Morgunblaðið - 16.11.1989, Blaðsíða 4

4 C
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. NÓVEMBER 1989
Sókn kvenna —
sofandi samfélag
okkar ekki lagað sig að aukinni
eftir Onnu Kristínu
Ólafsdóttur
Bylting í menntun kvenna
Um þessar mundir er liðlega ein
öld liðin frá því að fyrsta'íslenska
konan lauk stúdentsprófi. Það var
Camilla Stefánsdóttir, síðar cand.
phil. frá Kaupmannahafnarháskóla.
Þar með var sókn íslenskra kvenna
til æðri’nnenntunar hafin. Sú sókn
var reyndar mjög hæg langt fram
eftir öldinni, en á síðustu tveimur
áratugum hefur hins vegar orðið
gjörbreyting á menntastöðu kvenna
hér á landi. Helst mætti lýsa þróun-
inni á þessu stutta tímabili sem
byltingu, svo ör hefur hún verið.
Sem dæmi má nefna að á árinu
1970 voru konur einungis 15,3%
útskrifaðra úr Háskóla Islands. í
ár eru konur orðnar rúmlega 54%
háskólanema.
Vissulega er þetta ánægjuleg þró-
un, og flest okkar telja hana eflaust
eðlilega og í fullu samræmi við þá
almennu þjóðfélagsþróun sem átt
hefur sér stað hér á landi á undanf-
örnum árum. Svo er þó ekki ef bet-
ur er að gáð. Staðreyndin er nefni-
lega sú að á meðan konur hafa í
síauknum mæli aflað sér æðri
menntunar, hefur félagsleg staða
þeirra alls ekki breyst sem skyidi.
I þessu sambandi eru það nokkrir
þættir sem koma á óvart.
I fyrsta lagi hefur menntakerfi
þátttöku kvenna.
I öðru lagi virðist aukin menntun
kvenna ekki leiða til samsvarandi
hækkunar launa og aukinna áhrifa
þeiyra á íslenskt þjóðlíf.
I þriðja lagi hafa menntakonurnar
ekki skilað sér hlutfallslega í
ábyrgðarstöður, hvorki á sviðum
rannsókna og fræðistarfa né heidur
á almennum vinnumarkaði. Það
sama er raunar einnig uppi á ten-
ingnum þegar litið er til þátttöku
kvenna í stjómmála- og félagasam-
tökum af ýmsu tagi. I þeim hafa
háskólamenntaðir karlmenn íöngum
verið virkir og gjarnan áhrifamiklir,
en hins vegar hefur konum ekki
tekist að gera sig eins gildandi í
samtökum af því tagi, þrátt fyrir
aukna menntun.
Stóraukna sókn íslenskra kvenna
til æðri menntunar á undanfömum
árum má vafalaust rekja til þeirrar
hugarfarsbreytingar sem varð á
meðal vestrænna kvenna á sjöunda
og áttunda áratugnum. Konur fóra
þá að gera kröfu til jafnréttis á við
karlmenn á öllum sviðum mannlegs
samfélags. Jafnframt því urðu
væntingar þeirra til þeirra sjálfra
meiri. Þær fóru almennt að gera sér
grein fyrir því að þær gætu og ættu
að miða að sams konar markmiðum
í lífinu og karlar. Konum varð Ijóst
að þær gætu og ættu að afla sér
æðri menntunar, axla ábyrgðarstöð-
ur í þjóðfélaginu og njóta hæfileika
sinna sem mest þær mættu. Margar
þeirra gerðu líka einmitt þetta. Sem
fyrr segir hafa konur á síðustu árum
flykkst inn í æðri menntastofnanir
og út á vinnumarkaðinn, þó enn
hafi þær ekki náð þar jafn miklum
metorðum og karlar. Maður skyldi
ætla að slíkargrundvallarbreytingar
á verkaskiptingu í þjóðfélaginu köll-
uðu á viðbrögð og viðeigandi breyt-
ingar á formgerð þess í heild sinni.
Sú hefur þó ekki orðið raunin.
Gleymdum við okkur?
í dag er það frekar regla en und-
antekning að fyrirvinnur heimilis
séu tvær. Algengt er að fyrirvinn-
urnar séu báðar vel menntaðar og
í jafn krefjandi störfum. Engu að
síður hefur lítið verið gert til þess
að bregðast við þeim afleiðingum
sem svo róttækar þjóðfélagsbreyt-
ingar hljóta að hafa í för með sér.
Ekki er hægt að ætlast til þess að
slík bylting á eðli íslensks mannlífs
gangi fyrir sig án viðbragða af hálfu
stjórnvalda, atvinnulífs og félag-
skerfis. Því miður held ég að marg-
ur geri sér ekki grein fyrir því hve
hægt hefur mjakast í þessum efn-
um.
Við Islendingar höfum löngum
verið frægir fyrir bjartsýni og fyrir
þá trú að hlutirnir „reddist" alltaf,
enda hamingjusamasta þjóð í heimi.
Þær konur sem gerðust framkvöðlar
hér á landi að því hvað varðar sókn
í æðri menntun og ábyrgðarstöður
Anna Kristín Ólafsdóttir
„Gera þarf skólakerfið
okkar þannig úr garði
að það hafi jafhrétti
kynja að leiðarljósi.
Þetta á við um öll skóla-
stig, allt frá leikskóla
og upp í háskóla.“
hafa eflaust líka að mestu „reddað"
sínum málum, bæði innan og utan
heimilis. En þær þurftu að beijast
og færa ýmsar fórnir einmitt vegna
þess að þær vora framkvöðlar.
Ungar konur í dag era vissulega
bjartsýnar. Flestar okkar hafa verið
aldar upp í þeirri trú að við eigum
að geta gert allt sem við viljum og
að við þurfum í þeim efnum ekki
að gefa karlmönnunum neitt eftir.
Það er því sárt að uppgötva það
fyrr eða síðar, að til þess að við
getum gert það sem við viljum þurf-
um við enn að beijast og færa fóm-
ir. Veraleikinn sýnir okkur að þrátt
fyrir aukið jafnrétti kynjanna, og
kröfur síðari ára um jafna þátttöku
þeirra í menntun, atvinnulífi og fé-
lagsstörfum, verða þær kröfur ekki
uppfylltar án fórna. Eins og alþekkt
er, er það fjölskyldan sem helst verð-
ur fyrir barðínu á tímaskorti
nútímamannsins og kynslóðir lykla-
barna eru nú að vaxa úr grasi og
nýjar koma í staðinn. Forystumenn
þjóðarinnar nefna umrædda fjöl-
skyldu gjarnan hornstein þjóðfé-
lagsins á hátíðis- og tyllidögum. Við
verðum að standa vörð um þennan
hornstein og hlúa að honum, ella
kann illa að fara. Slíkt þarf ekki
að vera ósamræmanlegt jafnrétti
kynjanna. Hins vegar er brýnt. að
við tökum strax höndum saman! og
geram þær breytingar á þjóðfélagi
okkar sem nauðsynlegar eru til þess
að markmiðin fari saman.
Hvað er til ráða?
Gera þarf skólakerfið okkar
þannig úr garði að það hafi jafn-
rétti kynja að leiðarljósi. Þetta á við
um öll skólastig, allt frá leikskóla
og upp í háskóla. Félagsmótun og
menntun bama og unglinga verður
að miða við að gera bæði kynin jafn
vel úr garði sem virka þjóðfélags-
þegna með jákvæða sjálfsímynd.
Rannsóknir sýna að í þeim efnum
er hér ýmsu ábótavant. Auk þessa
þarf að skipuleggja og samþætta
skólastarf og félagslíf barna með
það fyrir augum að tryggja öryggi
barnanna á meðan foreldrar sinna
vinnu. Af sömu ástæðu er nauðsyn-
legt að treysta dagvistunarkerfið í
sessi og efla, svo að allir foreldrar
sem þess óska geti haft aðgang að
því. Einnig þarf að gera dagvistun-
arstofnunum það mögulegt að sinna
þeim uppeldis- og menntunarskyld-
um sem á þær eru lagðar. Nám á
háskólastigi verður að laga að
breyttum aðstæðum, á þann hátt
að það sé aðgengilegt nemendum
af báðum kynjum, þrátt fyrir að
sumir nemenda þurfi og vilji einnig
ala önn fyrir ijölskyldu á námstí-
manum.
Að lokum verður þjóðin öll að
leggja sig fram um að gera launa-
jafnrétti kynjanna að veruleika.
Jafnvel á því sviði jafnréttisbar-
áttunnar eigum við enn mjög langt
í land.
í dag ríkir ósamræmi milli jafn-
réttisþróunarinnar og viðbragða
samfélagsins við henni. Hingað til
hefur að mestu verið bragðist við
ósamræminu á einstaklingsgrund-
velli, þ.e.a.s. málum hefur verið
„reddað" frá degi til dags. Það er
kominn tími til að snúa blaðinu við
og finna heildarlausn. Einn áfangi
að henni er að vekja fólk til um-
hugsunar um vandann, ræða hann
og leita ráða við honum. Við há-
skólanemar viljum leggja okkar af
mörkum og höldum því opna ráð-
stefnu um þessi mál laugardaginn
18. nóvember næstkomandi. Við
hvetjum alla áhugasama til að
mæta.
Höfundur er nemi í
stjórnmálafræOi við Háskóla
íslands og fulltrúi stúdenta í
Háskólaráði aflista Röskvu.
Morgunblaðið/Bjarni
Starfsfólk á veitingastaðnum
Madonnu.
■ VEITINGASTABURINN Ma-
donna, við Rauðarárstíg, hefur tek-
ið nokkram breytingum að undan-
förnu. Matseðillinn er nú fjölbreytt-
ari og m.a. boðið upp á pasta-, fisk-
og kjötrétti, auk annarra ítalskra
rétta. Þá er hægt að fá hraðrétti í
hádeginu. Staðurinn er opinn frá
kl. 11.30-23.30 alla daga.
M SAMTÖK sykursjúkra í
Reykjavík halda fræðslufund í
kvöld kl. 20 á Hótel Sögu. Magús
Böðvarsson, nýrnasérfræðingur,
fjallar um nýrnasjúkdóma hjá syk-
ursjúkum. Einnig verða kynntar
ýmsar nýjunar s.s. blóðsykurmæl-
ingatæki.
TVÆR VANDAÐAR OG EIGULEGAR
eftir dr. Hannes Jónsson, fv. sendiherra
■ Lýðræðisleg félagsstörf | j
2. útgáfa 1989. Heilsteypt og yfirgripsmikil fto nf^nrílíkmÁl
handbók fyrir alla þá, sem taka vilja ábyrgan
þátt í félagsstarfi og ná árangri í fundarstörfum og mælsku. Bókin fjallar á hlutlausan, hagnýtan og fræðilegan hátt um alla þætti félags- og
eóh tlt. JGimtfii ís. mwptpnt
fundarstafa, fundi og fundarstjórn, félags- og
forystustörf, mælsku, rökræður, lýðræðisskipu- r' 'éf> jgk-
1 lagið og samhengi félagslífsins. Auk þess eru
1 í henni margar fróðlegar teikningar af hentugu iISIHH
fyrirkomulagi í fundarsal smærri og stærri
funda. í bókinni eru verkefni og dagskrár til
1 . ' þjálfunar á 10 málfundum. Hægt er að fá með IjLrj /;:LjP
LÝÐRÆÐISLEG henni snældur með 10 stuttum kennsluerindum
höfundar, sem sniðin eru eftir verkefnaskrá loli a '
FÉLAGSSTÖRF æfingafundanna. Hentug bók fyrir málfundar- \fmji
stafsemi allra félaga, flokka og skóla. jnA. IMuk \ 'ajjn
304 bls. í Skírnisbroti. . mrl iM-r- M
BÆKUR
íslensk sjálfstæðis-
og utanríkismál
Vönduð og stórfróðleg bók um mikilvægustu
málefni ríkisins og stöðu þess í ríkjasamfélagi
heims. Veitir innsýn í sjálfstæðis-, utanríkis- og
öryggismál þjóðríkisins, konungríkisins og lýð-
veldisins eins og þau tengjast samskiptum okk-
ar við önnur ríki. Kemur þar fram margt, sem
ekki hefur verið á vitorði almennings. Bókin er
árangur 35 ára starfsreynslu höfundar í utanrík-
isþjónustunni og fjölþættrar menntunar hans
innan félagsvísinda og þjóðaréttar. Prýdd yfir
70 myndum, sem tengjast textanum.
Á erindi til allra íslendinga, eldri sem yngri. 336
bls. í stóru broti.
Bókasafn Félagsmálastofnunarinnar,
Pósthólf 9168-109 Rey kjavík - síml 75352.