Morgunblaðið - 22.07.1989, Page 3

og í sjónvarpsmyndunum hjá mér
báru þau verkin uppi. Það er svo
undarlegt, að það er æfingatíminn
sem er krökkunum erfiðastur í leik-
húsinu. Það er út af þessum sífelldu
endurtekningum. Þau eru fljót að
læra textann sinn og muna hvað þau
eiga að gera, þannig að þau verða
leið á endurtekningum og fara jafn-
vel að segja eldri leikurum til, til að
hafa eitthvað að gera. Þau fara jafn-
vel að skipta sér af tæknivinnunni
og öllu mögulegu. Þau geta því orð-
ið erfið í samstarfi. Þau eru einfald-
lega svo snögg og klár en eru svo
kölluð „uppivöðslusöm".
En svo þegar kemur að sýningum,
eru þau eins og englar. Þá eru þau
bara þau sjálf. Og í því liggur kúnst-
in, þegar unnið er með börnum; að
fá þau til að vera þau sjálf og vera
ekki með neinn leikaraskap.“
Yngstu böm sem Þórhallur hefur
leikstýrt í Þjóðleikhúsinu eru 10-12
ára, en í Lóu litlu rauðhettu, hjá
Sjónvarpinu, var sjö ára stúlka í
aðalhlutverki, og þar sem hún var í
hvetjum einasta ramma myndarinn-
ar, varð að gera tii hennar miklar
kröfur, sem hún stóð fyllilega undir.
Og Þórhallur heldur áfram: „Sjón-
varpsleikritið Elías og örninn er saga
um fatlaðan dreng. Þegar velja skyldi
leikara í aðalhlutverkið, fór ég á
ýmsar stofnanir og talaði við fólk
sem vinnur með fötluðum börnum.
Ég fékk mikið áfall, þegar ég sá
hversu mörg börn eru fötluð vegna
umferðarslysa.
En ég fann dreng í aðalhlutverkið.
Hann var tólf ára og fatlaður og
hann er einn sá alduglegasti leikari
sem ég hef nokkurn tímann unnið
með. Það fóru þijár vikur í tökur og
þetta var erfið vinna. En hann
kveinkaði sér aldrei, eða kvartaði.
Vinnugleðin var ótrúleg og viljinn
sömuleiðis.
Ég verð að segja eins og er, að í
heildina hef ég mjög góða reyrislu
af því að vinna með bömum. En það
er öðruvísi álag. Venjulega er það
svo í barnaleikritum, að eitt barn er
í aðalhlutverki, en aðrir leikarar eru
fullorðnir. En í Krukkuborg vorum
við með hóp af börnum. Þau komu
úr Listdansskóla Þjóðleikhússins og
voru þá þegar undir vissum aga. Þau
þekktu leikhúsið og þær reglur sem
þar gilda.
Bæði leikritin í Þjóðleikhúsinu,
Kmkkuborg og Amma þó, vora tilr
raun til að bijóta upp hefðbundið
form ' barnasýninga leikhússins.
Krukkuborg var leikur með brúðum
og leikurum á stóra sviðinu. Við
notuðum ljósatækni, sem ekki hafði
verið notuð hér áður, til að búa til
neðansjávarveröld. Ég man að einn
gagnrýnandinn hélt að börnin hefðu
ekkert gaman haft af sýningunni,
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. JÚLÍ 1989
B 3
Þórhallur Sigurðsson
Rætt við
Þórhall
Sigurðsson
leikara og
leikstjóra
af því þau hrópuðu ekkert utan úr
sal og gripu ekkert fram í fyrir leik-
urunum. En það var einmitt mark-
miðið með uppsetningunni, að fá þau
til að sitja og njóta. Þetta verk mark-
aði síðan upphaf að vinnu minni með
Leikbrúðulandi."
Hentar brúðuleikhús börnum
fremur öðrum leikhúsum?
„Það er vafasamt að setja of
ströng mörk á milli fullorðins- og
barnasýninga. Leikhúsupplifun fer
ekki eftir aldurshópum. Auðvitað er
hægt að setja sér markmið með sýn-
ingu, þar sem maður þarf að koma
einhveiju sérstöku til skila til barna.
Þá setur maður það í vissan búning,
til að þau yngstu geti skilið það, en
það er ekki þar með sagt að sýning-
in sé ekki fyrir alla aldurshópa.
Hvað varðar brúðuleikhús* þá era
ákveðnir fordómar hjá foreldram í
garð brúðuleikhússins ~og auðvitað
. eigum við litla hefð í þéssum efnum.
Ef við lítum á hinar hefðbundnu
barnasýningar Þjóðleikhússins, þá
era 40-50% áhorfenda fullorðið fólk.
Foreldrar fara þangað með bömin
sín og þessar sýningar hafa oftast
verið bomar uppi af helstú leikurum
þjóðarinnar — og mikið í þær lagt.
Þjóðleikhúsið hefur þegar náð for-
eldrum með bömin inn í leikhúsið.
Það á brúðuleikhúsið ennþá eftir.
Þetta er dálítið undarlegt þegar á
það er litið að Leikbrúðuland hefur
unnið sér nafn erlendis sem atvinnu-
leikhús af bestu gerð. A hveiju ári
berast því mörg boð um að sýna á
hátíðum. í vor var til dæmis farið
til Hollands og i haust verður farið
til Svíþjóðar.“
Eru börnin, sem áhorfendur,
ekki meiri þátttakendur í brúðu-
leikhúsi en í hinu hefðbundna leik-
húsi?
„Stundum. Eins og í sýningunum
um Meistara Jakob. En það er bara
ein hefðin í brúðuleikhúsi og gengur
út á það að börnin hjálpi söguhetj-
unni. Hún getur spurt börnin ráða.
Þetta er einfaldasta form brúðuleik-
húss, en Leikbrúðuland er komið
miklu lengra. Samt sem áður er það
algengur misskilningur á íslandi að
brúðuleikhús sé ekkert annað en
þessi einfaldi kassi. En eins og ís-
lendingar hafa eflaust séð í sjón-
varpinu, þá hafa alls konar hlutir
verið að gerast í brúðuleikhúsheimin-
um, með saiftspili brúða, ljósa og
leikara. Maður sér þannig sýningar
líka mikið á brúðuleikhúshátíðum
erlendis. Þetta hefur jafnvel gengið
svo langt að fólk spyr: hvar era brúð-
umar?
Hinsvegar hafa þessar sýningar
oft verið stórkostlegasta leikhús sem
ég hef séð og í þeim tekist að sam-
eina alla þætti leikhússins. En þessar
sýningar verða ekki til fyrr en eftir
margra ára samstarf í tæknilega vel
búnu leikhúsi. Það er auðvitað auð-
veldara að þróa þessa tegund leik-
húss erlendis, þar sem brúðuleikhús-
hefð er fyrir hendi, og svo geta leik-
hóparnir sífellt náð sér í nýja áhorf-
endur með því að ferðast milli landa.
Það má segja að hér búi brúðuleik-
húsið og fijálsu leikhóparnir við mjög
svipaðar aðstæður: Það er verið að
sýna í litlu húsnæði og fýrir fáa
áhorfendur. Þótt frjálsir leikhópar
og brúðuleikhús erlendis hafa fastan
samastað, eru þeir stöðugt að ferð-
ast. Það er ekki eins óskaplaga dýrt.
fyrir þá og okkur að skreppa milli
landa.
Ástæðan fyrir því að Leikbrúðu-
land hefur ferðast eins víða og raun
ber vitni er sú að það er orðið stórt
nafn í greininni og er boðið mjög
víða.
I rauninni er enginn eðlismunur á
því að fara i leikhús og brúðuleik-
hús. Það að fara í leikhús er það
ánægjulegasta sem maður man úr
sinni eigin æsku. Maður skildi ekki
endilega allt sem maður sá og það
gerði leikhúsið spennandi — það voru
töfrar. Ef leikhús er vel gert, koma
bömin aftur og aftur. Þau láta ekki
plata sig. Ég get ekki hugsað mér
betri samvera barna og fullorðinna
en leikhús — og geta svo rætt um
það sem gerðist f sýningunni þegar
heim er komið."
Hafa þá öll leikrit uppeldislegt
gildi?
„Uppeldislegt gildi leikhúss felst í
því að börnin sjái í hverri sýningu
eitthvað sem þau þurfa að spyija um.
Ef ég má nefna Inúk, sem dæmi,
þá tengdist sú sýning kennslu í sam-
félagsfræði í skólunum og teikni-
kennslu. í Heyrnleysingjaskólanum
léku þau sýninguna meira að segja
sjálf á eftir. Það var stórkostlegt að
sjá!
Leikhúsið og skólarnir þurfa að
taka upp nána samvinnu, því það er
endalaust hægt að spjalla við börn
með aðferðum leikhússins."
Viðtal/Súsanna Svavarsdóttir
slnn í liíðwn
af lífinu
Þá máttu þau velja sér þrjú ljóð.
Þegar inn í prófíð kom fluttu þau
ljóðið, sögðu frá höfundinum og frá
því hvaða tilfínningar ljóðið vekti hjá
þeim — um hvað þeim fannst það
^jalla. Þetta krafðist þess í kennsl-
unni, að ég varð að kenna þeim að
flytja ljóðin og láta þau koma sínu
skáldi sem best til skila, því þau
þurftu að standa frammi fyrir öllum
bekknum. Mér finnst alltaf að þetta
sé nauðsynlegur þáttur í kennslu; að
kenna börnunum að standa upp og
tala frammi fyrir heilum hóp. Og þau
gerðu þetta vel — hver og einn nem-
andi vildi virkilega koma sínu skáldi
vel til skila. Ég hafði venjulega tvær
bekkjardeildir í íslenskukennslu en
ég var með einn umsjónarbekk og
það var sá bekkur sem naut þessarar
kennslu."
En afliverju bara ljóðskáldin?
„Það voru ekki bara Ijóðskáldin.
Þau kynnti ég í 7. bekk. í 8. bekk
tók ég smásögur fyrir og þá voru
þau einnig prófuð munnlega að við-
stöddum prófdómara. í 9. bekk voru
það heimsbókmenntirnar," og Jenna
sýnir mér kennslugögnin sín um
Sartre, Camus, Kafka, Söru Lidman
og fleiri. í 9. bekk kenndum við
Helga Jónasdóttir íslenskuna sam-
eiginlega. Hún er hreint sá besti og
yndislegasti kennari sem ég hefi
kynnst bæði í kennslu og öllu sam-
starfi. „En ég byijaði á ljóðunum,“
heldur hún áfram, „kannski vegna
þess að ljóð eru frá mínu sjónarmiði
séð æðsta tjáningarformið. Ég hafði
möguleika á meiri fjölbreytni, meðal
annars með því að láta þau syngja.
En þú mátt ekki skilja mig svo að
ég hafi bara valið skáld um og yfir
tvítugt. Ég tók eldri"skáldin með til
að leiða nemendur inn í þessi verk-
efni, því það hefði verið of mikið að
hella þessu öllu yfir þau.
Það var nauðsynlegt að byija á
Ijóðunum, þegar maður ætlaði að
kynna nútíma skáldskap. Sumir nem-
endur komu með neikvæða afstöðu
til órímaðra ljóða inn í 7. bekk. Þá
þurfti ég að Ieiða þau í gegnum hefð-
bundinn skáldskap, yfir í nútíma-
skáldskap. Ég lagði líka áherslu á
að kynna fyrir þeim nýjar ljóðabækur
yngstu skáldanna um leið og þær
komu út, lærði þá gjarnan eitt ljóð
utan að, til að þau fengju tilfinningu
fyrir hugsun þeirra — allur bekkur-
inn, því þau þurftu öll að fylgjast
með.
Svo fannst mér nauðsynlegt að
Rætt við Jennu Jensdóttur
rithöfund og kennara
kenna ljóðið ekki gagnrýnið á þessu
stigi, heldur lét ég þau segja- um
hvaða tilfinningar þau héldu að
skáldið væri að túlka.“
Vissulega var það öðruvisi, en
þegar maður fer i gegnum kennslu-
gögn Jennu, koma í ljós fyrirlestrar
um flestallar leiksýningar sem sýnd-
ar vora í leikhúsunum á þessum árum
og greinar um verðlaunahafa bók-
menntaverðlauna Norðurlandaráðs
og Nóbels. „Ég lét krakkana aldrei
fara óundirbúna í leikhús. Daginn
sem við fóram á sýningar, eða dag-
inn áður, sagði ég þeim frá höfund-
unum, verkum þeirra, og því verki
sem við vorum að fara að sjá. Talaði
um byggingu verksins, persónur,
hvort verkin væru tengd raunveru-
legum atburðum og þá hvaða. Og
þetta með verðlaunahafana, þá sagði
ég bekknum alltaf frá þeim, daginn
eftir tilnefningu þeirra."
Hvaða áhrif fannst þér þessi
kennsla helst hafa á krakkana?
„Fyrir utan það að kenna þeim
að koma fram og flytja sín erindi,
fannst mér þetta auka tilfinningu
þeirra fyrir mæltu máli. Þau kynnt-
ust samtímaskáldunum og lærðu að
meta þau. Þegar ég byijaði á þessu
snemma á 7. áratugnum, voru
Jenna Jensdóttir
yngstu skáldin þau sem voru fædd
upp úr 1942, þegar ég hætti, árið
1984, voru yngstu skáldin þau sem
vora fædd upp úr 1960. Ef til vill
hafa nemendumir líka fundið hvað
er góður skáldskapur, hvort sem
hann er rímaður eða órímaður. Einn-
ig þurftu nemendur að skila veiga-
miklum ritgerðum, hver um sitt við-
fangsefni. Ég held að þessi kennsla
hafi vakið nemendur til að leita
lengra og lesa meira af ljóðlist. En
veistu, ég vil endilega að það komi
fram, í sambandi við skáldakynning-
una, að margir kennarar við skólann
hjálpuðu mér mjög mikið. Þá sérstak-
lega Nanna Jónsdóttir tónlistarkenn-
ari sem samdi lög við ljóð og æfði
sönginn og síðan leikfimikennarinn,
Aðalheiður Helgadóttir í sambandi
við leikræna tjáningu. Einn veturinn
var ég líka í nánu og góðu sam-
starfi við teiknikennarann, Sigfús
Halldórsson lét krakkana mynd-
skreyta ljóðin."
Að lokum, Jenna, var þetta hug-
sjónastarf?
Hún hlær brosir og segir: * „Já.
Nemendumir græddu vonandi, það
var nóg.“
Viðtal/Súsanna Svavarsdóttir