Morgunblaðið - 25.11.1989, Blaðsíða 7

B 7
Viðfangsefni bókarinnar geta
vart talist frumleg. Hér er fjallað
um kenndir eins og ótta og einsemd,
ugg og átök manneskjunnar í
síkvikri veröld. En þótt
viðfangsefnin séu algeng
(„klisjukennd" er of sterkt orð) þá
ber úrvinnslan eigin
höfundareinkenni. Vettvangur
ljóðanna er gjarnan ljós og myrkur
eða mörk þessa beggja: dagrenning,
óttubil, hádegi, nótt. Fátt reynist
haldbært eða þolir ljósið — myrkrið
þess vegna ákjósaniegri íverustaður
en ljósið. Tilbrigði myrkurs eru
mörg og oft með forskeytinu dimm-
(dimmviðrast, dimmblár,
dimmblautt).
Ljós — myrkur, orð — þögn:
miðlægni þessara fjögurra hugtaka
skapar hvort tveggja í senn:
myndrænt rými og listræna spennu.
Samhliða myrkrinu gengur þögnin
en orðin fylgja ljósinu og hugtökin
fjögur leikast á með ýmsu móti. í
Slitum er t.a.m. ljósi (hlutlægu) og
orðfæð (huglægu) teflt saman á
áhrifaríkan hátt:
Morpnskíman bregður skðrpu ljósi
á beiskt tár
sem tekur því ekki að þerra
úr þessu
Jónas Þorbjarnarson
farið þótt endalok væru óljós.
Þessi bók kveikir hugmyndir,
ekki endilega allar nýjar en samt
umhugsunarverðar, skynsamlegar.
En því miður er ekki allt skynsam-
legt mögulegt frekar en allt mögu-
legt er skynsamlegt:
HYGGINDI
Stýrið
liprara en hupr manns
með vísifingri
gæti ég snúið því hring
en það er ekki ráðlegt
ekki á þessari ferð og vegurinn beinn
svo að
með vísifingri held ég stýrinu kyrru.
þráður í gegn — að lestri loknum.
Guðlaug María er ungt skáld, sem
lofar góðu. Hún á ýmislegt ólært,
en nær samt lengra í skáldskap
sínum en almennt gerist með fyrstu
bók.
Guðlaug María tileinkar Hörpu
Skörpu bók sína.
Það hefur stundum tíðkast síðan
konur urðu skrifandi að ungar
konur (sjaldnar karlar) eigi sér blöð
eða bók sem þær tjá á eða í sínar
leyndustu hugsanir og allt umrót
hugans sem fylgir því að verða
fullorðin. Þær þekkja þetta sumar
— hafa gert það sjálfar eða vitað
vinkonur sínar gera það. Skrifað
og teiknað — reynt að skilja
leyndardóma lífsins sem sigla
hraðbyri að anda og tilfinningum.
Spyija, þjást, gleðjast, en verða litlu
nær. Láta bókina geyma
hugrenningar — og þeir sem vita
um hana bera virðingu fyrir henni
og þeim sem skrifar og teiknar í
hana — virðingu sem á upptök sín
í dulblæ og aðdáun.
Ljósið í lífsbúrinu minnir mig á
slíkar bækur. En þó er hún sérstæð
þar sem ljóðrænn blær hvílir yfir
henni allri og í raun geymir hún í
flestum tilfellum ljóð með öllum
sínum tilfinningum í andans umróti.
G. Rósu liggur mikið á hjarta og
hún segir frá, spyr ekki. Bókin er
MÖRGUNBLjAfelf) LAOGÁHUAGUIL 2ð. <MÖVfíMBERöl9S0
Sigmundur Ernir Rúnarsson
Okkur hefur lærst að meiða hvort annað
með andvðrpum
í stað orða.
Orðin „birta“ hugsun, opinbera
nekt en myrkrið hylur sérhveija
merkingu, breiðir sig yfir mótsagnir
og sefar þreyttan huga. En jafnvel
um miðja nótt þegar myrkrið er
• svartast gengur ekki allt upp. í
Kynnum er fyrirboðinn vakinn f
tveim fyrstu línunum og staðfestur
í tveim seinustu:
Birtan þverr ekki meir
nú lýkur nóttu
Grönnum fingrum
ferðu um þvalt hörund
sem vermir sæng þína
en ekki þekkirðu það meira en svo
að það kitlar.
Ekkert er víst, fátt er
útreiknanlegt og heiti ljóðsins skilur
eftir írónískt bragð hjá lesandanum.
Enda þótt nóttin hafi þekkilegan
blæ yfir sér í þessari bók getur hún
engu að síður verið vægðarlaus.
Draumþing er svo:
Svipmiklir djöflar nætur
leika á svæfli minum
Þeir hafa komið aftan úr ómunatíð
að fá mig i drauma við sig.
Ekki verður skilist við þessa bók
án þess að minnast á Helgu, 20.
aldar móðurminningu, einlæga í
einfaldleik sínum. An upphrópana
og fárviðris lýkur ljóðinu á
klettfastri játningu:
Móðir mín
ég á með þér daga
sem duga
Litlir brallarar
Bókmenntir
Jenna Jensdóttir
Ole Lund Birkegaard: Anton og
Amaldur flytja í bæinn. Myndir:
Orla Klausen. Þýðandi: Þórg-
unnur Skúladóttir. Iðunn 1989.
Brallarar og aftur brallarar eru
höfuðpersónur flestra sagna eftir
danska höfundinn Ole Lund
Kirkegaard. Enda hafa sögur hans
orðið mjög vinsælar á öllum Norð-
urlöndunum. Hann er nú látinn
fyrir nokkrum árum. Enn berast
samt sögur hans, áður ókunnar
hérlendis, til íslenskra barna og
sem betur fer á góðri íslensku í
þýðingu.
Átta ára fluttu tvíburarnir Anton
og Arnaldur með foreldrum sínum
í Myllu, búið sem: „ ... var alls
ekki neinn alvöru búgarður. Það
var ekki neinn alvöru búgarður.
Það var ekki heldur nein mylla
þar. En Myllubúið hét það engu
að síður. Þarna voru bara gömul
og skökk og skæld hús og útihús
sambyggð í ferhyrning . . .“
Við innkeyrsluna var samt lítil
íbúð og í hana futti fjölskylda
tvíburanna. Litli braskarinn „ég“
var mættur og illa gekk honum að
fá að vita hjá strákunum hvor .hét
hvað, því að meira að segja þeir
þekktu ekki sjálfa sig í sundur.
Litli hrappurinn „ég“ jafnaldri
strákanna fann þarna tvo leikfé-
laga — alveg eins og báða gler-
augnagláma. Þeir vildu að hann
yrði „frostbróðir“ þeirra og saman
yrðu þeir að blanda blóði til þess
að geta orðið svo nánir félagar.
Hræðsla og skortur á beittu eg-
gjárni komu í veg fyrir að úr þeirri
athöfn yrði. Aftur á móti völdu
þeir sér aðra og hættulausari að-
ferð til þess að verða „frostbræð-
ur,“ eins og þeir kölluðu þessi
sterku vináttubönd. Svo byijuðu
uppátækin og við sögu koma ryk-
suga, tveir feitir grísir og slátrarinn
sem læsti annan tvíburann, í bræði
sinni, niðri í kjallara. Ekki tók betra
við þegar pabbi átti að sjá um heim-
ilisstörfin og hafði alla litlu ormana
kringum sig — í fákunnáttu sinni.
Hressileg saga byggð á góðlát-
legu gríni — sem stundum getur
orðið næstum kaldrifjað.
Myndskreytingin er ólík því sem
er í flestum bókum Ole Lund
Kirkegaard og kannski ekki eins
samofin efninu og hinar þekktu
myndir hans — en ágæt samt.
Guðlaug Bjarnadóttir
ekki prentuð, allt efni hennar er
skrifað með margbreytilegri
rithendi G. Rósu. Rithandarform
hennar kemur fram í býsna
mörgum útfærslum og er hver
annarri ólík. Ýmist liggja orð og
setningar lóðrétt, lárétt eða á ská
yfir blaðsíður og víða fylgja
teikningar með barnslegu
G. Rósa
yfirbragði.
Bók sína tileinkar G. Rósa lífinu
og tilverunni. Þvílíkt þurfandi þvogl
er lengsta skrifið í bókinni. Þar fer
fram orðaleikur með öllum
mögulegum orðum, sem byija á þ
og verða að lokum þvogl.
Hér er brugðið upp sýnishorni
úr bókinni.
Úr minnis-
kompu Péturs
I FLOÐINU
Vasabók (útg. Punktar
1989) nefliist kver eftir Pétur
Gunnarsson með efiii úr minn-
iskompu hans (1986-1988),
hugsað sem lofsöngur til
augnabliksins að sögn höfund-
ar.
Fyrir lesendur Péturs er það
nokkurs virði að fá að kynnast
daglegu lífi hans og þönkum,
hugarmyndum eins og hann
orðar það.
Vasabók greinir frá athugul-
um friðsemdarmanni sem
ekki er laus við áhyggjur og nýt-
ur þess að hjúfra sig undir sæng.
Þar stendur m. a.:
„Málið er að ég vil ekki búa
til skáldsögu, ég vil að veruleik-
inn sé skáldlegur."
Undir þetta geta eflaust fleiri
rithöfundar tekið.
A öðrum stað er hið sama
áréttað: „Þegar ég vakna fyrst á
morgnana langar mig ekkert til
að skrifa. Eg vil bara vera í lífinu
athugasemdalaust.“ Síðan er lýst
íkomum sem renna upp og niður
tijástofna og svífa milli greina.
Klifur íkornanna sem frá náttú-
runnar hendi eru gerðir úr garði
með allt sem tijálífið útheimtir
leiðir hugann að mönnunum sem
ekki eru eitt með lífinu. Spurt
er hvort það sé kannski vasabók-
in sem er sundfit okkar og væng-
ir. Og í vasabókina er hægt að
skrifa að mann langi ekkert til
að skrifa.
Nú er það einu sinni svo að
Iífið kemur ekki í staðinn fyrir
skáldskap, að minnsta kosti ekki
hjá rithöfundum. Það er í senn
þijóska og ótrúleg bjartsýni að
halda áfram að skrifa.
Skáldsögur Péturs Gunnars-
sonar hafa komið mörgum í gott
skap og fengið marga til að hlæja’
sem er fremur sjaldgæft í hinum
oft dapurlega heimi samtímabók-
menntanna, Verðmæti hvers-
dagslífsins eru á sínum stað í
Vasabók, en efasemdir eru fleiri
en oft áður hjá Pétri. Það er til
dæmis beisk niðurstaða að það
framkallist ekki „nema í gegn
um ógeðið og skepnuskapinn“
að lifið sé undur.
Pétur er einn þeirra höfunda
sem hafa fengist við að semja
minningar sínar og kynslóðar
sinnar jafnóðum og frásagnar-
v'erðir atburðir gerast. Það
ástundar hann líka í Vasabók og
að því leyti er hún ekki frábrugð-
in skáldsögunum vinsælu.
J.H.
Dýrasaga
Bókmenntir
Jenna Jensdóttir
Texti: Atli Vigfússon. Teikning-
ar: Hólmfríður Bjartmarsdóttir.
Skjaldborg 1989.
Það er mikið um að vera á Hóli,
innsta bænum í sveitinni. Jólin eru
í nánd og þegar heimafólk hefur
brugðið sér bæjarleið taka kýrnar
til sinna ráða.
Þær þurfa einnig að undirbúa
Þar sem örvæntingin bjó
Fyrir dyrum alþýðunnar
Var hræðsla
I svörtum skýjum andans
Sem þyrptust
Saman I einn óleysaniegan hnút
Og batt fólkið inni.
Stundum eru tvær til þijár
setningar á blaðsíðu:
Kjamorkuvetur
Ekki gráta
tárin fijósa.
Ég las þessa bók með ánægju
og sum ljóðin sóttu á hug minn að
lestri loknum. í mörgum þeirra
kemur fram áköf leit að tilgangi
lífsins þótt frásagnarstíllinn sé
oftast ríkjandi.
En því neita ég ekki að þegar
slíkt form er notað sem hér, þá
berst margt með, sem gjarnan
mætti geymast til þess að vaxa í
fullkomleika ef betur er að því
hugað. Skáldgáfa G. Rósu er
augljós og því vona ég að þessi
sérstæða bók verði upphaf að
framgangi hennar.
Ljóðabækurnar átta sem Goðorð
gefur út sýna stórhug hinnar nýju
útgáfu — sem aðeins gefur út ljóð.
Hér er djarflega farið af stað hjá
bókaútgefanda. Og vona ég
sannarlega að ljóðaunnendur láti
sig miklu varða ljóðabækur
Orðmanna. Skáldfákurinn þeirra
prýðir bókakápurnar.
komu jólanna með miklum innkaup-
um. Til þess verða þær að komast
í kaupstað dýranna. Nú er tækifær-
ið, þegar mannfólkið er að heiman.
Besta kýrin í fjósinu hún Stóra-
Branda leggur á ráðin og stjórnar
ferðinni. Og nú er gaman fyrir unga
lesendur að kynna sér sjálfir hvem-
ig allur undirbúningur ferðarinnar
fer fram. Stóra-Branda notfærir séi^
tækni nútímans til þess að ná sam-
bandi við Rauð risabola og biðja
hann að koma á stóra bílnum sinum
og flytja allan skarann, því stórir
sem smáir taka þátt í ferðalaginu.
Að vetrarlagi gengur ekki ailt
eins og ætlað er í ferðalögum. Snjó-
koma og skaflar skapa mikla erfið-
leika. En eins og mannfólkinu berst
hjálp frá björgunarsveitum skáta
o.fl. berst ferðalöngunum hjálp sem
dugar. Fimm glaðir og syngjandi
hrútar, sem búa í dalnum bak við
stóru fjöllin, eru hér á ferð:
Jólahrútar heyrandi
hátt í jólabjöllum.
Kallandi og kyijandi
komandi af fjöllum.
Þeir heilsa að gamalkunnum sið
sveitafólks; „Hér sé Guð.“ Þeim er
vel fagnað því það er aldeilis búið
að ganga á ýmsu áður en hjálpin
berst. Húsamús frá'bóndabænum
sem hefur smyglað.sér með hópnum
Iætur nú á sér bera. Það er ekki
vert að lýsa dýrlegheitum sem blasa
við hópnum, þegar loks er komið
til Dýrabæjar. Þar fæst bókstaflega
allt til jólanna. Nú er keypt og keypt
af sama kappi og mannfólkið gerir.
Eitt er valdamálið. Allir þurfa að
vera komnir heim áður en bónda-
fólkið kemur til baka ...
Þettk er dýrasaga sem á áreiðan-
lega eftir að skemmta ungum les-
endum, sem gaman hafa af dýrum
í hlutverki mannfólksins.
Myndir eru stórgerðar og lýsa
vel kringumstæðum þeim sem fel-
ast í texta.