Morgunblaðið - 11.03.1990, Qupperneq 18

18 C
MORGUNBLAÐIÐ FJOLMIÐLAR SUNNUDAGUR 11. MARZ 1990
FRÉITAHAUKAR
ÁBAK
II
W) TJOLDES
EKKIVAR ALLT SEM SYNDISTIFJOLMIÐLAHASARNUM A LEIDTOGAFUNDINUMIREYKJAVIK
Greinarhöfundur með „fréttastjörnunni“ Dan Rather.
eftir Róbert Bermon
AÐ VINNA sem vikapilt-
ur fyrir ameríska sjón-
varpsstöð, eða taka gervi-
viðtal við utanríkisráð-
herra íslands fyrir fram-
an sjónvarpsvélar CBS-
fréttastofunnar hafði
aldrei verið hluti af framt-
íðaráformum mínum. Eg
var jú enskukennari og
þokkalega ánægður í
míiiu starfi. Það er ekki
fyrr en nú, rúmum þrem-
ur árum síðar, þegar ég
róta í gegn um gamlar
myndir og pappíra, að ég
geri mér grein fyrir hve
Reykjavík varð kynlegur
staður haustið 1986, á
meðan á leiðtogafundi
þeirra Reagans og Gor-
batsjovs stóð.
Leiðtogafundurinn, og
þau þúsund erlendra
gesta sem flykktust til
Reykjavíkur í tengslum
við hann, hafði greini-
lega mikil áhrif á okkur
íbúana. Krakkar kom-
ust í hátíðaskap, ýmist
vegna þess að kennsla
féll niður — skólanum þeirra var
skyndilega breytt í fréttastöð — eða
sökum þess að þeir fengu að gista
hjá afa og ömmu, eftir að fégráðug-
ir íoreldrar þeirra leigðu forríkum
' Jenskutn blaðamönnum, rúm barn-
anna. Stjórnmálamenn lauguðu sig
í ljóma „erlendrar athygli" (sam-
kvæmt fyrirsögnum dagblaðanna)
og héldu sig endurfædda í himnaríki
stjórnmálamannsins. Leigubílstjórar
í Reykjavík hlökkuðu yfír himinháum
greiðslum sem þeir þáðu fyrir það
eitt að bíða á hinum ýmsu stöðum
víðsvegar um borgina. Ymis þjón-
ustufyrirtæki upplifðu viðskiptaauk-
ingu sem þau hafði aðeins dreymt
um áður. Eftirspum eftir þjónustu
símvirkja og verslun og viðskipti raf-
tækjaverslana jukust (svo nokkur
dæmi séu nefnd), sérstaklega þeirra
sem seldu rafleiðslur eða leigðu út
ljósritunarvélar, einmitt á þeim tíma
sem von var á venjulegri lægð. Jafn-
vel venjulegt fólk, eins og ég sjálfur,
sem vildi svo til að talaði ensku,
kaus fremur að selja þjónustu sína
hæstbjóðanda en að sinna því sem
því var greidd laun fyrir. I stuttu
máli: við vorum þjóð í gróðahug.
Gamanið hófst hjá mér vikuna
áður en fundurinn hófst þegar ég
hafði samband við milligöngnmann
CBS-sjónvarpsstöðvarinnar í
Reykjavík, Vilhjálm Knudsen. Hann
boðaði mig í snatri niður á Félags-
stofnun stúdenta, sem þá var í ham-
skiptum og verið var að breyta í
fréttamiðstöð CBS, ef ég kærði mig
um að vinna fyrir þá. Mér reiknaðist
til að tækifæri til að starfa fyrir
heimsfræga sjónvarpsstöð í tengslum
við friðarviðræður stórveldanna
væru ekki á hverju strái, svo ég sló
til. Verkefni mín voru svo sannarlega
fjölbreytileg, allt frá því -að skutlast
á bílaleigubíl í leit að flóðljósum;
sendast með pakka á milli hinna
ýmsu CBS-búða; skjótast með sjón-
varpsmenn í útsýnisferðir um
Reykjavík; til þess að taka viðtal við
utanríkisráðherra landsins.
Tvær síðast töldu sendiferðirnar
urðu viðburðaríkastar. Ekkert frétt-
næmt var að gerast á Stór-
Reykjavíkursvæðinu svo að í raun
var ekki margt spennandi sem hægt
var að sýna sjónvarpsfólki, sem að
öllu jöfnu er þrautþjálfað í að snapa
upp æsifréttir. Við skoðuðum (óvakt-
aðan!) forsetabústaðinn; útisund-
laugarnar (það var kominn október
og orðið kalt); „róló“ (þar sem börn-
in léku sér í 'þjóðbúningi íslenskra
barna, regngallanum); listasöfn og
minjagripaverslanir. Skemmtilegasta
uppákoman var án efa þegar ég tjáði
einum af mörgum hestamönnum
borgarinnar áhuga gestanna á að
festa nokkra af hestum hans á fílmu,
til yndis fréttaáhorfendum 1 Banda-
ríkjunum. Maðurinn varð svo gagn-
tekinn af hugmyndinni að innan fá-
einna mínúti hafði hann skipulagt
ungt og myndrænt par til útreiðar í
nærliggjandi hrauni. Sjálfur hljóp
hann í humátt á eftir þeim og stjórn-
aði reiðmönnum, jafnt sem reiðskjót-
um og sjónvarpstökumönnunum,
með tilheyrandi köllum og hama-
gangi. Þeim sjónvarpsmönnum þótti
mikið tilkoma um áhuga mannsins
og veltu fyrir sér hvort hann ætti
ekki með réttu heima í skemmtana-
bransanum. En hvort hér var um
fréttaefni að ræða var á hinn bóginn
efamál; menn voru því sammála að
obbinn af því sem þeir höfðu myndað
á meðan þeir biðu eftir að sjálfar
viðræðurnar hæfust væri ófréttnæmt
efni. „Hér er bara engar fréttir að
hafa,“ kveinuðu þeir. Eg hef oft velt
fyrir mér hve mikið af „rninni" filmu
komst í útsendingu hjá CBS-sjón-
varpsstöðinni í henni Ameríku.
Líklega harla lítið.
CBS náði fljótlega forystu á meðal
samkeppnisaðila sinna — ABC, NBC
og CNN sjónvarpstöðvanna — í að
viða að sér bestu aðstöðuna fyrir
útsendingar. Sem dæmi má nefna,
að áður en aðrir komust að hafði
stöðin undirritað samning við heppi-
lega staðsett sjúkrahús borgarinnar,
þar sem útsendingartæki voru sett
upp í fundarsal lækna, á efstu hæð
hússins. Þaðan var hægt að senda
út óþindrað yfir til Félagsstofnunar
stúdenta og allra aðalstöðva leið-
togafundarins: Höfða, þar sem leið-
togamir hittust, Hótels Loftleiða, þar
sem flestir blaðamannafundirnir áttu
sér stað og Keflavíkurflugvallar, þar
sem þjóðhöfðingjarnir stigu á land,
héldu ræður og þaðan sem þeir yfir-
gáfu landið. Ræðurnar í upphafi og
við lok viðræðnanna voru í raun það
eina fréttnæma sem bar á góma, ef
ekki eru meðtaldar skoðanaferðir
Raisu eða brölt leiðtoganna inn og
út úr bifreiðum.
Eitt skiptið var ég fylgdarmaður
fjárhaldsmanns CBS, sem átti erindi
í skrifstofubyggingu eina, næst
Höfða, þar sem vöðull 100 dala seðla
var látinn í skiptum fyrir einkarétt
á nokkrum bílastæðum, þar sem
hugsanlega væri hægt að koma fyrir
sjónvarpsvélum, með útsýni yfir
fundarstaðinn. Sá staður var þó aldr-
ei notaður sökum þess að blaða-
mannastúkur, sem slegið var upp á
lóð Höfða, skyggðu á útsýnið. En
fjárhaldsmaðurinn var raunsær.
Greiðslan, sagði hann, var innt af
hendi í öryggisskyni; í fyrsta lagi til
að tryggja staðinn ef ske kynni að
hann kæmi að notum, og í öðru lagi
til að bægja öðrum sjónvarpsstöðvum
frá. Sama máli gegndi um gistirými:
heilu hótelhæðirnar voru bókaðar,
ef ske jíynni að á þeim þyi-fti að
halda. Eg spurði fjárhaldsmanninn,
þennan hokna stórreykingamann,
hve mikið þetta kæmi allt til með
að kosta. „Við eyðum auðveldlega
rúmri milljón hér í Reykjavík," svar-
aði hann.
Eftir því sem nær dró lokum fund-
arins, efldist darrðardansinn í Félag-
smiðstöðinni. Daglega dreif að fleiri
og fleiri Ameríkana frá Bandaríkjun-
um og Evrópu. Þeir voru fréttaritar-
ar, fréttaþulir og mismikilvægir frét-
taútsendinga- eða upptökustjórar,
myndatökumenn, tæknimenn og Guð
má vita hvað. Þeir æddu um með
yfirlæti, töluðu linnulaust í hin
sífjölgandi símtæki, og ræddu saman
í æstum rómi, Dag hvern var komið
fyrir fleiri tækjum í salnum (sem
síðar var gerður að fréttastofu), í
borðtennisherberginu (stjórnklefan-
um) og á skrifstofunum á efri hæð
(hjá handritahöfundum). Síðustu
dagana var reistur útsendingasalur
úr gleri á þaki Félagsstofnunarinnar,
sem gaf myndavélum CBS hringsjá
af miðbæ Reykjavíkur, og gríðarstór-
um disklaga sjónvarpssendi var svo
ekið inn á lóðina fyrir utan, sem
senda myndi efni beint _ um gervi-
tungl til Bandaríkjanna. Útsýnið yfir
„Reykjavík — að kvöldi til“ þótti
ekki uppfylla myndrænar kröfur svo -v
flóðljósum var komið fyrir, þannig '
að nærliggjandi hús voru uppljómuð
á meðan á fréttaútsendingu stóð.
Hér var ekki til neins sparað. í
matsölu stúdenta voru bornar fram
konunglegar máltíðir, aðkeyptar frá
veitingasal í borginni og framreiddar
af matreiðslumeistara. Hér mátti
raða í sig kræsingum eins og hvern
lysti, viðkomanda að kostnaðarlausu.
A þriðja tug símtækja hafði verið
komið fyrir á fréttastofunni einni,
þegar allt er tajið, hvert með sínu
númerinu. Ekki voru öll símtölin við-
skiptalegs eðlis; Ameríkánarnir
hringdu heim, stundum nokkrum
sinnum á dag, og voru íslendingarn-
ir engir eftirbátar þeirra í þeim efn-
um. Þeir einhæfðu sig ekki við
stuttlínusamtöl frekar en samheijar
þeirra, þeir útlendu. Ég man, að einn
daginn sem Reagan og Gorbatsjov
funduðu á Höfða, var ég látinn gæta
tveggja síma sem voru í beinu sam-
bandi við CBS í New York, — ef ske
kynni að hafa þyrfti tafarlaust sam-
band við aðalstöðvarnar. Þennan
klukkutíma var aðeins annar þeirra
notaður (einu sinni), þó svo að
símarnir allt í kring um mig, ásamt
faxvélinni, væru_ í stöðugu sambandi
við New York. (í þessu andrúmslofti
allsnægta skyldi engan undra, þó að
bæði símar og önnur tæki hyrfu ein-
faldlega á braut í lok viðræðnanna,
með Islendingunum sem sennilega
héldu að þeirra yrði aldrei saknað.)
En áfergjunnar varð ekki aðeins
vart hjá okkur sem unnum hjá CBS;
allir þeir sem vettlingi gátu valdið
virtust reyna að hagnast annaðhvort
fjárhagslega eða persónulega (s.s.
með því að komast á sjónvarpsskermi
í Bandaríkjunum). Furðulegasta
uppákoman á þessum sjö daga
starfsferli mínum var þegar ég mætti
á fréttastofuna einn morguninn með
bindi um hálsinn. Ted Savaglio,
fréttastofustjóri, hóaði í mig og kall-
aði: „Hei, þú þarna, þú lítur út eins
og fréttamaður! Ég vil að þú takir
viðtal við utanríkisráðherra Islahds."
Hann tók að handlanga til mín hluti
og bauna á mig upplýsingum. „Hér
er talstöð . .. og rissblokk ... hafðu
samband við George Glazer í utanrík-
isráðuneytinu ...“ Ég gerði ráð fyrir
að Glazer væri starfsmaður CBS og
velti því fyrir mér hvers vegna hann
gæti ekki tekið viðtalið við ráðher-
rann sjálfur, en gafst ekki tóm til
að spyrja. Savaglio hélt áfram, „ ...
þig vantar spurningar ...“, og hófst
handa við að skrifa í gríð og erg í
rissblokkina mína: „Herra ráðherra,
hvað heldur þú að landsmönnum
finnist um leiðtogafundinn?" o.s.frv.
Hann sagði, að ég mætti bæta við
mínum eigin spurningum.
Ég brunaði af stað niður í utanrík-
isráðuneytið í einum af CBS-leigubíI-
unum og fannst ég vera orðinn held-
ur mikilvægur. Mjög taugaóstyrkur
George Glazer tók á móti mér og
hálf ýtti mér inn til þáverandi ut-
anríkisráðherra, Matthíasar Mathies-
en, sem virtist enn óhægara en mér.
Hann hafði auðheyrilega aldrei „brill-
erað“ í ensku í skóla. Við settumst
við kaffidrykkju, og reyndum að
halda uppi samræðum á meðan beð-
ið var eftir að CBS-upptökuhópurinn
léti sjá sig. Utanríkisráðherrann upp-
lýsti mig um að leiðtogafundurinn í
Reykjavík væri árangur áhrifaríks
og ógleymanlegs málflutnings hans
í Sameinuðu þjóðunum 22. septem-
ber (sem ég man ekki eftir að hafa
heyrt getið). Ekkert bólaði á upp-
tökumönnunum, og við urðum ásátt-
ir um að hefja viðtalið án þeirra.
í ljós kom að George þessi Glazer
var ráðgjafi sem fenginn hafði verið
frá Bandaríkjunum til aðstoðar ráðu-
neytinu. Hann og tveir innlendir ráð-
gjafar „aðstoðuðu" ráðherrann með
því að skýra stefnuyfirlýsingar hans,
sérstaklega varðandi vinarþel Islands
í garð ísraels. (íslensku dagblöðin, í
leit að betri fréttum, höfðu búið til
æsifréttir úr þeirri staðreynd að
mannréttindahópi hafði verið snúið
til baka á Keflavíkurflugvelli og að
einhverra hluta vegna hlyti þessi við-