Morgunblaðið - 24.06.1989, Qupperneq 7

.M,OKGUNpLAflip LAUGARUAGUlt ,2j JÚNtl^89
«
Hopi-þorpið Walpi hefur sfoðið óbreytt
fró þvi órið 1880.
eins og bifreiðar og annað. Þeir
hafa engan áhuga á að beijast gegn
þróun hvíta mannsins og lifnaðar-
háttum. En þeir vilja að þeirra eig-
in lifnaðarhættir, menning, helgi-
siðir og tunga séu virt.
Hvíti maðurinn hefur ekki virt
helgisiði þeirra og finnst þeir
óhugnanlegir; það er talað um að
indíánar kvelji sjálfa sig við helgiat-
hafnir, til dæmis með því að stinga
fleinum í gegnum hold sitt. Eg
ræddi þetta eitt sinni við indíána
sem sagði: Fyrir 2000 árum höfðuð
þið mann sem hét Jesús Kristur og
tók út þjáninguna fyrir ykkur með
því að láta negla sig á kross. Við
höfum engan, svo við verðum að
taka okkar þjáningu út sjálf.
Eg held að löngu sé orðið tíma-
bært að við hættum að leggja okk-
ar vestræna mat á helgisiði og lifn-
aðarhætti indíána og inúíta og við
eigum að hætta að reyna að „sið-
mennta" þá. Þeir eru mjög sið-
menntaðir ..., ja, ef satt skal
segja, þá eru þeirra siðareglur
miklu hreinni og klárari en okkar
af því að þeir slíta hlutina ekki úr
samhengi. Þeir skilja ekki hvernig
það er hægt.“
En hvers vegna fá þeir ekki
að vera í friði?
„Landið sem þeim var úthlutað
í Bandarílqunum er mjög ríkt af
málmum og verðmætum efnum.
Auðvitað vill Bandaríkjastjóm ná
því af þeim. En það er ekki hægt
því um þetta land hefur verið gerð-
ur sáttmáli, undirritaður af báðum
þjóðunum. Síðan koma trúboðarnir,
sem eru hættulegastir menningu
indíána. Trúarsöfnuðir eiga sand
af peningum og þeir taka indíán-
ana, gefa þeim gjafir — bíla, hvað
þá annað — setja þá í kristna skóla
og gera þá smátt og smátt háða
sér. En þeir eru ekki einu útsendar-
amir, eins og ég held að allur hinn
„siðmenntaði" heimur viti; sú að-
ferð að spilla þeim hefur löngum
verið notuð, og það er ekki fyrr en
á síðustu áratugum sem indíánar
em farnir að sporna gegn þessu.
Þeir vita mætavel að ef þeir gera
það ekki, þá glata þeir öllu —
landinu líka.“
TEXTI:
Súsanna Svavarsdóttir
■ ■■
Öll tónlist~
er nútímatónlist
„Allt í einu, einn góðan veður-
dag, hefur það gerst; maður
er tilbúinn að taka við því sem
að manni er rétt. Kannski var
það búið að vera þar lengi,
en þú tókst bara ekki eftir
því fyrr.“ Það er Örn Magnús-
son píanóleikari sem hefiir
orðið; hann hefúr ræktað
garðinn sinn afhógværð en
ákveðni undanfarin þrjú ár,
en þá snéri hann heim til ís-
lands eftir sex ára dvöl í er-
Iendis við framhaldsnám hjáö
nokkrum þekktustu y
píanókennurum Jgfe
Englands og Þýska- í
lands. Élmmi
ÍT.'.'r.i
Morgunblaðið/Einar Falur
rn ætlar að
halda ein-
leikstónleika í
Norræna
húsinu á
sunnudag og hann segir sjálfur að
þetta séu aðrir tónleikamir í fullri
lengd sem hann heldur í
Reykjavík.„Ég hef haldið þó nokk-
uð af tónleikum bæði hér í
Reykjavík og úti á landi, komið
fram á Háskólatónleikum og við
ýmis önnur tækifæri — aðallega
úti á landi.“
Örn er Ólafsfirðingur að upp-
runa og stundaði tónlistamám sitt
við Tónlistarskóla Ólafsfjarðar, en
síðan lá leiðin til Akureyrar þar
sem hann lauk stúdentsprófi frá
MA og burtfararprófi frá Tónlist-
arskóla Akureyrar vorið 1979.
Þaðan lá leiðin til
borgarinnar
Manchester á
Englandi þar sem
Örn sótti einka-
tíma til Grikkjans
Georgs Hadjinikosar.„Það voru
ýmsar ástæður fyrir því að ég fór
ekki í formlegan tónlistarskóla.
Ein var sú að skólagjöld vora há
í Englandi og ég vildi komast til
Hadjinikosar umfram allt. Hann
hafði komið hingað til íslands og
haldið námskeið og ég hreifst af
honum og vildi nema af honum.
Hann er stórkostlegur maður og
mikill músíkant. Ég hafði aldrei
kynnst áður svona alþjóðasál eins
og honum, sem sá hlutina í allt
öðram víddum. Hann sá tónlistina
ekki sem afmarkað fyrirbæri á ein-
hverjum stalli heldur var hún hluti
af öllu sköpunarverkinu. Hann var
svo mikill heimspekingur og hafði
mikil og góð áhrif á mig. Eg var
seinna hjá frægari mönnum en
honum en enginn þeirra komst í
hálfkvisti við persónuleika hans.
Ég var hjá Hadjinikosi í þijú ár
og sótti líka tíma til Dennis Mat-
hews í Newcastle á sama tíma.
Eftir það fór ég til Berlínar og
sótti tíma hjá rússneskri konu, frá-
bæram píanista. Ég sneri síðan
aftur til Englands og var í London
síðustu tvö árin mín erlendis. Arin
í London finnst mér hafa verið
bestu árin mín erlendis; tíminn
nýttist mér mjög vel og ég var
farinn að taka útlönd í sátt og
sættast við að vera íslendingur
erlendis, læra málið og heimóttar-
skapurinn að hverfa af manni. Mér
fannst gaman að lifa erlendis þessi
ár.“
— En fékkstu eðlilega fyrir-
greiðslu hjá Lánasjóðnum út á
svona einkanám öll þessi ár?
„Nei, ég lenti í hálfgerðum
vandræðum á tímabili. Eftir árið
í Berlín neitaði Lánasjóðurinn að
styrkja mig frekar í námi vegna
þess að ég var ekki í tónlistar-
háskóla. Ég kom því heim vorið
1984 og fór norður í Ólafsfjörð og
var ekkert allt of hress með lífið.
Þá var það sem nokkrir kunningjar
mínir fyrir norðan efndu til undir-
skriftasöfnunar — án minnar vit-
undar — þar sem ýmsir mektar-
menn skrifuðu undir áskorun til
Lánasjóðsins um að veita mér lána-
fyrirgreiðslu til frekara náms. Mér
þótti afskaplega vænt um þetta
og áskorunin hreif, því Lánasjóður-
inn veittí mér lán til námsins í
London. Ég fór því út um haustið
og sótti tvo tíma á viku allan vetur-
inn og vann feykilega mikið.
Seinna árið fékk ég reyndar ekk-
ert lán fyrr en um vorið og var
þá orðinn ansi grannur og nettur
í vextinum, en ég naut góðra vina
í London þennan vetur og sparaði
grimmt."
Örn fer hér léttilega yfir sögu
og bregður fyrir sig gamansemi,
þó heyra megi að sálartötrinu hafi
verið mislétt í sinni á þessum áram.
Ég impra á því við hann hvort
þrengingar séu listamanninunum
nauðsynlegar til að þroskast í list
sinni.
„Þú mátt ekki misskilja mig.
Mér leið afskaplega vel í London
og bjó hjá eldri hjónum sem tóku
mig nánast að sér. Þau vildu allt
fyrir mig gera. Það era frekar
árin þijú í Manchester sem eru
„Þroski er að beina næminu inn ó
ókveðnn brout," segir Örn Mognús-
son pínnóleiknri.
dekkri í minningunni. Og í músík-
inni fór mér mikið fram í London.
Ég held hinsvegar að öllu fólki séu
þrengingar af einhveiju tæi nauð-
synlegar til að það verði að mönn-
um.“
— Ertu að ýta undir þá goðsögn
að listamenn þurfi að þjást til að
springa út og blómstra í listinni?
„Nei, alls ekki. Ég trúi því ein-
faldlega að menn þurfi að safna
öllu því í sarpinn sem fyrir þá kem-
ur. Þeir þurfa að búa yfir eiginleik-
anum að taka við svo þeir geti
gefið af sér síðar.“
— Ertu að tala um næmi lista-
mannsins fyrir umhverfinu. Að
listamenn finni til hvort sem þeir
eru svangir eða saddir?
„Já, ég þekki listamenn sem
finna til, þó þeir séu saddir," segir
Örn og hlær. Honum finnst greini-
lega að þetta liggi í augum uppi.
„Og þó, fyrir listamanninn er
stjóm á næminu stór hluti af hin-
um listræna þroska, maður verður
að geta beint því inn á ákveðna
braut, annars er maður stöðugt
einsog opið sár fyrir umhverfinu
og ræður ekki neitt við neitt."
— Hvernig fannst þér svo að
koma heim og byija að vinna úr
því sem safnast hafði í sarpinn?
„Ég var búinn að bíða eftir því
lengi að _fá tækifæri til að vinna
sjálfur. Ég var hjá svo mörgum
kennuram af svo mörgum ólíkum
skólum — þeir vora fimm í allt —
það var því heilmikið sem ég þurfti
að samræma og vinna úr. En mér
fannst spennandi að koma heim
og byija að búa og vinna í
Reykjavík. Ég hafði aldrei verið
neitt í Reykjavík áður svo heitið
gæti. Ég þekkti ósköp lítið það líf
sem fólk lifir hér í borginni — ég
fór út hreinn sveitamaður. Nú eins-
og flestir aðrir tónlistarmenn fór
ég beint í kennslu og kenndi mikið
fyrsta veturinn."
— Hvemig kanntu við kennsl-
una?
I- segir Örn Magnússon
píanóleikari
LJ
„Maður þarf að beita sig miklum
aga til að geta æft sig samhliða
kennslunni. Ef maður æfir sig
mikið er maður vondur kennari.
Ég var líka alveg óvanur kennslu
og kom alveg eins og græningi inn
í hana. Ég áttaði mig eiginlega
ekki á því fyrr en sumarið eftir
hvað þetta hafði verið erfitt —
þegar ég horfði til baka. Ég var
alveg kúguppgefínn. En ég hef
ákveðið yndi af átökum, að bjóða
hlutunum birginn. Það er svolítil
ögranarsýki í mér.“
— Má þá hafa það til marks um
þá tónlist sem þú velur þér til flutn-
ings. Ertu hrifínn af átakatónlist?
Beethoven til dæmis?
„Já, annars hef ég einfaldlega
yndi af því að leggja verkefni fyr-
ir mig, hvort sem þau eru erfið
eða ekki — og horfa bara í verkið
sjálft sem fyrir liggur. Jú, ég er
búinn að vera upptekinn af Beetho-
ven í mörg ár — og Bach. Núna
langar mig til að fara meira út í
nútímatónlist. Og þá helst sem
nýjasta tónlist. Annars er öll tón-
list — öll góð tónlist — nútímatón-
list. Hún er á því núi sem þá var,
þannig að nútímatónlist sem samin
er í dag, er ekkert nýrri heldur en
Beethoven var þá. Eða Mozart.
Þetta er sú tónlist sem leitar
framávið á þessum tíma — hér og
nú. Þessi hugmynd, að öll tónlist
sé nútímatónlist, hefur víkkað all-
an minn skilning á tónlist. Hefðin
hefur þann eiginleika að drepa
tónlist niður í klisju og gera smá-
sálir úr stórum meisturum. Tónlist
meistaranna verður einsog tugga
sem hristir ekki upp í neinum leng-
ur og fólk kemur til að hlusta á
gömlu lummuna sem það er búið
að heyra svo oft og vill helst heyra
hana alveg eins og það hefur heyrt
hana hundrað sinnum áður. En
þessi tónlist er hérna og núna —
hún er ný og fersk. Tökum sem
dæmi lag Beethovens Fur Elisa
sem fær hárin til að rísa á öllum
píanókennurum. En þetta er gull-
fallegt lag og það er í dag alveg
nákvæmlega einsog Beethoven
skildi við það. Þetta er einkenni
meistaraverkanna. Það er alveg
sama þó búið sé að spila þetta lag
tvö hundruð milljón sinnum — og
oftast illa — þá stendur lagið eftir
sem áður.“
- Og það era einmitt meistaramir
Bach og Beethoven sem hljóma á
einleikstónleikum Arnar í Norræna
húsinu annað kvöld. „Fyrir hlé
ætla ég að spila Fís moll tokkötu
og Enska svítu í A moll eftir Bach
og eftir hlé era sónötur ópus 26
og ópus 109 eftir Beethoven."
— Ég notaði það orðalag í upp-
hafi að þú hefðir ræktað garðinn
þinn undanfarin þijú ár og lítt
haft þig í frammi. Ertu sáttur við
þá umsögn?
„Já, það er akkúrat málið. Ég
hef reynt að æfa mig reglulega
og fínnst ég eiga svo mikið eftir.
{ fyrrasumar fannst mér ég vera
alveg staðnaður og fara aftur frek-
ar en hitt en svo allt í einu áttaði
ég mig á einhveiju nýju sem ég
hef verið að vinna úr síðan. Hvað
það er nákvæmlega er ekki svo
auðvelt að útskýra.“
— Þú talaðir um áhuga þinn
fyrir nútímatónlist og það er ekki
nema tæp vika frá því að þú fram-
fluttir nýtt píanóverk eftir Hróð-
mar I. Sigurbjörnsson á tónleikum
Kammersveitar Seltjarnamess.
Ertu með eitthvað fleira í þeim dúr
á prjónunum?
„Já, ég hef fullan hug á að
fylgja nútímatónlistinni betur eftir.
Ég er búinn að falast eftir verki
hjá einu af yngri tónskáldunum
og næstu tónleikar sem ég er með
á pijónunum yrðu algjörlega helg-
aðir nútímatónlist, íslenskri og er-
lendri. En það er ekkert ákveðið
hvenær af þeim verður, við skulum
segja að ég haldi þá tónleika þegar
ég er tilbúinn," sagði Örn Magnús-
son og sneri sér aftur að meistur-
unum ,Bach og Beethoven, sem
biðu þöglir í flygli Norræna húss-
ins. Raddir þeirra munu hljóma
ferskar og nútímalegar annað
kvöld sem hið fyrsta kvöld.
TEXTLHávar Sigurjónsson