Morgunblaðið - 18.08.1989, Blaðsíða 2

2 B
MORGÚNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 18. ÁGÚST 1989

Traustur vinur getur gert
kraftaverk" segir í einu
íslensku dægurlagi. Þau
eru reyndar mörg dægur-
lögin sem um árin hafa
fjallað um vináttu og bæði innlend-
ir og erlendir höfundar þar lagt
sitt af mörkum.
Hver er munurinn á vini og kunn-
ingja? Flestir myndu líklega svara
þannig að vinur er sá sem maður
getur treyst í blíðu og stríðu en í
kunningsskapnum skortir dýptina
sem í vináttunni felst.
„Alltaf vinir" er kvikmynd sem
verið er að sýna um þessar mund-
ir í Bíóborginni og tvær konur eru
þar í aðalhlutverkum. Myndin fjall-
ar um vináttu tveggja kvenna sem
hittast fyrst sem litlar stúlkur. Þær
hafa ólíkan bakgrunn, eru mjög
ólíkar persónur og í myndinni er
fylgst með þeim í gegnum súrt og
sætt. Tilfinningar koma ríkulega
við sögu og þær eru ekki alltaf Ijúf-
ar eins og gengur og gerist, af-
brýði og öfund er fíkur þáttur í
sambandi þeirra sem þó stendur
allt af sér.
Það voru ekki margir karlmenn
í bíó kvöld eitt fyrir nokkru þegar
verið var að sýna þessa mynd.
Þegar Ijósin kviknuðu voru það
grátbólgin augu og rauð nef sem
blöstu við — nema hjá karlmönn-
unum. Þeir voru alvarlegir og
leyfðu sér ekki að sýna svipbrigði.
Þeir sem eiga tryggan vin vita
líklega hversu dýrmætt það er að
geta leitað til hans öllum stundum,
rakið raunir sínar og deilt með
honum gleði. Ein kona sem vill alls
ekki láta nafns síns getið sagði að
hún hefði skilið við manninn sinn
og um svipað leyti misst bestu vin-
konu sína vegna öfundar og af-
brýði. Hún gekk svo langt að segja:
„Það er orðið langt um liðið og
núna eftirá er það spurning hvort
var sárara, að skilja eða missa
besta vininn sinn." Hún sagði
þetta hafa kennt sér ýmislegt í
leiðinni, meðal annars að vináttan
er hverful eins og annað. „Það er
nokkuð til í gömlum málshætti sem
segir svo: „Ef þú eignast einn
sannan vin um ævina ertu lukkunn-
ar pamfíll."
Karlmenn vildu ekki vera
með
í upphafi var ekki meiningin að
þessi grein yrði „væmin" eða ætti
að fjalla sérstaklega um vináttu
kvenna. Hún átti að vera um vin-
áttu almennt. Þegar farið var af
stað í leit að efni kom í Ijós að
ákaflega erfitt var að fá karlmenn
til að tjá sig um þetta efni. Alla
jafna er mun auðveldara að fá karl-
menn í spjall en kvenfólk. í þessu
tilfelli baðst jafnvel karlkyns sál-
fræðingur undan viðtali um þetta
efni. Það voru ekki færri en tuttugu
símtöl sem undirrituð átti við karl-
menn hingað og þangað um bæinn
til að fá þá í spjall um vináttu.
Svörin voru margvísleg en öll
stefndu þau að því að koma sér
undan þátttöku. Sumir báru því við
að karlmenn ættu ekki vini — bara
kunningja, aðrir sögðu að þetta
væri ekki efni sem karlmenn hefðu
áhuga á, væri væmið og bara fyrir
konur. Nokkrir sem gáfu sér tíma
til að rabba um vináttu í símann
sögðust ekki vilja láta hafa neitt
eftir sér um þetta á prenti og
sögðu að konan væri eini trúnaðar-
vinurinn og það vildu þeir ekki að
kæmi fram.
Viðbrögð kvenna voru í flestum
tilfellum á annan veg. Þær sýndu
efninu áhuga og flestar töldu sig
eiga trygga og góða vinkonu.
En hvernig er það með vináttu?
Endist hún heilan mannsaldur. Er
algengt að krakkar eigi vini sína
fram á fullorðinsár?
í bresku mánaðarriti er nýlega
fjallað um vináttu og þar segir að
konur eigi miklu oftar vini úr barn-
æsku en karlar þar sem vinátta
kvenna sé mun innilegri og dýpri
en h'já karlkyninu. í greininni er því
haldið fram að karlmenn haldi vin-
um sínum svo framarléga sem
áhugamálin séu þau sömu eða
starfið áþekkt.
Þetta kann að eiga við nokkur rök
að styðjast hérlendis þó auðvitað
séu undantekningar á þessu eins
og öðru. Það ýtir dálítið undir
þessa kenningu í breska tímaritinu
sem einn karlmaður í heilbrigðis-
stéttinni hérlendis sagði:
„Þegar ég var við framhaldsnám
í læknisfræði vorum við nokkrir
saman og héldum hópinn. Konur
okkar tengdust brátt nánum bönd-
um. Þetta hefði aldrei þróast í
þessa átt hefði dæminu verið snú-
ið við og hópur karla átt að halda
saman vegna þess að konurnar
væru í sama starfi. Þeir hefðu aldr-
eigetað myndað náin tengsl með
með það eitt sameiginlegt að eiga
konur í læknastétt.
Margrét Bárðardóttir sálfræð-
ingur segir að í starfi sínu sjái hún
glöggt að þeir sem njóti góðrar
vináttu séu betur settir en þeir
sem af einhverjum ástæðum eiga
í erfiðleikum með að tengjast náið
annarri manneskju eða þurfa að
hafa tilfinnanlega mikið fyrir því
að nálgast aðra. „Flest höfum við
þörf fyrir að vera í nánu sambandi
eða tengjast vináttuböndum á ein-
hvern hátt.“
Hvað ervinátta?
Hvað felst í orðinu vinátta?
„Vinátta er fyrirbæri sem til er
hjá hinum ólíkustu þjóðum og má
kannski í stuttu máli skilgreina sem
náið tilfinningasamband byggt á
gagnkvæmum væntingum og
skuldbindingum milli tveggja aðila
eða fleiri.
Vinátta lýtur ákveðnum reglum
sem vinir gera ósjálfrátt sín á milli.
Þetta sjáum við fljótlega í fyrstu
vináttusamböndum barna á
ákveðnu aldursskéiði. Flestir for-
eldrar taka líklega eftir, að börn
þeirra byrja að mynda nánari vin-
áttutengsl við önnur börn á árun-
um milli sex og níu ára.
Á þessum árum tekur barnið
mikinn kipp í vitsmuna- og tilfinn-
ingaþroska. Barnið hverfur sífellt
meir frá sjálflægum hugsunar-
hætti. Það lærir á þessum árum
að setja sig í spor annarra. Það
sér hluti með augum annarra og
innlifunarhæfni á tilfinningar og
hugsanir annarra þróast. Fram að
þessu var „vinurinn" fremur til að
uppfylla leikþörf augnabliksins. En
á þessu tímabili frá sex til níu ára
hefst þróun á nánari tengslum sem
byggjast upp á gagnkvæmni."
Margrét segir að barnið öðlist
hæfileika til að hugsa sem svo:
„Hvað get ég gert okkur báðum
til ánægju?" Það lærir að sam-
hæfa fleiri en eitt sjónarmið og þar
með breiðari samskiptamöguleika
á tilfinningalegu og vitrænu sviði.
Þegar Margrét er innt eftir því
hvort munur sé á stelpum og strák-
um segir hún að í rannsókn sem
hún gerði á samskiptaskilningi sex
til níu ára barna hafi niðurstöður
leitt í Ijós að enginn munur sé á
kynjunum. „Aðrar álíka rannsóknir
hafa leitt svipað í ljós.“
Konur eiga frekar vini úr
barnæsku
„Það sem hinsvegar gerist er
að stelpur, konur, virðast nýta sér
þessa færni á annan hátt en strák-
ar. Við sjáum mjög snemma tölu-
verðan mismun í hefðbundnu
hegðunarmynstri kynjanna og þar
á meðal, að konur eiga frekar vin-
konurfrá barnæsku en karlmenn.
Konur virðast eiga greiðari að-
gang að tilfinningum sínum og tjá
sig frekar um þær en karlmenn.
Það á ef til vill sinn þátt í því að
konur mynda fremur langvarandi
vináttusambönd en karlar. í ný-
legri könnun sem gerð var í Banda-
ríkjunum kom fram að karlmenn
hafa samt sem áður jafn ríka þörf
fyrir náið tilfinningasamband en
þeir tjá sig á annan hátt eða mest
lítið um þá þörf.“
Margrét Bárðardóttir
sálfræðingur BJE
Arni Sæberg
Eins og hálfgert
hjónaband
Hvað veldur þessu?
„Það er kannski ekki úr vegi að
líta aðeins nánar á það hvernig
börn mynda samkynja vináttusam-
bönd. Börn innan við tveggja ára
aldur geta greint á milli kynja, þó
það sé fremur tengt lit á klæðn-
aði, hárgreiðslu eða öðrum slíkum
ytri einkennum. I kringum fjögurra
ára aldur eru börn mjög næm á
hvað sé „kynrétt" hegðun og halda
stíft í þær leikreglur og hafa þar
sterk mótandi áhrif á hvort annað.
Skömmu síðar gera þau sér grein
fyrir hvaða kyni þau tilheyra og
hvað það felur í sér. Strákar vilja
þá vera eins og strákar eru vanir
að vera og sömuleiðis fylgja stelp-
ur þeim væntingum og reglum sem
því fylgir að vera stelpa.
Þegar stelpur mynda vináttu-
sambönd eru þær oftast tvær og
tvær saman og sambandið verður
oft mjög tilfinningalegt, stundum
eins og hálfgert hjónaband. Strák-
ar halda sig aftur á móti frekar í
hópum. Kannarnir hafa leitt í Ijós
að strákar halda sig frekar við kyn-
bundna leiki og eru þar undir meiri
félagslegum þrýstingi en stelpur."
Margrét segir að kynbundin
samskiptamynstur milli foreldra og
barna myndist snemma og hafi
mótandi áhrif á síðari vináttusam-
bönd og önnur tilfinningatengsl
barna. „Faðirinn myndar yfirleitt
fyrstu tengslin við barnið í gegnum
leiki og ýmiss konar athafnir en
móðirin er sá aðili sem í flestum
tilfellum sér um nánustu umönnun
barnsins á fyrstá æviskeiði þess.
Hún uppfyllir þörf þess fyrir líkam-
lega nálægð og hlýju. Þetta hefur
verið staðfest í fjölda rannsókna
hjá hinum ólíkustu þjóðum og á
ekki einungis við um millistéttar-
fjölskyldur í Mið-Evrópu og Norð-
ur-Ameríku.
Hvaða eiginleikum finnst Mar-
gréti að góður vinur þurfi að vera
búinn?
„Ég myndi heldur vilja svara því
hvað „góð vinátta" sé og þá til að
undirstrika hina gagnkvæmu eigin-
leika í góðri vináttu. Eiginleika eins
og virðingu, skilning, traust og svo
framvegis.
Góð vinátta er nærandi og gef-
andi. Hún leyfir ágreining og deilur
og getur, þegar úr þeim er leyst
fært góða vini nær hvor öðrum."
GRG