Morgunblaðið - 27.01.1990, Blaðsíða 3

oeeí mauhai>*ís HUDAdáAotjAJ aiuAuöMuojioiv
MORGÚNBLAÐIÐ LAUGÁRDÁGÚR 27. JANÚAR 1990

Craig Raine
þýðingu en mér fannst hún tilgerð-
arleg. Setningar eins og t.d. „hún
er bundin í hlekki" hljómuðu an-
kannalega. Það notar enginn svona
orðatiltæki í nútímamáli. Svo ég
ákvað að færa leikritið nær okkur
í tíma, til ársins 1953. Ég gerði
málfarið nútímalegt, endurskrifaði
leikritið að miklu leyti og færði í
bundið mál. Miller líkaði ekki þýð-
ingin. Hann er sjálfur frægur fyrir
að færa verk fram í nútímann og
vildi líklega ekki að aðrir gerðu
það. Hann setti síðan verkið upp í
klassískum búningi, sem mér finnst
ekki passa, enda var sýningin mis-
heppnuð að mínu mati. Nú ætlar
BBC að setja upp mína gerð og
við erum að reyna að fá Sellars til
að leikstyra því.
Að mínu mati er ekki hægt að
blanda hversdagslegum og marg-
tuggðum tilsvörum saman við
átakamikinn skáldskap, án þess að
útkoman verði tilgerðarleg. Það
gengur alls ekki upp í dag. En í
óperu klæðir tónlistin orðin upp í
hátíðarklæði og slær þannig á
þennan mun. Það er því miklu erf ið-
ara að skrifa leikrit í bundnu máli
en óperutexta, því leikritið verður
að standa eitt og óstutt. Núna hef
ég því breytt um skoðun frá því ég
skrifaði þessa athugasemd við
ummæli Audens. Ég held að þetta
sé hægt, þó að það sé auðvitað
mjög erfitt."
Nú ert þú ekki bara ljóðskáld,
heldut; bókaútgefandi. Er lífvænlegt
í enskri ljóðagerð í dag?
„Það er erfitt að alhæfa nokkurn
skapaðan hlut um ljóð eða skáld-
skap. Maður heyrir undireins ef ljóð
er áhugavert og öðruvísi. Röddin
er ný. Alveg eins og maður heyrir
strax ef einn söngvari syngur betur
eða ferskar en annar. Það er aug-
ljóst. Alveg eins og það er öllum
ljóst ef einhver hefur þrjú augu og
sex eyru. Ég hef tekið sjö ný ljóð-
skáld til okkar frá 1981. í raun er
starf mitt auðvelt. Maður skoðar
viðfangeefnið, teeknina, hljómfallið,
rím- og myndmál, og svo hvort
eitthvað heyrist í þeim — hvort
það sé einhver gauragangur. Ég
kann vel við þetta starf. Það er í
raun gott og hollt að vera ekki
alltaf sitjandi við sitt eigið skrifborð
og bíða eftir ljóði.“
Nú rímar þú á stöku stað. Eru
rímuð ljóð að færast í aukana?
„Já, sumir eru helteknir af rími.
Menn eins og David Wallcott og
Josef Brodsky, og nú er James
Fenton farinn að ríma. Rím á aug-
ljóslega ekki að vera aðalviðfangs-
efnið, heldur einungis,aukaforði.
Ég hef oft rímað, ef það hefur átt
við, t.d. er þýðingin á Andromaque
rímuð. Mér finnst það mjög auð-
velt. Rím er eins og Morse-lykill,
maður veit alltaf hvað kemur næst
og hvað rímar við hvað. Og svo er
alveg klárt hvenær ljóðið er búið.
Að ríma er eins og að vera í fríi.
Rím og bragarhættir eru bara
skemmtun. Það er allt annað að
yrkja án þess, því að þá verður þú
að hlusta eftir hljómfallinu, eftir
ólíkum og óvæntum hlutum. Það
er miklu meira spennandi.
Tony Harrisson rímar alltaf, en
það þýðir ekki endilega að kvæðin
hans séu auðveld. Fyrsta bókin
hans, „The Loiners", er mjög erfið,
en hún er öll rímuð. Hann beitir
rími tíl að tengja sig við trúbadúr-
hefðina, og gerir þar með ljóðin
alþýðlegri. Rímuð ljóð eru oft að-
gengilegri, en rím gerir þau auðvit-
að ekki betri. Harrison er samt
yfirleitt auðveldur. Hann getur ort
ljóð eftir pöntun, eins og þegar
hann orti ljóð um dauðadóm mú-
slima yfir Salman Rushdie, sem
birtist í Observer nánast í sömu
vikunni og þeir atburðir gerðust.
Hann er ein tegund af skáldi.
Philip Larkin þóttist vera auðveld-
ur, en var mjög erfiður. Og svo
eru til skáld eins og Geoffrey Hill,
sem krefjast svo mikillar íhugunar,
að maður þakkar fyrir að hann
yrkir ekki mikið!“
í úrvali nútímaljóða sem kom út
árið 1982 er nýr stíll í enskri ljóða-
gerð kallaður „Martian“ eftir einu
kvæða þinna, „A Martian sends a
Postcard home“. Finnst þér það
nafn eiga vel við?
„Ég býst við að öll svona f lokkun
í bókmenntum og listum hafi þann
tilgang að láta fólk slappa af.
Auðvitað eru svona heiti ónákvæm,
þó að þau séu að vissu leyti nauð-
synleg. Fólk er ekki rólegt fyrr en
það getur sett allt í bása, hvort
sem það á við eða ekki. Það er t.d.
einkennilegt að í ljóðabókinni
„Rich“ reyndi ég að gera nýja hluti
og finna upp nýjar aðferðir. Mig
langaði að þjarma að enskunni og
reyna á þolrif hennar. En enginn
gagnrýnandi skildi eða nefndi hvað
ég var að fara, því þeir voru svo
uppteknir af þessari gömlu skil-
greiningu. Kánnski náðu þeir því
hreinlega ekki. Flestir gagnrýnend-
ur eru latir og nenna ekki að lesa
ljóð nákvæmlega. Þegar ég var
gagnrýnandi þurfti ég að gagnrýna
ljóðabók eftir Geoffrey Hill. Ég
hafði aldrei lesið hann áður svo að
ég las allt sem hann hafði skrifað,
og einnig þau verk sem hann vísaði
í, eins og Robert Southwell. Ég
gat ekki unnið gagnrýnina öðruv-
ísi. En það gera fáir. Það eru t.d.
sárafáir gagnrýnendur starfandi
sem ég vísa í með góðri samvisku."
Það er kannski erfitt fyrir þig
sjálfan að átta þig á því, hvað það
sé sem gerir ljóð þín ólík ljóðum
annarra, eða hvaða höfundar hafi
haft mest áhrif á þig sem ljóðskáld?
„Nei, það eru James Joyce, Ted
Hughes og Robert Lowell. Þeir
höfðu allir mikil áhrif á mig, og ég
fann eitthvað hjá þeim sem hentaði
mér. Ég hafði sem betur fer tíu ár
til að afmá mark þeirra á kvæðun-
um, svo nú sjást áhrif þeirra varla!
Ulysses opnaði augu mín upp á
gátt. Ég vissi ekki að þægt væri
að nota tungumálið á svona meðvit-
aðan hátt. Hann lýsti ómerkilegum
atvikum alveg blátt áfram, t.d. ef
einhver fer inn í búð og kaupir
nýru í matinn. Þá brá mér. „Svo
að maður getur gert þetta," hugs-
aði ég, „lýst gjörsamlega hvers-
dagslegum hlutum." Ég býst við
að það sé einmitt þessi hugljómun
sem gerði kvæðin mín öðruvísi en
annarra. Ég lýsti venjulegum hlut-
um og kringumstæðum, jafnvel
heimilislegum atburðum. Það var
ekki gert á þessum tíma. Ég notaði
einnig mikið sjónarhorn barna. Ted
Hughes skrifaði um dýr og Philip
Larkin var auðvitað í nöp við börn.
En nú skrifa allt í einu allir um
börn. Svo að ég hef hætt því.
Mér finnst mikilvægt að sjá hlut-
ina skýrt og greinilega, hnykkja á
orðunum svo að hægt sé að skoða
umhverfið á nýjan hátt. Það er t.d.
stórkostlegt að sjá fólk gera hluti
vitlaust. Þá kemur nýtt sjónarhorn
í ljós. Ég notaði líka myndhverfing-
ar mikið. Fyllti ljóðin af þeim, svo
að þeir sem þekktu ekki metafísísk
ljóð héldu jafnvel að kvæðin væru
í þeim dúr. Hraðinn truflaði fólk. í
bókmenntum er fjöldinn allur af
reglum. Maður verður að finna
reglurnar og btjóta þær. Það er t.d.
bannað að blanda saman tveimur
myndlíkingum; svo að ég gerði það.
Á þeim árum sem ég byijaði að
yrkja skoðaði ég mikið kúbismann;
sérstaklega Picasso. Ég kunni best
við þær myndir þar sem maður
gat greint hvað hann vay að mála,
þó að hnikað væri við mörgu. En
samt var fyrirmyndin Ijós. Það var
það sem mig langaði að gera í
ljóði; skrifa kúbísk ljóð. Það var ég
t.d. að gera í kvæðinu um slátrar-
ann. Ég lýsi ólíkum smáatriðum í
slátrarabúðinni sem loks raðast
saman í eina mynd. En hún er
skökk. Sérhver lýsing er á skjön
við aðra en þó er alveg einstætt
hvar við erum stödd, Við finnum
lyktina.
Bókmenntastofnunin endar
líklega með að taka mig fastan!“
Craig Raine
Fæddur 1944
Ljóðabækur: Onion, Memory, Oxford
University Press, 1978. A Mnrtian sends
að postcard home, Oxford University
Prcss, 1979. A free translation, Salam-
ander Press, 1981. Rich, Faber & Faber
1984.
Tónleikar
í febrúar
eftir Rut Magnússon
Nú er sá árstími
þegar aukin
spenna getur fylgt
því að standa fyrir
tónleikum. Ofan á
venjulegan undirbúning bætast
áhyggjur af biðröð lægða vestur
af landinu. Þriðjudaginn 9. jan-
úar stóðu fyrir dyrum mjög kyrrl-
átir tónleikar í Langholtskirkju
með Paul Zukofsky og Önnu
Guðnýju Guðmundsdóttur, sama
dag og ein dýpsta lægð í manna
minnum gekk yfir landið. í þetta
sinn höfðu veðurguðirnir samúð
með húsnæðisleysi tónlistarinnar
og það lægði nóg til að hægt var
að halda tónleikana í sæmilegum
friði. En varanlegur friður fæst
ekki fyrr en veðurhljóðhelt hús
rís.
Nú er þorri nýlega genginn í
garð og skulum við vona að hann
sé músíkalskari en mörsugur
reyndist vera, og láti tónleika
mánaðarins í friði.
Laugardaginn 3. febrúar mun
vísnasöngvarinn Axel Falk og
gítarleikarinn Bengt Magnusson
halda upp á 250 ára afmæli Carl
Michael Bellmans í Norræna hús-
inu og verða þeirtónleikar endur-
teknir á mánudagskvöldið.
Öll laugardagskvöld leika þeir
Tómas R. Einarsson og félagar
í jazz í Café ísland og í Café
ísland (Hótel ísland) kl. 23.30.
Öll sunnudagskvöld í febrúar
verður hægt að hlýða á jazz í
Duus húsi kl. 21.30. Ómar Ein-
arsson og tríó ásamt Guðmundi
Ingólfssyni leika 4. febrúar, og
viku seinna, 11. febrúar, þeir
Fiiðrik Karlsson og Reynir Sig-
urðsson. ''Forstjórafimman:
Kvartett Ólafs Stephensens
ásamt Fi-iðrik Theódórssyni mun
sjá um fjörið sunnudaginn 18.
febrúar og 25. febrúar verða
Gammarnir endurreistir.
Háskólatónleikar verða að
venju í Norræna húsinu á mið-
vikudögum kl. 12.30. 7. febrúar
verða slagverkstónleikar með
Martin van der Valk, Árna ‘
Áskelssyni, Pétri Grétarssyni og
Eggert Pálssyni og tónlist eftir
Áskel Másson. Viku seinna, á
degi heilags Valentínusar, munu
Hrefna Eggertsdóttir, og Kjartan
Óskarsson f lytja tónlist fyrir bas-
saklarinett og píanó eftir Pál P.
Pálsson og Helmut Neumann.
21. febrúar verða gítartónleik-
ar með verkum eftir Granados,
Barrios og Scheidier sem Símon
ívarsson og Thorvald Nielsson
flytja. Síðasta dag mánaðarins
munu þeir Gunnar Kvaran og
Gísli Magnússon flytja sellósó-
nötu eftir Schostakovitsh.
Hörður Áskelsson orgelleikari
leggur land undir fót og leikur
verk eftir Buxtehude og Bach í
Grundarfjarðarkirkju þriðjudag-
inn 6. febrúar og í Akureyrar-
kirkju sunnudaginn 11. febrúar.
Fimmtudaginn 8. febrúar
verða hinir fyrstu, þar sem frum-
flutt verður „Tilbrigði um silfur“
eftir Þorkel Sigurbjörnsson, ein-
leikari er Martial Nardeau,
flautuleikari. Önnur verk verða
Posthorn Serenade eftir Mozart
og Tapiola eftir Sibelius. Stjórn-
andi er Osmo Vánska.
Fimmtudaginn 15. febrúar
munu þrír nemendur úr Tónlist-
arskólanum í Reykjavík spila með
hljómsveitinni sinn konsertinn
hver og er það hluti af einleikara-
prófi þeirra frá skólanum. Arna
Einarsdóttir, flautuleikari leikur
Konsert eftir C.P.H.E. Bach,
Hulda Bragadóttir píanóleikari.
Píanókonsert eftir Chopin og
Vigdís Klara Aradóttir saxófón-
leikari verk eftir Villa Lobos.
Stjórnandi verður Páll P. Pálsson.
Fimmtudaginn 22. febrúar
leikur Selma Guðmundsdóttir
einleik með hljómsveitinni í
Píanókonsert eftir Khatsaturian.
Auk þess verður flutt 9. áinfónía
Schuberts. Stjórnandi verður Ja-
mes Lockhard.
Sunnudaginn n. febrúar kl.
17.00 í Langholtskirkju mun
Hákon Leifsson stjórna íslensku
hljómsveitinni í verkum eftir Þor-
kel Sigurbjömsson, Atla Heimi
Sveinsson, Hróðmar Sigurbjörns-
son og Dvorák. Einsöngvarar
verða Elísabet F. Eiríksdóttir
sópran og Jóhanna V. Þórhalls-
dóttir alt.
Um kvöldið kl. 20.30 í Hafnar-
borg verður Örn Magnússon með
píanótónleika á vegum EPTA —
Evrópusambands píanókennara
og flytur verk eftir Bartók og
Debussy.
Þessir tónleikar verða endur-
teknir á Kjarvalsstöðum mánu-
daginn 19. janúar kl. 20.30.
Mánudaginn 12. febrúar
verða ljóðatónleikar í Gerðubergi
kl. 20.30 þar sem Sigríður
Gröndal sópran og Jónas Ingi-
mundarson flytja lög eftir Mend-
elssohn, Fauré, Duparc, Satie og
íslensk þjóðlög.
Þessir tónleikar verða endur-
teknir í félagsheimilinu Vina-
minni á Akranesi að öllum líkind-
um miðvikudaginn 13. febrúar.
Kainmersveit Reykjavíkur
heldur sína 3. tónleika á þessum
vetri í Áskirkju kl. 17.00 sunnu-
daginn 18. febrúar. Flutt verða
verk eftir Beethoven og Schu-
bert.
I Listasafni Siguijóns verður
tónskáldið John Speight kynnt í
tali og tónum þrfðjudaginn 20.
febrúar kl. 20.30.
Laugardaginn 24. febrúar
kl. 17.00 í Tónskóla Sigurjóns
að Hraunbergi 2 verða haldnir
styrktartónleikar þar sem þær
Gerður Gunnarsdóttir f iðluleikari
og Anna Guðný Guðmundsdóttir
píanóleikari leika verk eftir Beet-
hoven, Schubert og César
Franck.
Sunnudaginn 25. febrúar
verða tónleikar í Hallgrímskirkju
kl. 20.30, dagskrá með Olav
Anton Thommessen tónskáldi og
í Bústaðakirkju kl. 20.30 verða
tónleikar á vegum Kammer-
músíkklúbbsins þar sem flutt
verða verk eftir Matiegka-Sc-
hubert, Mozart, Beethoven og
Martinu.
Síðast en ekki síst verður
frumsýning í íslensku óperanni
föstudaginn 23. febrúar kl.
20.00. Þar verða sýndar tvær
óperur undir stjórn Robin Staple-
ton: Carmina Burana eftir Carl
Orff og Pagiiagi eftir Leonca-
vallo. Ónnur sýning verður laug-
ardaginn 24. febrúar.
,