Morgunblaðið - 28.01.1989, Page 7

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. JANÚAR 1989
B 7
I
Bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs
Dag SoLi

ílátaðtyndum tíma
eftir Óskar Vistdal
Róman 1987 eftir Dag
Solstad samanstendur
af mörgum tilbrigðum
við sígilda stefið Ma la
recherche du temps
perdu“ eða „í leit að
týndum tíma“. Sögu-
hetjan er sagnfræðing-
ur að mennt og bókin
fjallar í ríku mæli um skilning á
mannkynssögunni. Með hvaða
hætti getum við skilið hana og
hvemig getum við lýst atburðun-
um eins og þeir voru þegar sögu-
skilningurinn er háður skilningi
okkar á okkur sjálfum? Þessum
spumingum er reynt að svara í
fjögur hundmð blaðsíðna langri
lýsingu á flökkulífi graflarans
Fjord úr Sandafirði frá byijun sjö-
unda áratugarins til upphafs hins
níunda. Þar að auki era fleiri
tímaskeið Noregssögunnar skoð-
uð í ljósi samtíðar sögumannsins,
þ.e.a.s. frá sjónarhóli hinna
norsku jafnaðarstefnu árið 1987
— nákvæmlega 100 áram frá því
að norski Verkamannaflokkurinn
var stofnaður, sú hreyfing sem
öðram fremur hefur mótað sögu
landsins á þessari öld og þar með
söguskilning Fjords og landa
hans. Það má kannsi líta á Ró-
man 1987 sem eins konar af-
mælisrit þeirrar stefnu sem ber
aðalábyrgð á nútímasamfélaginu
og — að mati bókarinnar — vafa-
sömu hugarfari þess.
Róman 1987 hefur verið kölluð
söguleg skáldsaga sem afneitar
sjálfri sér. Aðalpersónan, sem er
cand. mag. í sagnfræði, kemst að
því að söguritun sé óframkvæm-
anleg sökum þess að textinn muni
einlægt draga dám af samtíð höf-
undarins, að lesandanum
ógleymdum. í lýsingu á fortíðinni
er söguritarinn ávallt fangi sinnar
samtíðar og tímabundinna að-
ferða hennar. Þeim sem lítur aftur
í tímann er ekki kleift að lýsa því
sem eiginlega átti sér stað, honum
tekst aðeins að skýra frá því inn-
an ramma þeirra skilyrða sem
móta skilning hans á eigin samtíð.
Þetta era hin óbifanlegu örlög
söguritarans, hvort sem hann
heitir Dag Solstad, Snorri Sturlu-
son eða meistari Absalon Ped-
ersson Beyer, hallarpresturinn í
Björgvin sem árið 1567 samdi hið
veigamikla rit Um Noregsveldi,
verkið sem aðalpersónan í Róman
1987 notar sem efnivið í cand.
mag. ritgerð sína í sagnfræði.
Ytri rammi frásagnarinnar er
eigið Iífshlaup Fjords frá tvítugu
til rúmlega fertugsaldurs. Áhrifa-
mest era námsár hans og því
næst sjö ára verksmiðjustarf,
samtals 14 ára flökkulíf.
Fyrst hittum við hann að loknu
stúdentsprófi árið 1961 í Lille-
hammer, þar sem hann hefur
starfsferil sinn sem blaðamanna-
nemi hjá landsmálablaðinu Dag-
renningu, málgagni Verka-
mannaflokksins í Lillehammer og
Guðbrandsdal.
Sagan af nemanum Fjord í
Lillehammer er hin skemmtileg-
asta aflestrar, einkum vegna þess
að frásagnarlist Dags Solstad
nýtur sín allra best í þessum köfl-
um. Hér eru margar kostulegar
skopsögur, sem era dæmigerðar
fyrir frásagnarhátt hans. Hann
opnar sögu sína með því að segja
frá ómerkilegum atburði sem
hann þróar síðan í átt að kjama
málsins, sem í þessari bók er leit
söguhetjunnar að því sem hann
kallar innihaldsríkt líf eða hinstu
rök lífsins sem Fjord ætlar að
komast að með því að kanna svo-
kölluð leyndarmál mannkynsins.
Blaðamennskan reynist ekki vera
annað en blindgata í þessari leit;
hún hefur ekki upp á annað að
bjóða en tómleika og yfirborðs-
skilning. í þessu hlutverki lítur
Fjord á sjálfan sig sem „fanga
augnabliksins", og að hans mati
er hvert augnablik fráleitt ef
manni tekst ekki að sameina það
einhveiju utan þess. Leitin að til-
gangsríku lífi felst í því að bijót-
ast út úr fangaklefa hins fárán-
lega.
Fyrsti áf angi á leiðinni úr þessu
fangelsi era námsár söguhetjunn-
ar við háskólann í Ósló. Þaðan
brautskráist hann sem cand. mag.
í sagnfræði, með hæstu einkunn,
árið 1969 og tekur skömmu síðar
við sem lektor í sagnfræði við
háskóiann í Lillehammer. En í
samræmi við hina akademísku
tísku tímans ákveður hann að
„próletarísera sig“ — gera sig að
öreiga — eftir að hafa orðið fyrir
áhrifum frá marx-lenínísmanum,
hugmyndum félaga Mao Tse-
tungs um nauðsyn þess að stíga
niður í alþýðudjúpin til þeirra sem
þjást. Fjord lætur háskólakennsl-
una lönd og leið og gerist verka-
maður í kassagerð til þess að búa
starfsfélaga sína undir byltinguna
sem hann hyggur standa fyrir
dyram. „Ég reyndi að dreifa boð-
skapnum um nauðsyn byltingar-
innar eins vel og unnt var, en það
tókst illa,“ viðurkennir hann. Von-
lausri tilraun lektors-öreigans er
lýst með nöpra háði. Um leið og
Fjord yfirgefur háskólann, býst
hann við því að öðlast nýjan skiln-
ing á samhengi hlutanna sem
muni áuðvelda honum að túlka
mannkynssöguna í nýju og sann-
ara ljósi. En sjö ára dvöl í óþol-
andi tilbreytingarleysi verksmiðj-
unnar leiðir ekkert af sér nema
andstæðu túlkunarinnar — þögn-
ina. Það eina sem honum hefur
tekist, er að binda enda á háskóla-
feril sinn. Að vísu snýr hann aftur
til háskólans í Lillehammer, en
aðeins sem lausráðinn stunda-
kennari. Við kveðjum hann sem
mann sem á enga framtíð fyrir
sér. Tilraunin til að öðlast tilgang
og samhengi í tilveranni hefur
misheppnast.
Róman 1987 hefur margt upp
á að bjóða: glettnislegt skopskyn,
áhrifamikla mælskulist og nána
umhverfislýsingu. Sem hug-
myndaskáldsaga er hún aftur á
móti engin nýjung. Hún fer troðn-
ar slóðir sem era vel þekktar úr
bókum sem Dag Solstad hefur
áður skrifað. Eins og endranær
hefur honum að vísu tekist að
skapa góðar bókmenntir úr frekar
lélegum efniviði.
Bókin hefur hlotið fremur mis-
jafnar viðtökur. Að sumra mati
er hún „skrök af evrópskri gerð“,
hvað sem það nú þýðir. Aðrir
hneigjast til þeirrar skoðunar að
Dag Solstad endurtaki sjálfan sig
í of miklum mæli frá einni skáld-
sögu til annarrar. En hvað sem
því líður. Dag Solstad hefur þegar
um aldarijórðungsskeið verið í
fremstu röð
norskraskáldsagnahöfunda. Með
Róman 1987 hefur hann verið
tilnefndur af hálfu Norðmanna til
Bókmenntaverðlauna Norður-
landaráðs í Ijórða sinn. Dag Sol-
stad er fæddur árið 194 l og hef-
ur sent frá sér samtals 18 fagur-
bókmenntalégar bækur.
Höfiindur er norskur sendi-
kennari við Háskóla íslands.
I
venjuleg."
Er ekki orðið aðkallandi að koma
tónlistarsafni á laggimar hér?
„Það er eiginlega undarlegt að
það skuli ekki vera komið, því hér
er svo mikil gróska í tónlistarlífínu.
Það er mjög erfitt að panta svona
nótur erlendis frá, sérstaklega þeg-
ar maður getur ekki nýtt nema
lítinn hluta af því.“
Sveinbjörgu þarf vart að kynna
fyrir áhugafólki um tónlist. Hún
hefur kennt við Tónskóla Sigur-
sveins um árabil, er skólastjóri Tón-
listarskóla Bessastaðahrepps og
hefur tekið virkan þátt í tónleika-
haldi hér á landi.
Ástmar Ólafsson er hinsvegar að
koma fram í fyrsta skipti hér á
landi. Eftirtónleikana hjá Musica
Nova verður hann síðan einleikari
á Háskólatónleikum í Norræna hús-
Tónleikar Musica Nova
í Norræna húsinu-.
Sveinbjörg
Vilhjólmsdóttir og
Ástmar Ólafsson
leika verk eftir
20. aldar tónskóld
inu, miðvikudaginn, 1. febrúar, þar
sem hann leikur píanósónötu ópus
31, nr. 2, eftir Beethoven og sónötu
eftir Sir Michael Tippett.
Ástmar er fyrrverandi nemandi
Sveinbjargar. Hóf nám hjá henni
15 ára gamall í Tónskóla Sigur-
sveins. Hann lauk þaðan burtfarar-
prófi árið 1978. Fór þá til London
og stundaði nám við Royal Aca-
demy of Music í fimm ár. Aðalkenn-
ari hans þar var Philip Jenkins.
Eftir það var hann í tvö ár í einka-
tímum hjá Louis Kentner. Síðan lá
leiðin aftur heim til íslands og þijú
undanfarin ár hefur hann kennt við
Tónskóla Sigursveins, en í haust
flutti hann afturtil Bretlands, býr
rétt utan við Manchester og segist
vera að safna nemendum. Aðspurð-
ur um muninn á tónlistarlífínu hér
og í Bretlandi sagði Ástmar:
„Hér er miklu auðveldara að
koma sér áfram og öðlast tónleika-
reynslu, því maður getur bara pant-
að sér hús og farið að æfa. Hér er
hægt að vera virkur ef maður vill
það. Þetta er ekki hægt í Bret-
landi. Þar er gífurlegt framboð af
mjög góðu tónlistarfólki og sam-
keppnin er geysihörð, eins og
kannski má sjá á því hversu marg-
ir breskirtónlistarmenn koma hing-
að. Þetta ástand fer versnandi. Ég
veit af mörgu mjög frábæra tónlist-
arfólki í Bretlandi sem kemst ekki
að, vegna þess að þar snýst allt um
umboðsmenn og sambönd og það
kallar á mjög sérstaka persónuleika
að koma sér áfram í þeirri hörku
sem þar ríkir. Það er nær óhugs-
andi þar, að tónlistarmenn taki sig
saman, æfí og haldi síðan tónleika.
Ég bý í borg sem er á stærð við
Reykjavík; smápláss á breskan
mælikvarða og þar er nánast ekk-
ert tónlistarlíf. En maður getur allt-
af skroppið til Manchester þegar
eitthvað er þar að gerast.
En konan mín hefur nrjög góða
vinnu þama og ég hef mikinn og
góðan tíma til að æfa mig. Það er
ólíkt því sem var hér heima, því
brauðstritið hér er svo tímafrekt
og það er svo dýrt að lifa héma,
að maður var nánast alltaf að vinna
við eitthvað annað. Það má eigin-
lega segja að helsti munurinn sé
sá, að í Bretlandi getur maður æft
og æft, en hér getur maður spilað
og spilað. Það má kannski segja
að ég sé ágætlega settur, með að
geta æft mig í Bretlandi og spilað
hér.“