-
ar, Gunnar Reyni Sveinsson og
síðast en ekki síst tvö verk eftir
andi hjá kómum. Þá var mjög skap-
andi tímabil í kirkjunni, hvað tónlist
snerti. Endurreisnartónlist hefur
ekki verið flutt mikið hér á landi.
Enda býsna erfið að syngja hana
og bara fyrir þjálfaða kóra. Ég veit
þó að Pólýfónkórinn flutti heilmikið
af þeirri tónlist á sínum sokka-
bandsárum. Nuna er mikil gróska
í kórum og við kirkjumar. í
Reykjavík starfa þrír stórir kirkju-
kórar, við Hallgrímskirkju, Dóm-
kirlq'una og Langholtskirkju.
Er þetta ekki fullt starf að
vera stjórnandi kórs?
Jú, hvað vinnu snertir, þó er það
ekki skilgreint þannig launalega
Þorkel Sigurbjömsson, þar sem
hann hafði Mótettukórinn í huga
þegar hann samdi, Kvöldbænir,
Hallgríms Péturssonar og Páskaor-
atoríu, sem við fluttum með hljóm-
sveit sl. páska. Ég held að það teng-
ist því, að íslensk tónskáld semji
kirkjulega tónlist, að seinni ár hafa
Eins og kraftaverk
— þetta andartak
Morgunblaðið/Bjami
Frá vinstri: Trausti Þór Sverrisson, Rósa Kristín Baldursdóttir og
Hjörleifúr Hjartarson.
Drottinn allsherjar eða sápusali
— segir Guðmundur Björgvinsson
um hlutskipti listamannsins
Guðmundur Björgvinsson rit-
höfúndur og myndlistarmaður
hefúr nýlega sent frá sér skáld-
söguna ÁSTIN SIGRAR - ÞESSI
GAMLI DJÖFULL. Þetta er
þriðja bók Guðmundar þvi áður
eru út komnar NÆTURFLUG I
SJÖUNDA HIMNI og ALLT
MEINHÆGT.
í Ástin sigrar — þessi gamli
djöfúll segir frá Halldóri Guðbjam-
arsyni, ungum námsmanni, sem fer
utan til Bandaríkjanna einn vetur
en uppi á íslandi í litlu húsi við
hafið situr heitmey hans og þreyir
þorrann þolinmóð. Halldór snýr svo
heim í lokin, rejmslunni ríkari og
giftist heitmey sinni.
„Það sem gerist er glíma Hall-
dórs karisins við þennan nýja heim
og ást sína á konu sem hann kynn-
ist, Jackie," segir Guðmundur.
„Giftingin í lok sögunnar er hrein
skrýtla. Þegar ég segi að ástin sigri
er það af nokkurri kaldhæðni. Ástin
sigrar með því móti að yfirbuga
manninn, hún leikur hann grátt —
tortímir honum jafnvel. Hugsunin
er sú að fólk fari heldur illa út úr
viðskiptum sínum við ástina."
— Hvað er ást?
„Ástin er náið samband milli
karls og konu. Mér fínnst ástin
magnað efni í bókmenntir því hún
er yfirleitt nánasta samband
tveggja einstaklinga sem hægt er
að fást við. Allar hliðar mannskepn-
unnar hljóta að koma upp á yfir-
borðið — góðar, illar, gimd og fysn-
ir; andinn og göfugustu partar
mannsins njóta sín líka þegar ástin
blómstrar. Ef rithöfúndur skoðar
ástina þá hlýtur hann að skoða
mannskepnuna alla. Hlutverk rit-
höfundar er að sýna allt sviðið, frá
hinu smæsta til hins hæsta."
— Það er ekki laust við að stund-
um finnist manni sem þú sprengir
utan af þér ramma sögunnar —
ímyndunaraflið hlaupi út undan sér?
„Já, ég veit hvað þú átt við. En
Halidór splundrast sjálfur sem per-
sóna þegar samband hans við Jackie
splundrast. Kaflinn sem fylgir í kjöl-
farið er táknrænn — Halldór fer
ofan í jörðina — eins og þegar
Dante fór niður til vítis. Fyrir mér
er þetta miklu rökréttara en það
hefði getað verið. Ég kaus þessa
leið og finnst ég ekki sprengja ram-
mann.“
— Þú blandar saman myndræn-
um expressjónisma og raunsæis-
legri frásögn — ekki satt?
„Jú, og þessi frásagnaraðferð er
mjög meðvituð hjá mér. Það er
gömul kenning að skáldsögur eigi
að hafa upphaf, miðju og endi.
Raunveruleikinn er hins vegar ekki
þannig og sú skáldsaga sem mest
áhrif hefur haft á mig er Tómas
Jónsson metsölubók þar sem
stokkið er úr einu í annað án þess
að það virki sundurlaust. Ástin
sigrar — þessi gamli djöfúll er
tilraun af minni hálfu til að tengja
saman þessa tvo þætti; raunsæis-
lega frásögn og draumkenndar lýs-
ingar. Með þeim vonast ég til að
ná fram undirstraumi í söguna og
auk þess hleð ég inn í frásögnina
fjölmörgum táknum."
— Ertu að búa til púsluspil fyrir
bókmenntafræðinga?
„Alls ekki. Tilgangurinn er að
þetta sjáist ekki. Ég efast um að
til sé nokkur höfundur sem ekki er
meðvitaður um alla þræði sögunnar
sem hann skapar. En ég ætlast
ekki til að þetta sé lesið þannig.
Það fer í taugarnar á mér ef ég
þykist sjá einhvem tilvísanaremb-
ing í skáldsögum. Slíkt á ekki sjást.
Það er tilgerðarlegt."
— Þú stundaðir sjálfur nám í
Bandaríkjunum. Er sagan lýsing á
eigin reynslu?
„Ég get ekki svarað þessu ját-
andi því í sögunni lýg ég alveg
skilyrðislaust þegar mér hentar.
Kannski er eitt prósent sögunnar
lýsing á eigin reynslu. Ævisögur
eru þrenns konar; í fyrsta lagi eru
lýsingar höfunda sem styðjast við
Morgunblaðið/Þorkell
Guðmundur Björgvinsson rithöf-
undur sem hefúr nýlega sent frá
sér skáldsöguna, ÁSTIN SIGRAR
- ÞESSI GAMLI DJÖFULL.
minni sitt. Þessir höfundar fullyrða
gjaman að frásögnin sé sannleikan-
um samkvæm. í öðru lagi eru ævi-
sögur dulbúnar sem skáldsögur.