Morgunblaðið - 11.03.1989, Blaðsíða 7

e$ej Jtt IRiÓASSifÆSJM 0i9A,taKuafl0M
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. MARZ 1989
B 7
Beethoven, Chopin, Debussy og Ravel:
Guðmundur Magnússon píanó-
leikari í Islensku óperunni
TjTrrrrareirTT
Aðrir tónleikamir í tónleika-
röð EPTA (Evrópusambands
píanókennara) á þessu vormiss-
eri verða í íslensku óperunni
mánudaginn 13. mars næstkom-
andi. Á þessum tónleikum verður
það Guðmundur Magnússon sem
leikur verk eftir Beethoven,
Chopin, Debussy og Ravel.
Guðmundur Magnússon er upp-
runalega Rangæingur, en
fluttist á unglingsaldri til
Reykjavíkur. Hann hóf nám í píanó-
leik níu ára gamall og þegar til
Reykjavíkur kom, settist hann í
Tónlistarskólann í Reykjavík. Hann
lauk píanókennaraprófi þaðan 1979
og aðalkennarar hans voru þau
Margrét Eiríksdóttir og Ámi Kristj-
ánsson. Guðmundur hélt til fram-
haldsnáms í Þýskalandi árið 1980
við Tónlistarháskólann í Köln. Það-
an lauk hann burtfararprófi 1983
og tók síðan tveggja ára fram-
haldsnám við sama skóla.
Frá 1985 hefur Guðmundur aðal-
lega fengist við kennslu, í Tónlistar-
skólanum í Garðabæ, Keflavík og
á Seltjamamesi. Hann hefur haldið
tónleika víða um land og var í vet-
ur einleikari með Sinfóníuhljóm-
sveit íslands; á Egilsstöðum í sept-
ember og í Reykjavík í janúar.
Hann var spurður hvort hann hefði
reiknað með að fara út í kennslu,
meðan á námi stóð.
„Mér var alltaf Ijóst að aðalstarf
mitt yrði við kennslu," svaraði Guð-
mundur. „Markaðurinn hér er ein-
faldlega of lítill, til að hægt sé að
stunda tónleikahald eingöngu. En
auðvitað tekur maður þátt í tónleik-
um eins oft og unnt er — og það
kostar stöðuga vinnu. Maður má
aldrei fara úr þjálfun, því það er
svo mikið átak að koma sér af stað
aftur. En það er gífurleg vinna að
vera í fullri kennslu og ætla að
halda sér í þjálfun."
Hvað geturðu sagt mér um efnis-
skrána á tónleikunum hjá þér?
„Hún er mjög hefðbundin. Deb-
ussy og Ravel era náttúrlega löngu
orðnir klassískir, þótt þeir séu 20.
aldar tónskáld. Eg hef ekkert leikið
tónlist sem er samin eftir 1950.
Skólinn sem ég var í leggur ekki
mikla áherslu á að maður leiki þá
tónlist sem verið er að semja í dag.
Það má kannski segja að þar gæti
einhverrar íhaldssemi."
Af hveiju velurðu hefðbundna
efnisskrá?
„Það er nú svo að það var ekk-
ert ýtt á mann að leika nútímatón-
list á meðan maður var í námi. Það
er nefnilega töluvert mikill munur
á því að leika klassík og nútímatón-
list. Menn sérhæfa sig oft þegar
þeir fara að leika nútímatónlist, því
hún gerir aðrar kröfur til flytjenda
— í henni er oft erfið og flókin
tækni. Ennþá læt ég mér nægja
að leika tónlist frá 1750 til 1950,
held mig innan þessara 200 ára.
Hinsvegar er hugsanlegt, ef ég
fengi eitthvert nútímaverk upp í
hendurnar — yrði ýtt út í að leika
það — að ég færi að gefa þeirri
tónlist meiri gaum.“
Þú byijar tónleikana á verki eft-
ir Beethoven.
„Já. Ég leik Sónötu í B-dúr ópus
22. Þessi sónata er talin „klassísk-
ust,“ hvað varðar form af öllum 32
sónötum Beethovens. Hún er ein
af fimm sónötum hans sem heyrast
hvað sjaldnast. Það er nokkuð
gegnumgangandi að sömu sónöt-
uraar era spilaðar — sem er allt í
lagi, því þær era mjög góðar.
Síðan leik ég tvö verk eftir Chop-
in; Barcarolle ópus 60 og Ballade
nr. 1 í g-moll ópus 23. Chopin var
einna fyrstur til að semja ballöður
sem vora hrein hljóðfæratónlist.
Ballaðan var áður söngverk við
píanóundirleik. Þessi ballaða er
meðal þeirra verka hans sem heyr-
ast hvað oftast og er mjög dram-
atískt verk. Barcarolle er hinsvegar
mjög lýrískt verk og er meðal þess
seinasta sem Chopin samdi.
Og þá er komið að impressionist-
unum. Eftir Debussy leik ég Est-
ampes og L’isle joyeuse. Estampes
er í þremur þáttum. Estampes þýð-
-ir „myndir“ og það má segja að
höfundur leiti víða fanga í þessu
verki. Fyrsti þátturinn heitir „pag-
óður“ (hof). Það má segja að í þess-
um þætti séu áhrif frá svokallaðri
„gamelan“-tónlist frá Indónesíu,
sem Debussy kynntist á heimssýn-
ingunni í París fyrir 100 áram, eða
1889. Annar þáttur nefnist „Kvöld
S Granada“ og hefur mjög spænskt
yfírbragð. Það lýsir kvöldstemmn-
ingunni í Andalúsíu. Maður heyrir
ávæning af arabísku — eða márísku
— stefi. Habanara-ryþmi er líka
gegnumgangandi í þessum þætti.
Þriðji þátturinn nefnist „Garður í
regni,“ og á að vera um garða ParSs-
arborgar og þar bregður fyrir stef-
um úr frönskum þjóðlögum. „L’ile
joyeuse“ eða Gleðieyjan er næst.
Kveikjan að þessu verki á að hafa
verið málverk eftir Vattean og eyj-
an á að vera eyja ástargyéjjunnar
Afródftu.
Seinast leik ég tvö verk eftir
Ravel. Eftir hann leik ég Pavante
og Alborada del Grazioso. Þessi
verk era bæði til f hljómsveitarbún-
ingi og fyrir píanó. Pavante er nijög
þekkt verk. Alborada, sem á.
íslensku heitir „Morgunsöngur
tráðsins“, er rpjög spænskt verk.
Það ber spænskt heiti, sem er iryög
sjaldgæft þjá frönskum tónskáld-
um. Þetta er danskennt verk og er
mjög fjöragt og leikandi — með
rólegum millikafla."
ssv
Eru leikstjórar
vanmetnir?
- eftirSigurð
Karlsson
Leikhúsfræðingar hafa að
undanförnu haldið uppi um-
ræðu um hlutverk leikstjóra og
mat á starfí þeirra á síðum Morg-
unblaðsins og mun umræðan hafa
byijað með grein Hávars Sigur-
jónssonar sem sfðan varð Sveini
Einarssyni og Jóni Viðari Jónssyni
tilefni til greinaskrifa.
Umræðan snýst m.a. um það
að starf leikstjóra sé stórlega van-
metið og leikstjórar fái ekki þá
viðurkenningu sem þeim ber fyrir
störf sín. Fyrmefndir greinahöf-
undar virðast sammála um að við-
urkenningarskorturinn starfi m.a.
af því að leikstjórar geri of lítið
af pvf að kynna starf sitt og gera
opinberlega grein fyrir þeim list-
rænu hugmyndum sem liggja til
grandvallar verkum þeirra.
Ekki held ég þó að það væri
leið til að auka virðingu leikstjóra-
starfsins ef leikstjórar færa að
leggja stund á að útskýra verk
sín. Ætli hér gildi ekki það sama
og f öðram listgreinum að lista-
verk sem þarf að útskýra sé ekki
gott listaverk? Ef listamaður get-
ur ekki komið því til skila í verki
hvað fyrir honum vakir þá bætir
það litlu við að segja frá því með
öðram hætti.
Hvaða viðurkenning er það svo
sem verið er að auglýsa eftir og
mönnum finnst leikstjórar ekki fá?
Kvartað er yfir því að gagnrýn-
endur fjalli ekki af nægum skiln-
ingi um verk leikstjóra og bent
er á að leikstjórar séu ekki í hópi
þeirra sem fá listamannalaun. Ef
það er sú eina upphefð sem menn
sakna leikstjóram til handa geta
þeir varla talist miklu verr settir
en flestir aðrir listamenn og mega
vel við una.
Stundum er það haft til marks
um hve gagnrýnendur eru illa
starfi sínu vaxnir að þeir hafi
ekki getað greint á milli þess hver
hlutur leikstjórans er í leiksýningu
og hver er hlutur annarra lista-
manna leikhússins. En hversu al-
varlegt vandamál er það? Leiksýn-
ing, eins og hún kemur fyrir sjón-
ir áhorfenda, er árangur sam-
vinnu margra listamanna sem all-
ir eiga sinn hlut að máli. Og oft-
ast, einkum þegar þessi samvinna
hefiir tekist sem best, getur eng-
inn sagt nákvæmlega hver á hvað
í leiksýningunni, ekki einu sinni
listamennimir sjálfir — hvað þá
gagnrýnendur.
Þá finnst mér varla taka því
að ergja sig yfir því þó þeir, sem
útdeila svokölluðum listamanna-
launum, hafi ekki séð ástæðu til
að heiðra leikstjóra með þeirri
„viðurkenningu”. Ég læt liggja á
milli hluta hversu dómbærir menn
það eru sem þar um fjalla en svo
mikið er víst að þeim er falið
óvinnandi verk og niðurstaða
þeirra engan veginn marktækur
dómur um hæfni eða getu lista-
manna. (Má reyndar furðu gegna
að hægt skuli að fá menn til þess-
ara starfa ár eftir ár.) Kannski
finnst einhveijum leikstjóram
bágt að hafa ekki hlotið náð fyrir
augliti þessara úthlutunamefndar
en ég geri ráð fyrir að hinir séu
fleiri sem láta sér slíkan hégóma
í léttu rámi liggja.
Ég hef sem sé ekki miklar
áhyggjur af því þó leikstjórum
finnist þeir ekki fá nægilega opin-
bera viðurkenningu fyrir verk sín
enda ættu þeir sem era á höttun-
um eftir slíku að leita sér annarr-
ar vinnu en sem listamenn í leik-
húsi. Aftur á móti er annað sem
komið hefur upp í þessari umræðu
sem ég vil gera að frekara umtals-
efni.
Ég ætla mér ekki þá dul að
skilgreina hér starfssvið eða hlut-
verk leikstjórans en mér þykir það
einkennileg fullyrðing og vafasöm
alhæfing hjá Jóni Viðari að leik-
stjóranum beri „fullur og óskorð-
aður réttur til að hafa síðasta
orðið í listrænum ágreiningsmál-
um“ — vegna þess að „verk hans
verða vegin og metin — af áhorf-
endum, gagnrýnendum og að
sjálfsögðu af stjómendum leik-
húsanna". Ahorfendur, gagnrýn-
endur og stjórnendur leikhúsa
vega og meta verk allra þeirra
listamanna sem þátt eiga í leik-
sýningu og hvers vegna á þá bara
leikstjórinn að hafa þennan rétt?
Þeim listamönnum leikhússins
fer sem betur fer fjölgandi, líka
í hópi leikstjóra, sem telja það
vafasamt sjónarmið að leikstjór-
inn eigi alltaf að hafa „síðasta
orðið í listrænum ágreiningsefn-
um“, t.d. hvað varðar verk leikar-
ans. Það er leikarinn sem á endan-
um kemur fram fyrir áhorfendur
og þá kann ekki góðri lúkku að
stýra að hann sé aðeins að fram-
kvæma ákvaiðanir leikstjóra —
kannski þvert ofan í eigin listræna
sannfæringu — f stað þess að
bera fram það verk sem hann
hefur skapað sjálfur í samvinnu
við leiksijóra.
Hér er ekki ætlunin að gera
lítið út því hlutverki leikstjórans
að hafa forystu um listræna
stefnumótun í uppsetningum og
halda utan um alla þætti leiksýn-
ingarinnar. Og það skal séstak-
lega undirstrikað að það er feikn-
arlegt starf og mikil ábyrgð sem
leikstjóram er jafnan lögð á herð-
ar. En leikstjóri sem ekki skilur
það grandvallaratriði að góð leik-
sýning er árangur af samvinnu
listamanna og heldur að leikstjórn
felist í því að gefa öðram iista-
mönnum fyrirmæli og tilskipanir
um hvað þeir eigi að gera og
hvemig, mun aldrei verðskulda
neina viðurkenningu fyrir störf
sín.
Því virðist slegið föstu, a.m.k.
í grein Sveins og ekki mótmælt
af Jóni Viðari, að vanmat á starfi
leikstjóra sé fyrst og fremst „út
ávið“ en innan leikhússins sé allt
á hreinu með þetta mat. Ef sú
er raunin skil ég ekki að ástæða
sé til að skrifa miklar greinar í
blöð um málið; ef leikstjórnin er
rétt metinn innan leikhússins má
hitt einu gilda. Sannast sagna fér
því þó ijarri að innan leikhússins
séu allir á einu máli um starfs-
svið og hlutverk leikstjóra, á sum-
um sviðum má segja að mikilvægi
leikstjóra sé ofmetið en á öðram
sviðum er það líka vanmetið. Um
það mál er þó ekki ástæða til að
ræða hér, sú umræða á heima
innan leikhússins en ekki í fjöl-
miðlum.
Höfundur er leikari.