Morgunblaðið - 27.01.1990, Síða 2

2 B MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. JANÚAR 1990
-ti xk------------------------------------! rrT/".".' r;—aTST'T J • / i" r n< í a ’ <.t ' rn’ i”
KUBISK LJOÐ
Craig Raine lýsir æsku sinni á einstaklega hlýjan og hreinskipt-
inn hátt, en með tungutaki ellefii ára stráks, í Iausamálskvæði,
sem heitir „Silfurplatan" er birtist í síðustu ljóðabók hans,
„Rich“. Hann segist hafa alist upp í „ljótum bæ í Norður-
Englandi“, þar sem hann fæddist árið 1944. Raine fluttist ungur
frá æskustöðvunum, enda segist hann enga vini eiga frá þeim
árum í Co Durham.
Samræðan við Raine fer
fram á vinnustað hans í
Faber & Faber bóka-
útgáfunni í Bloomsbury,
þar sem hann er útgáfu-
stjóri ljóðabóka. Hann býr í Ox-
ford, þar sem hann gekk einnig í
háskóla. Hann hugðist leggja stund
á sagnfræði, en, hóf hins vegar nám
í heimspeki, stjórnmálasögu og
hagfræði, áður en hann snéri sér
að óskafaginu, enskum bókmennt-
um. Hann tók BA-próf 1967, B.
Phil.-próf í 19. og 20. aldar bók-
menntum tveimur árum síðar og
hóf þá að vinna doktorsritgerð.
Ritgerðarefnið fjallaði um lífsskoð-
un Coleridge en kennslustörf með-
fram námi ollu því m.a. að hann
lauk ekki verkinu.
Hann hristir úfið höfuðið þegar
ég spyr hvenær hann hafi byrjað
að yrkja. „Eigum við ekki að segja
að ég hafi byijað að kljást við skáld-
skap, þegar ég var sextán ára.
Það var ekkert skáld í skólanum,
svo að ég valdi þessa leið í tómum
hégómaskap til að gera sjálfan mig
ólíkan jafnöldrum mínum. Ég háfði
tuttugu ljóð í handraðanum þegar
ég kom til Oxford. Þetta voru
skrambi vond ljóð, enda vildi enginn
birta þau, ekki einu sinni stúdenta-
blöðin í Oxford. Ég lagði því ljóða-
gerð á hilluna um tíma, og skrifaði
þess í stað smásögur. Þær voru líka
hræðilega lélegar, enda hafði eng-
inn áhuga á þeim. Á þessum árum
ól ég með mér tvo drauma: annað-
hvort ætlaði ég að verða háskóla-
kennari og fræðimaður í Oxford,
eða rithöfundur og skáld. Þegar ég
var í framhaldsnámi varð ég ást-
fanginn af stúlku, sem er svo sem
ekki í frásögur færandi. En í annað
skiptið sem við hittumst spurði hún
mig sakleysislega hvað ég ætlaði
að gera þegar ég yrði stór. Ég
vissi ekki hveiju ég ætti að svara,
svo að ég sagðist ætla að verða ljóð-
skáld. Hún vildi auðvitað lesa ljóð
eftir mig, svo ég varð veskú að
fara að yrkja. Svona náðu draumór-
amir tökum á mér,“ segir hann og
kímjr. Og heldur svo áfram.
„Ég var 25 ára þegar ákvörðunin
var tekin. Ég vissi að það sem ég
var að gera í ljóðunum var öðruvísi
en það sem önnur skáld voru að
fást við. Enda leit enginn útgefandi
við þeim. Ekkert tímarit vildi birta
eitt einasta ljóð. Ég bjó mér þá til
allsheijarplan. Ég ákvað að senda
ljóð samtímis til fjögurra stærstu
bókmenntatímaritanna og þegar
þau yrðu birt, myndu allra augu
opnast fyrir þessu nýja skáldi. Ég
fékk hvert og eitt kvæði, sem birt-
ust að lokum í fyrstu ljóðabókinni
minni „Onion“, í hausinn og ekki
bara einu sinni, heldur fjórum sinn-
um hvert fyrir sig.
En þá var að reyna aðrar leiðir.
Einn nemenda minna frá Oxford,
rithöfundurinn Martin Amis, vann
hjá Times Literary Supplement og
bað hann mig að skrifa gagnrýni
fyrir tímaritið. Eftir tvo til þijá
ritdóma læddi ég þeirri staðreynd
að ritstjóranum, að ég skrifaði
einnig ljóð. Það runnu á hann tvær
grímur. Ég var náttúrlega ekki sá
fyrsti sem hafði leikið svona leik.
En ég sendi ljóð um hæl, sem var
birt, og smám saman fór röddin
að heyrast. Þegar Martin Amis
varð síðan bókmenntaritstjóri fyrir
New Statesman prentaði hann nán-
ast eitt ljóð í hverri viku í eitt ár.
Fólk hélt jafnvel að ég stjórnaði
eða ætti tímaritið. En þessi leiftur-
sókn varð til þess að ég varð þekkt-
ur.“
í síðustu ljóðabókinni, „Rich“,
er kaflinn um æsku þína í prósa.
Hefurðu þá alveg sagt skilið við
smásögur?
„Það er bara einangrað tilfelli.
Ég hef aldrei reynt að skrifa smá-
sögur frá því að ég var í skóla.
Þær voru í raun afkáralegar eft-
irlíkingar á Hemingway. Það halda
allir að skáld geti skrifað hvað sem
er. Fólk þreytist ekki að benda mér
á, að leikritaskáld og rithöfundar
séu frægari — og ríkari — en Ijóð-
skáld. En ég er búinn að vera tutt-
ugu ár að læra það sem ég kann
og það myndi taka mig önnur tutt-
ugu ár að læra að skrifa sögu eða
leikrit."
En truflar það þig aldrei til hve
fárra þú nærð með ljóðunum?
„Það eru alltaf fáir sem skilja og
í raun lesa það sem maður yrkir.
Kannski aðeins um tuttugu manns.
En þrátt fyrir það var „Rich‘t prent-
uð í 20 þúsund eintökum og hinar
ljóðabækurnar mínar hafa alltaf
verið fáanlegar. En í sannleika sagt
er ég ekki að skrifa fyrir neinn
annan en sjálfan mig og konuna
mína. Hún er kennari við Oxford-
háskóla og skilur nákvæmlega hvað
ég er að gera og ef einhver vill
hlusta á þessar samræður okkar
þá er þeim það velkomið. Það skipt-
ir mig ekki öllu máli hve margir þeir
eru.“
Árið 1986 var Craig Raine feng-
inn til að skrifa óperutexta byggðan
á smásögunni „The last summer“
eftir Pastemak og kvæði hans
„Spectorsky“. Breska tónskáldið
Nigel Osborne samdi tónlistina, en
hann hefur samið lög við tíu ástar-
ljóð eftir Raine, sem birtust í
„Rich“. Operan var frumflutt í
Glyndeboume-óperunni 1986. Ra-
ine lýsir aðdraganda og vinnu að
óperunni skilmerkilega í formála
að útgáfu óperutextans, sem kallast
„Rafmögnun Sovétríkjanna“. Ég
spyr hann um þessa reynslu.
„Þegar mér var boðið að skrifa
fyrir óperuna gat ég með engu
móti neitað. Ég hafði aldrei reynt
þvílíkt áður, svo það var mikil
áskorun. Ég var mjög heppinn með
leikstjóra, Peter Sellars. Við unnum
afar vel saman. Hann hafði ákveðn-
ar hugmyndir og við rökræddum
heiftarlega. Það er auðvitað ger-
ólíkt að vinna í leikhúsi eða ljóða-
gerð. Sem skáld stjórna ég áhorf-
endum mínum. Þeir verða að sam-
þykkja leikreglur mínar. En í leik-
húsinu verður að samstilla margar
mismunandi kröfur og óskir. Og
það getur verið skelfilegt og frá-
hrindandi, en um leið er það uppör-
vandi og gefandi ef vel tekst til.
Ég hafði geysimikla ánægju af því
ári sem þessi vinna tók.“
Þú segir í innganginum að for-
mála óperutextans að þú sért ósam-
mála þeirri skoðun Audens sð „eng-
inn söguþráður í 'operu geti lotið
lögmálum skynseminnar því að fólk
syngur ekki þegar það talar skyn-
samlega“. Og ennfremur að þú
teljir, að leikrit í bundnu máli eigi
aðeins eðlilegan verustað innan
óperuformsins. Skýrðu þetta aðeins
nánar.
„Mörg skáld hafa reynt að skrifa
leikrit í bundnu máli, t.d. T.S.
Eliot, en það er í raun útdautt
form. Slík leikrit verða nefnilega
að vera skáldskapur svo að þau
gangi upp. Það er ómögulegt að
byija atriði á tveimur hversdagsleg-
um setningum, eins og „þú heldur
á kúlupennanum og klórar þér á
bak við eyrað“, og kúvenda svo yfir
í mikinn skáldskap sem er í eðli
sínu afskaplega hástemmdur. En í
óperunni er frásagnarkaflinn
klæddur í tónlistarbúning svo að
umskiptin yfir í aríuna, sem er ljóð-
ræð, verða eðlilegri.
í framhaldi af þessu verki bað
Jonathan Miller mig að þýða Andr-
omaque eftir Racine fyrir Old Vic-
leikhúsið. Ég gerði hreina og beina
Önnur Ijóðræða: við Craig Raine
eftir Guðrúnu Nordal
Ljósmynd sýnir...,
Imyndum Braga er lítið um
glitrandi neonljós ogglæsilega
veitinga- og skemmtistaði
auglýsingabæklinganna —
heldur er lýsir hann því sem
fyrir augu ber. Það sem grípur auga
íslendingsins í heimsborginni eru
andstæðurnar í umhverfinu, fremur
en í mannlífinu og greinilegt að New
York hefur haft mikil áhrif á hann.
„New York eryfirþyrmandi á allan
hátt,“ segir Bragi, sem bjó þar frá
árinu 1984 til 1989, meðan hann var
við nám í Ijósmyndun við Rochester
Institute of Technology.„Það komu
þau tímabil," heldur hann áfram, „að
mér fannst borgin vera — í bókstaf-
legri merkingu — að kæfa mig. Mér
fannst ég vera að missa vitið. En
þetta leið hjá og oftast leið mér vel.
Mannhafið er gríðarlegt og þama
eru allra þjóða kvikindi. Mér fannst
alltaf jafn gaman að fara milli hverfa,
því á leiðinni gat maður heyrt fjögur
tungumál. Og þegar maður fer í
Kínahverfið, gæti maður allt eins vel
verið kominn til Kína, vegna þess
að allt letur; öll skilti og auglýs-
ingar, eru á kínversku, fólkið talar
eingöngu kínversku, lifnaðarhættir
eru kínverskir og þegar maður fer
inn á kínverskt veitingahús, er varla
hægt að ná sambandi við þjóninn,
vegna þess að hann kann bara
kínversku. Þetta er reynsla sem mér
fannst alltaf jafnskemmtileg.
Það er líka dálítið annað að búa
í New York á námslánum, en að
ferðast þangað. 1 námi er maður allt-
af staurblankur og verður lítið var
við glæsilegar hliðar borgarinnar.
Ég eyddi miklum tíma í að rölta um
borgina með myndavélina, vegna
þess að ég hafði ekki efni á að gera
neitt annað. Þess á milli fór ég í
bíó. Það er annað sem er skemmti-
legt við New York. Þú getur séð alla-
vega kvikmyndir þar — jafnvel gaml-
ar svart-hvítar — þetta var hreinasti
lúxus.
Það sem einkennir New York, ei
hversu stutt er milli flottheita og
eymdar,“ segir Bragi, og þegar mað-
ur virðir myndir hans fyrir sér, sést
að þarna á milli er varla fingur-
breidd; gömul kona íklædd svörtum
ruslapokum, stendur við hlið glæsi-
legrar límósínu. Þess eru engin merki
að gamla konan sjái bifreiðina, augað
nemur aðeins þekktar stærðir.
Líklegt að farþegi límósínunnar sjái
ekki gömlu konuna; tveir heimar á
einu götuhomi — ósýnilegir hvor
öðrum. „Fyrst eftir að ég kom til
New York, hélt ég að öll þessi eymd
mundi venjast,“ bætir Bragi við. „En
ég gat aldrei vanist henni. Ég reyndi
eftir megni að loka augunum fyrir
henni, en eftir því sem ég var lengur
þama, fannst mér mismunurinn
hróplegri.
Ég bjó i Brooklyn, í svörtu hverfi,
sem var á mörkum tveggja heima,
öðru megin við línuna var gott hverf i,
hinum megin slæmt. Ég bjó rétt inni
í því slæma. En í nokkur hundruð
metra fjarlægð — í beinni línu frá
húsinu sem ég bjó í — var góða hverf-
ið og þar var brautarstöðin. Maður
gekk alltaf beint þangað, þegar mað-
ur fór út úr húsi; leit hvorki til hægri
eða vinstri — og gekk hratt. Ég gerði
aðeins tvisvar eða þrisvar tilraun til
að ganga spölkorn í hina áttina —
svona til að skoða nágrennið."
Nú em margar myndanna úr ansi
slæmum hverfum. Gastu gengið þar
um og myndað að vild?
„Nei, ég gekk um með vélina inni
í úlpunni og þegar ég sá eitthvað sem
mig langaði að mynda, kippti ég
henni örsnöggt upp og smellti af —
lét aldrei sjást að ég væri að taka
myndir. Flestar myndanna em frá
Manhattan, sem er nú einu sinni
hjarta borgarinnar. í New York em
fimm hverfi, en Manhattan endur-
speglar þau öll. Þar er hreinlega allt
til sem er í hinum hverfunum."
Þú ert ekki að bregða upp neinni
mannlífssýningu.
„Nei, fólkið er aðeins með á sum-
um myndunum, því það er fyrst og
fremst umhverfið sem höfðar til mín.
Ef eitthvert fólk er inni á myndun-
um, er það fjarlægt og kalt — óper-
sónulegt. Þannig er þetta allt þarna;
maður yrðir helst ekki á nokkum
mann.
En fyrst og fremst lýsir þessi sýn-
ing hvemig mér fannst borgin, við
mínar aðstæður, á þessum tíma. ljós-
myndir eru aldrei neinn sannleikur í
sjálfu sér. Þessar ljósmyndir sýna
New York sem ömurlega. Næsti ljós-
myndari gætl komið og sýnt hana
sem glæsilega.“
En hvaðan lá leið þín til New
York í ljósmyndanám?
„Ég er Reykvíkingur, gekk í Lang-
holtsskóla, síðan í Samvinnuskólann
á Bifröst og ég lauk stúdentsprófi
frá framhaldsdeild þess skóla í
Reykjavík. Á meðan ég var í Sam-
vinnuskólanum fékk ég ljósmynda-
dellu, en byijaði ekki að mynda af
alvöru fyrr en veturinn 1981-1982.
Þá var ég búinn að afgreiða ljós-
myndavéladelluna og farinn að velta
myndunum meira fyrir mér. Síðan
var ég í eitt til tvö ár að bræða það
með mér hvort ég ætti að fara út í
nám og sló svo til haustið 1983.
Ég hafði þá kannað ýmsa skóla í
Bandaríkjunum og Bretlandi. Önnur
lönd komu ekki til greina, vegna
tungumálsins. Á endanum varð þessi
skóli fyrir valinu, kannski vegna þess
að Guðmundur i ímynd ráðlagði mér
að fara í hann — þótt það hafi verið
mjög dýrt.
Hvernig var námið byggt upp?
„Fy.rstu tvö ári fara í almenna ljós-
myndun og maður getur valið um
þijár leiðir; auglýsingaljósmyndun,
blaðaljósmyndun eða listræna ljós-
myndun, eða það sem kallað er „fine
art.“ Ég lagði megináherslu á aug-
lýsingaljósmyndun, en tók síðan
ákveðin námskeið í báðum hinum
greinunum. Seinni árin er maður
mest í stúdíóljósmyndun, ásamt því
að taka fleiri valkúrsa — ef maður
vill, Ég er einhvern veginn þannig
gerður að ég á erfitt með að binda
mig við eitthvert eitt ákveðið efni
mjög lengi. Þess vegna tók ég marga
kúrsa sem ég þurfti ekki að taka.
Það er svo nauðsynlegt að gera eitt-
hvað sem gleður ekki endilega neinn
nema mann sjálfan.
Eftir námið vann ég svo í Banda-
ríkjunum sem lausamaður í stúdíóum
í eitt ár, sem var mjög góð reynsla.“
Hvað tók við þegar heim kom?
„Það má segja að það hafi verið
allt mögulegt. Fyrir utan að vinna í
þessum myndum sem ég er með á
sýningunni, hef ég unnið sem lausa-
maður við auglýsingar, og í alhliða
ljósmyndun, til dæmis barnaljós-
myndun fyrir vini og kunningja,
myndað kokteilpartí og unnið við
gerð auglýsingabæklinga. Nú þarf
ég að koma þessari sýningu frá mér
og þá er aldrei að vita nema ég bytji
á nýju verkefni.
En við vorum að ræða þessa sýn
á New York-borg. Þetta er ekki bara
spurning um hvort borgin er glæsileg
eða ömurleg. Það er nefnilega oft
svo, að fólki finnst ljósmyndun sýna
einhvern algildan sannleika, þótt það
geti samþykkt að málverk sé eitthvað
úr hugarfylgsnunum. Þetta er alls
ekki sanngjamt, því ljósmyndin sýnir
mjög vel hugarástand ljósmyndarans
— hann ræður hvað er í rammanum;
hann sýnir hvaða augum hann lítur
hlutina og hvaða skoðanir hann hef-
ur með vali sínu.“
Viðtal/Súsanna Svavarsdóttir