Morgunblaðið - 28.01.1989, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. JANÚAR 1989
B 3
konunni, Maríu von Wahl. Sagan
gerist á yndislegum sumardegi úti
í skerjagarðinum. Róbert og hjónin
tvenn ætla að taka á móti kappsigl-
endum, sem eru að nálgast strönd-
ina. Meðal þeirra er ungt ljóðskáld,
sem María er orðin ástfangin af.
Róbert hefur tekið eftir tilfínning-
um Maríu. Þegar þau verða eip í
stuttan tíma, snýst málið að ástum
þeirra og tilfínningum. Sögunni lýk-
ur á eftirfarandi hátt:
María styður hönd undir kinn og
horfir þögul út í sjóndeildarhring-
inn.
Róbert Wiesel grunar hvert hún
er að horfa, og flýtir sér að hefja
máls að nýju, eins og hann vildi
ekki unna henni þar athvarfs.
„Þér farið að eins og allir heimsk-
ingjar, María. Þér starið á línuna,
þar sem haf og himinn mætast —
hvorki meira eða minna. En þaðan
er engrar hjálpar að vænta. Við
getum ekki falið okkur þar. Leitaðu
ekki vængja til að komast til hins
yzta hafs, því að hérna á ströndinni
verðum við að lifa.“
María lítur við og horfir á hann.
Hjarta hans berst í ákafa og hann
skelfist við þá tilhugsun að hann
fái að sjá tár spretta fram í augum
hennar, að hann fái einmitt að sjá
það, sem hann hefur svo mjög keppt
að. En María talar hægt og rólega:
„Ef maður gæti nú gengið inn í
skógpnn þama og komið út úr hon-
. um á annarri strönd og byijað allt
að nýju.“
„Nú ætlið þér að fara að setja
skóginn í staðinn fyrir sjóndeildar-
hringinn, en Rhodos er héma, það
er hérna, sem við eigum að stíga
okkar spor einhveijum óþekktum
til ánægju. Það er annars ennþá
eitt, sem mig langar til að spyija
yður að: Eruð þér vissar um að það
sé hann, einmitt hann sjálfur, sem
yður þykir vænt um. Er hann ekki
öllu fremur sendiboði, óvenjulegur
og ágætur fulltrúi æskunnar? ..
María hristir höfuðið.
„Ég veit það ekki. Ég veit aðeins
eitt. Róbert, viljið þér lofa mér því
að hvað sem ég geri og hvað sem
fyrir mér kann að liggja, þá verðið
þér alltaf vinur minn?“
„Þó að þér biðuð mig um hið
gagnstæða, þá gæti ég ekki lofað
því, þannig ...“
„Þakka yður fyrir. En þér segið
það eins og það væri þung refsing,
sem á yður væri lögð. Er það þá
rangt, er allt of mikils krafíst að
óska sér mikillar hamingju einu
sinni á ævinni?"
„Onei. Að óska sér má hver og
einn, og óskin verður uppfyllt fyrr
eða síðar á sinn hátt. Ég skal koma
með dæmi. Fyrir tíu, fímmtán árum
hugsaði ég stundum með mér: Að
sitja einsamall við hafið með henni.
í því væri fylling hamingjunnar
fólgin. Það hlotnast mér aldrei. Og
sjáið þér nú til: sit ég ekki einmitt
við hliðina á yður? Er ekki hafið
og einveran allt í kring? Þama get-
ið þér séð, hvemig lífíð lætur heit-
ustu óskir okkar rætast?"
Hún ber sig til eins og hún vildi
taka í hönd hans, en hikar á miðri
leið.
„Róbert,“ segir hún, og hreimur-
inn brennir og svalar í senn.
„Þér emð svo beiskur. Ég hélt
að þér hefðuð fyrir löngu — Mér
líður svo illa af þessu.“
„Það var ekki ætlunin með dæm-
inu, sem ég tók.“
„Hafið þér aldrei verið veralega
hamingjusamur? Viljið þér ekki
segja mér það?“
„Jú, ég hef verið mjög hamingju-
samur. Einu sinni.“
Hún kinkar kolli.
„Þarna sjáum við, ég vissi það
vel. Enginn verður afskiptur með
öllu.“
Og allt í einu brosir hún.
„Þetta er þó kynlegur dagur.
Hérna sitjum við og segjum hvort
öðra hluti, sem — sem fólk ekki er
vant.“
„Sökin er víst mín. Var það mjög
illa gert af mér?“
„Nei, nei. Yður er það velkomið.
Mér finnst heil eilífð siðan ég talaði
seinast við manneskju, nema — ja,
það er alveg víst, hann er ekki eins
og hinir. En viljið þér ekki segja
mér hvemig það bar við í það sinnið.
Mér fínnst ég geti beðið um það,
ég hef aldrei sjálf reynt hvað það
er að vera mjög hamingjusöm."
Róbert Wiesel skrifar í ákafa í
sandinn, stafí, sem hann þurrkar
út jafnóðum.
„Þannig er það,“ segir hann, „ég
var 16 ára gamall og gekk vetrar-
kvöld eitt heim af skautafélags-
dansleik með lítilli stúlku. Hvoragt
mælti orð af vöram, en allt í einu
námum við staðar, litum hvort á
annað og tókumst í hendur. Al-
stimdur himinninn hvelfdist yfir
okkur: ég hef síðan séð Suðurkross-
inn en hann var ekki sambærilegur
við Norðurhöfnina eins og hún var
þetta kvöld. Allt í kringum okkur
ljómaði endalaus hvít ísbreiðan með
óteljandi ótroðna vegu í allar, allar
áttir, og inni í borginni loguðu leiftr-
andi hátíðarblys í endalausum röð-
um. Skammt frá okkur gnæfði við
næturhiminn, dularfullt skip, far-
kostur Hollendingsins fljúgandi,
hamingjunnar eða Guð má vita
hvers, og hafði að geyma alla leynd-
ardóma og ógnarfegurð, sem sext-
án ára ungling dreymir. Og í eyram
mínum ómaði einkennileg dýrðleg
hljómlist meðan við stóðum þarna
og héldumst í hendur. Það var ham-
ingja lífs míns, og aðra meiri hefur
enginn reynt."
Já, María, þannig var það.
Leyndardómsfulla skipið var inni-
frosin kartöfluskúta, hijómlistin
kom frá nokkram helbláum lúður-
þeyturam í hrörlegu skýli úti á
ísnum. En stúlkan vorað þér.“
María lítur á hann og tárin
spretta fram í augum hennar. En
hann hefur ekki enn lokið máli sínu.
„Manneskjan er býsna skrítin
sköpun — eða er það ef til vill bara
ég, ég veit það ekki. En sannleikur-
inn er sá: ég hef séð marga staði,
kunna fyrir náttúrafegurð, ég hef
séð höggmyndalist Grikkja og mál-
verk ítala og ég hef lesið ekki svo
lítið í bestu bókmenntum heimsins.
Og samt sem áður veit ég að ef ég
fengi að taka með mér aðeins eina
minningu héðan, þá yrði það Norð-_
urhafnarísinn, kartöfluskútan og
bláfrosna hljómlistin ...“
María rís upp til hálfs. Hönd
hennar titrar, andlit hennar er fölt
af djúpri meðaumkun.
Af gnægtum sínum vill hún gefa
honum nokkum deil. Hún vill að
hann fái að geyma minninguna um
einn koss. En hann stendur upp í
skyndi, eins og hann væri að um-
flýja mikla hættu.
„Nei, nei,“ segir hann, „ekki.
Ekki bijóstgæði."
Hann gengur að eldstæðinu og
lýtur yfír það.
„Eldurinn er að slokkna,“ segir
hann og bætir á smálurkum og
næfraflögum. Nú heyrast skellirnir
í vélbátnum nálgast og hækka sig.
María gengur nokkur skref í átt-
' ina til hans.
„Það er að vísu engin huggun,"
segir hún, „en þess skuluð þér
minnast, Róbert: ég hef ekki verið
hamingjusamari en þér.“ Róbert
Wiesel reynir að brosa.
„Sjáið þér sporin okkar hér í
sandinum,“ segir hann. „Þar eru
spor eftir fót yðar og minn og
Eiríks og hinna, hver innan um
önnur, fram og aftur. Bráðum bæt-
ast fleiri við, spor skáldsins og vina
hans, svo að sporin verða enn ragl-
ingslegri. En á morgun er ekkert
eftir, nema sólin og hafið, vindurinn
og sandurinn. Það er að minnsta
kosti nokkur huggun.
' Og þér skuluð ekki kenna í bijðsti
um mig, fyrir alla muni ekki. Það
veldur óþægindum í nokkur ár enn,
en einhvern tíma, fyrr eða síðar,
þegar þið hin sitjið auðum höndum
og hugsið í beiskju um, að það var
ekki sérlega skemmtilegt í hinum
bátnum, þá á ég enn óhagganlega
vissu um að hamingjan er til, að
hamingja mín er til, heil og stór-
kostleg, þó að ég fengi aldrei höndl-
að hana. Og þá er ég ríkari en
nokkurt ykkar hinna ...“
Þau þegja bæði.
Og nú kemur allt á tilsettum
tíma. Vélbáturinn, ijóminn í kaffið,
„Maíblómið" og skáldið unga.
Rökkrið færist yfír.
Sigurjón Guðjónsson þýddi
Rætt við Antti Tuuri um skáldsögu hans Vetrarstríðið
það skylda að hver herdeild héldi
dagbók þar sem skráð væri allt sem
gerðist frá degi til dags. Eftir stríðið
voru þjær dagbækur, sem ekki eyði-
lögðust, fluttar á stríðsminjasafn í
Helsinki, þar sem ég átti að þeim
greiðan aðgang. Það var því ekkert
vandamál að finna efnið en það
vafðist lengi fyrir mér að finna rétt
sjónarhom. Þá var ég svo heppinn
að gamall hermaður las fyrir mig
sína eigin sögu af stríðinu og þar
fann ég hinn rétta tón. Svona segir
hermaður frá 40—50 áram eftir að
stríðinu lýkur. Skelfílegustu at-
burðimir og þeir fallegustu hætta
að vera andstæður í frásögninni,
allt er sagt í sama tón eins og um
hversdaglegar upplifanir væri að
ræða. Og þá skildi ég að til þess
að ná áhrifum varð að segja söguna
svona. Lesandanum er eftirlátið að
finna mun á blæbrigðum, geðhrif
og annað sem textinn felur, og ef
hann fínnur það verða áhrifin mjög
sterk. Margir Finnar hafa sagt mér
að þeir hafi fyrst skilið vetrarstríðið
eftir að hafa lesið bókina og ég
hlakka til að sjá hvernig aðrar þjóð-
ir upplifa hana.“
Hefur sagan verið þýdd á önnur
tungumál en íslensku?
„Já, á sænskú en þar er hún
ekki komin út svo ísland er fyrsta
landið utan Finnlands þar sem hún
er gefín út. Það er verið að gera
kvikmynd eftir sögunni og ríkir
mikill áhugi á þessu efni i Finn-
landi. Fólk sem aldrei hafði leitt
hugann að vetrarstríðinu segir í
blaðaviðtölum að svona eða hinseg-
in hafi þetta nú verið. En hvernig
það í raun og veru var veit kannski
enginn lengur, enda verða liðin 50
ár frá því að vetrarstríðið hófst
þann 30. nóvember 1989.“
Hvers vegna varð einmitt þetta
stríð þér svo hugleikið?
„Þegar ég var að skrifa Dagur
í Austurbotni talaði ég við marga
gamla hermenn og þeir sögðu allir
allt öðravísi frá vetrarstríðinu en
framhaldsstríðinu. Þeir áttu margar
skondnar sögur úr framhaldsstríð-
inu en allt sem þeir sögðu um vetr-
arstríðið var þungt og alvarlegt.
Þetta vakti forvitni mína og mig
langaði til þess að komast að því
hvers vegna allt í sambandi við
vetrarstríðið var svona alvarlegt,
hvað hefði í rauninni gerst. Eitt af
því sem gerði stríð svo erfið í Finn-
landi á þessum tíma var sú regla
að allir innan sömu herdeildar yrðu
að vera úr sama þorpi. Faðir minn
barðist í framhaldsstríðinu og mér
er í fersku minni heimsókn með
honum í hermannagrafreit þar sem
hvíldu allir samstúdentar hans með
tölu, allir úr sömu herdeild. Þetta
varð til þess að stríðið varð persónu-
legra, það var ekki verið að drepa
einhveija hermenn, það vora bræð-
ur og vinir sem féllu í kringum
menn. Líkin voru aldrei skilin eftir,
menn lögðu sig í stórhættu til að
ná í fallna félaga svo hægt væri
að senda þá heim. Vetrarstríðið var
stutt og mjög erfitt stríð, menn
höfðu engan tíma til annars en að
beijast og frostið og snjórinn gerðu
sitt til að auka á erfiðleikana. En
eitt af því sem mig furðaði hvað
mest á í samtölum við hermennina
var að þeir sem vora úr sveit virt-
ust ekki hafa átt í miklum erfiðleik-
um eftir heimkomuna. Þeir höfðu
litið á hermennskuna sem hvert
annað starf og nú var því lokið og
þeir sneru sér aftur að því að yrkja
jörðina og fóðra skepnurnar. Aðrir,
til dæmis þeir sem snera aftur til
náms áttu í miklu meiri erfíðleikum.
Það tók föður minn sjö ár að ljúka
námi eftir að stríðinu lauk.“
Má búast við fleiri stríðssögum
frá þér?
„Eg er með bók um framhalds-
stríðið á pijónunum og hef þegar
sent 500 hermönnum, sem þar börð-
ust spurningalista með 100 spum-
ingum, sem ég ætla síðan að vinna
úr, en hvenær sú bók verður tilbúin
til birtingar er önnur saga.“
FB