Morgunblaðið - 29.04.1989, Qupperneq 3

neita honum um tækifæri að leita
sér fyrirgefningar þessa heims með
iðrun og yfirbót. Viðstaddir undrast
að hún skuli bera í bætifláka fyrir
slíkan mann. Karlmennirnir hafa
formælt Tannháuser og álasað hon-
um fyrir þann glæp að hafa dvalið
í dyngju Venusar.
Þegar Tannháuser verður ljóst
hve alvarlegur glæpur hans er, þá
er sem sektarkenndin yfirbugi hann
gersamlega. Þá hljómar fagur sjö-
radda söngur:
21. — Ein Engel stieg aus lichtem
Ather. —
Hann rís að tignarlegu hámarki.
Sannarlega með því besta í drama-
tík Wagners en því miður æði oft
misþyrmt með vondum söng.
Nú deila menn um þetta unz
landgreifínn býður fram lausn:
22. — Ein furchtbares Verbrech-
en . . . Versammelt sind. —
Raddir pílagrímanna hljóma nú
í dalnum. Landgreifmn kunngerir
skilyrði þess að Tannháuser megi
á ný hljóta fyrirgefningu:
Hann á að slást í för pfla-
grímanna til Róms:
23. — Mit ihnen sollst du wallen. —
Þar geti hann leitað á náðir páfa
og beðið sér fyrirgefningar. En
hljóti hann ekki syndaaflausn má
hann aldrei snúa aftur og skal vera
réttdræpur ef hann brýtur gegn
því. Við heyrum söng pflagrímanna
er þeir halda af stað:
24. — Nach Rome. —
Tannháuser gengur af stað með
pilagrímunum og hefur Rómar-
göngu sína.
3. þáttur.
Enn erum við í Wartburg-daln-
um. Sama svið og í 1. þætti, 2.
atriði. Það er haust — og tekið að
kvölda.
Elísabet er hvítklædd (ath. vísun
í brúðarklæði) og krýpur við kross-
inn í innilegri bæn. Wolfram stend-
ur álengdar og horfir á hana ástúð-
legum augum. Hann syngur dapur-
legt resetatív (sunginn framsagnar-
kafli, eins konar söngles). Hann
vonar að bænir hennar um að Tann-
háuser snúi aftur megi rætast:
25. — Wohl wusst’ich hier. —
Söngur pílagrímanna heyrist í
fjarlægð. Þeir hafa snúið aftur frá
Rómaborg:
26. — Begliickt darf nun dich. —
Þeir syngja stefíð sem gaf að
heyra í forleiknum og í fyrsta
þætti. Við heyrum þá nálgast þegar
tónlistin magnast og vex að styrk-
leika í störbrotnu cresendo er þeir
koma á sviðið — og hverfa svo á
braut.
Elísabet er full angistar og sorg-
ar. Hún virðir pílagrímana ná-
kvæmlega fyrir sér hvem og einn
er þeir fara hjá — til að sjá hvort
Tannháuser er meðal þeirra. Þegar
síðasti pílagrím- urinn er farinn
gerir hún sér ljóst að hann hefur
ekki snúið aftur. Aftur fellur hún
á kné frammi fyrir krossinum og
syngur bæn sína: „Volduga Guðs-
móðir, heyr mínar sorgir."
27. — Allmacht’ge Jungfrau. —
Þessi tónlist sameinar undurfag-
urt djúpa sorg en þó um leið trú
og traust á vilja almættisins. Hún
rís á fætur og snýr aftur í kastal-
ann. Hún biður Guðsmóður taka líf
sitt sVo hún megi deyja og fara til
himna. Þar ætlar hún að biðja
Tannháuser náðar.
Hinn tryggi Wolfram spyr hana
hvort hann megi fylgja henni til
kastalans — en hún hafnar því og
gengur ein þungum skrefum upp
fjallið.
Það er kvöldsett — og kvöld-
stjaman blikar mildu skini yfir
kastalanum. Þá syngur Wolfram
hinn undurþýða og fagra óð til
kvöldstjömunnar: „0, du mein hold-
er Abendstern," og leikur undir á
lým sína. Þar játar hann ást sína
hinni dyggðugu Elísabetu.
28. — Wie Todesahnung . . . O,
du mein holder Abendstern. —
Hann syngur um þrá Elísabetar
að hverfa burt úr þessum heimi og
biður kvöldstjömuna að bera hinni
flýjandi sálu kveðju þess sem ávallt
ann henni.
Þá birtist Tannháuser; rauna-
mæddur, fótsár og örþreyttur:
29. — Ich hörte Harfenschlag. —
Wolfram þekkir hann ekki í
fyrstu — en Tannháuser þekkir
hann. Þá spyr Wolfram hann hvern-
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. APRÍL 1989 B 3
ig honum hafi vegnað í Rómarför.
Tannháuser biður Wolfram hálf-
brostinni röddu að vísa sér veg í
Venusberg.
Wolfram biður hann staldra við
og fær talið hann á að segja sér
af pílagrímsgöngu sinni til Róms.
Tannháuser fellst loks á það:
30. — Inbrunst um Herzen. —
í eldheitum söng sínum segir
Tannháuser frá öllum þeim raunum
og mótlæti sem hann hefur mátt
reyna á leið sinni til borgarinnar
eilífu. Þúsundir hlutu fyrirgefningu.
En þegar páfí heyrir af för hins
ólánssama manns og dvöl hans í
Venusberg þá kveður hann upp hinn
ógurlega úrskurð sinn:
Tannháuser geti ekki vænst fyr-
irgefningar fremur en að bagall
páfa taki að laufgast.
Þetta er afar áhrifamikið atriði
og greinilegur vísir þess hvemig
•'Wagner hefur söngles eða sunginn
framsagnarkafla er hann semur
síðari verk sín. Aðeins allrabestu
söngvarar geta gert þessu söng-
formi verðug skil.
Tannháuser lýsir því yfir að þar
sem hann eigi sér enga von um
sáluhjálp vilji hann enn á ný gefa
sig á vald munaðarfullu lífí í Venus-
berg.
31. — Zu dir, Frau Venus. —
Wolfram gerir hvað hann getur
til að telja vini sínum hughvarf:
32. — Halt ein! Halt ein!. —
Rósrauðri birtu bregður á fj allið
Venusberg í fjarska og heiðnum
vættum sem skipa hirð gyðjunnar
bregður fyrir í svip. Venus teygir
fram arma sína mót Tannháuser
og fagnar honum. Tannháuser virð-
ist ekki fá staðist seiðandi rödd
Venusar öllu lengur og ekkert geta
orðið honum til bjargar.
Á síðustu stundu minnir Wolfram
hann á hina flekklausu Elísabetu.
Þá bráir af Tannháuser. Villuljósið
dofnar og töfraljómi Venusbergs
hverfur ásamt gyðjunni, sem öðra
sinni hefur orðið af bráð sinni.
Nú lýsist sviðið upp af logandi
kyndlum. Við heyram klukknahljóm
og sorgþrangnar raddir. Líkfylgd
kemur gangandi niður fjallið, skip-
uð ridduram og aðalsmönnum.
Wolfram leiðir Tannháuser að
líkböranum og hinn ógæfusami
maður þekkir þar Elísabetu.
Hann er að dauða kominn og
hnígur niður við líkama hennar og
deyr.
í sömu mund ber þar að annan
hóp pflagríma:
33. — Heil! Heil! Der Gnade
Wunder Heil! —
Þeir era með bagal páfa og þau
stórmerki orðin að hann hefur nú
laufgast. Þá má augljóst vera að
syndir Tannháusers era honum fyr-
irgefnar. Pflagrímamir syngja há-
stemmt Halelúja, lofa Drottinn Guð
— og þar með lýkur óperunni.
ORÐSKÝRINGAR:
Wartburg: Kastali í A-Þýzkalandi í Thiir-
ingen, rétt l\já Eisenach; þar þýddi Lút-
er Nýja testamentið 1521—1522.
Landgrave: Landgreifi — þýzkur greifi
á miðöldum, sem réð töluverðu land-
svæði og var oft settur yfir aðra greifa.
Venusberg: Fjall í Mið-Þýzkalandi. Skv.
miðaldasögnum hélt ástargyðjan Venus
þar hirð sína.
Nymfiir: Sbr. grískar og rómverskar
goðsögur; dísir.
Sírenur: Sbr. gríska goðafræði; radd-
fagrar sjávardísir, að hálfú í fúglsliki,
er seiddu sæfarendur með söng sínum
og var þeim þá glötun ein vfs ef þeir
brutu skip sfn á klettum, sbr. Oddiseif.
Satýri: Sbr. griska goðafræði; heiti nátt-
úruvætta, sem eru að hluta til menn og
að hluta geithafúr; lylgifiskar Bakkus-
ar, kunnir fyrir kerskni, svall og kvenna-
veiðar.
Leda: Sbr. gríska og rómverska goða-
fræði. Gyðjan Leda átti með manni
sínum Tyndareusi þau Castor og Clyxt-
emnestu; og með Seifi sem var í svanslíki
átti hún Pollux og Helenu.
Allegóría: Likingasaga, táknsaga, laun-
sögn. Saga (í máli eða myndum) þar sem
persónur og atvik hafa aðra merkingu
samhliða þeirri sem tjáð er með beinum
orðum.
Samantekt byggð á ýmsum heimildum
og grúski, gerð í tilefni af konsertupp-
fierslu á Tannháuser hjá Sinfóníu-
h(jómsveit íslands 27. aprfl 1989.
Hötiindur starfar í Útvegsbanka
íslands oghefur veríð með tónlist-
arþætti í Ríkisútvarpinu um
klassíska tónlist, m.a. um Richard
Wagner.
Viðtal: Haraldur G. Blöndal
AÐ GEFA KLISJUNUM
IANGT NEF
Sex stórar, litríkar,
frískar olíumyndir prýða
veggi FÍM-salarins við
Garðastræti næstu tvær
vikumar. Það er Daði Guð-
björnsson listmálari sem
stendur að baki þessarar
sýningar en undanfaraa
mánuði hefiir hann málað
af kappi í vinnustofunni
sinni steinsnar ofar í
Garðastrætinu. Þar hitti
blaðamaður hann að máli
og er Daði hress, eins og
myndirnar, eins og þeir
bræður allir, en syngur
hannlíka?
Nei, ekki opinberlega að
minnsta kosti. Það er
næg músík í kringum
mig án þess,“ sagði
Daði en engu að síður
er mikil tónlist í myndum hans;
þær eru fantasíur um listina,
skáldskapinn og tónlistina. Daði
segist liggja lengi með myndir
sínar. „Eg byija á þeim og vinn
við þær um tíma og legg þær
svo til hliðar og byija á annarri.
Svo tek ég fyrri
myndina fram
aftur og bæti við
hana. Eftir að
ég hef lokið við
mynd vil ég
helst horfa á
hana í tvo til
þijá mánuði áð-
ur en ég sýni
hana. Myndirn-
ar á sýningunni
núna era því
málaðar á tíma-
bilinu 1987 til
1989 en ein
þeirra nær þó
alveg aftur til
1984. Það er
myndin af
hvalnum." Og
viti menn, ein
myndanna er af
stórum hval sem
byltist í sjávar-
borðinu með lýs-
andi stjömu í
sporðinum.
„Hún sker sig
dálítið úr hinum
þessi,“ segir
Daði, „en hún á vel við í allri
þessari hvalaumræðu. Ég kalla
hana Hvalreka því alltaf rekur
eitthvað á íjörur landsmanna til
að tala og rífast um.“
Daði segir að það togist á
hugmyndafræði og hreint mál-
verk þegar hann máli. „Það er
misjafnt hvort nær yfirhöndinni
í það og það skiptið. Maður get-
ur ekki lagt niður fyrir sér hveija
einastu mynd á hugmynda-
grandvelli þegar maður vinnur í
þessu upp á hvem einasta dag.
Stundum leita hugmyndir mjög
fast á mann og ég reyni að gera
þeim skil en tilfinning augna-
bliksins við vinnuna fær einnig
útrás í sömu myndinni." Þessu
til skýringar dregur hann fram
mynd sem hann segir fjalla um
tímann; „Ég byijaði að vinna
útfrá ákveðinni hugmynd um
tímann en útfærslan verður allt-
af tilfmningaleg að einhveiju
marki. Ég get til dæmis ekki
skýrt með orðum allt sem er í
myndinni, þó grannhugmyndin
hafí verið skýr.“
Ákveðin form og tákn ganga
í gegnum þessar myndir Daða
og ég spyr hann hvort þau eigi
sér einhveija ákveðna merkingu
í hans huga. „Nei, og ég hef
verið dálítið skammaður fyrir
þetta, að vera skrautgjam. En
þetta er mér algjörlega í blóð
borið, þó ég hafi ekki verið sér-
lega vinsæll af fræðimönnum
fyrir þetta. Þessi form eru tákn
fyrir okkar menningu. Eins kon-
ar skreyting í kringum menning-
una. Ef maður skoðar íslenskan
tréskurð þá sér maður þessi
form. Ég skoðaði íslenskan tré-
skurð mikið í gamla daga. Ég
er líka mjög hrifinn af barokklist
og sérstaklega Jugend listinni
frá því um aldamótin í Evrópu.
Gustaf Klint er einn af mínum
uppáhaldsmönnum.
Annars byggi ég myndimar
gjaman upp í kringum þessi tákn
og nota gjaman framformin,
hring, þríhyming og kassa. Þetta
er svolítið vitrænt gert, ég er að
gefa ákveðnum klisjum langt
nef. Oft er ég að leika mér að
hlutum sem mér detta í hug.
Myndimar mínar era hvorki
vísindalega útpældar né hreint
öðruvísi. Við föram auðvitað ekki
eftir því. Hrifning þeirra á Kjarv-
al stafar kannski af því að mynd-
list hans kemur heim og saman
við hugmyndir þeirra um hvemig
íslensk myndlist á að vera. Hann
er gott dæmi um „sveitamann"
ef hægt er að orða það þannig.
Annars vegar er í myndum hans,
expressíonískt landslag en hins
vegar þjóðtrú, álfar og huldufólk
í hveijum hól og steini. Ég er
satt að segja hissa hvað lítið
hefur verið gert af því að kynna
verk Kjarvals erlendis.“
-Hvað með fullyrðingu tékk-
ans Yri Svetska sem sagði að á
íslandi væra engir atvinnumenn
í myndlist?
„Ég held að það sé að sumu
leyti rétt. Flestir íslenskir mynd-
listarmenn vinna við eitthvað
annað, ýmist hluta úr árinu eða
meðfram myndlistinni. Ég veit
ekki hvað eru margir sem gera
ekkert annað en að mála. Ég
vinn til dæmis eingöngu við
myndlistina að þvi undanskildu
að ég kenni í tvo til þijá mánuði
á ári i Myndlista- og handíða-
skólanum. Þannig er með fleiri.
Þar fyrir utan er einkennilegt
að meta atvinnumennsku, eða
Daói Guóbjömsson listmólari opnaói sýningu í FÍM-salnum í gær.
Morgunblaðið/Þorkell
tilfínningalegt flæði augnabliks-
ins. Það er eitthvað í mínum
karakter sem kallar á þetta hvort
tveggja án þess að útiloka ann-
að.“
Daði bendir á hliðstæður í
íslenskri myndlist þar sem and-
stæður togast á í verkum lista-
Daöi Guöbjömsson
listmálari
% *
sjmr í FIM-salnum
mannanna og segir að erlendir
listfræðingar ætlist hálfþartinn
til þess að hér þrífíst einhvers
konar afdalamyndlist. „Við höf-
um orðið fyrir miklum áhrifum
frá Mið-Evrópu, en erlendu list-
fræðingarnir vilja að við séum
öllu heldur fagmennsku, útfrá
svona mælikvarða. Annars varð
ég ekki var við heimsókn þessa
manns því hann kom ekki til
mín. Það eru ákveðnir hlutir í
tísku hjá listfræðingum héma
heima og ég fell ekki inn í þann
ramma í augnablikinu. Það ríkir
ákveðin ein-
stefna í list-
fræðinni hérna
og hefur gert
lengi. Það er
alltaf eitthvað
eitt í tísku í einu.
Málarar komast
allt í einu í tísku
og verk þeirra
blásin upp eins
og þeir séu að
gera eitthvaðglænýtt, en í mörg-
'Um tilvikum er um að ræða menn
sem hafa verið að vinna að því
sama árum saman. Það eru list-
fræðingamir sem „uppgötva" þá
allt í einu og skella þeim fram,“
sagði Daði Guðbjömsson listmál-
ari. Hávar Sigurjónsson