Morgunblaðið - 05.05.1990, Síða 27

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. MAI 1990
27
Sérstakur saksóknari um Hafskipsmál:
Prófsteinn á hvort landlæg
spilling fai að blómstra áfram
Röðin komin að verjendum eftir átta daga málflutning ríkissaksóknara
JÓNATAN Þórmundsson, sérstakur saksóknari, lauk sóknarræðu sinni
í Hafskipsmálinú í gær með því að segja að málið væri prófsteinn á
það hvort sú landlæga linkind sem virðist ríkja gagnvart brotum á
reglum um atvinnurekstur og sú spilling sem þrífst í viðskiptalífinu
og opinberu fjárniálalífi fái að blómstra áfram. Niðurstaða málsins
gæti haft víðtæk áhrif í átt til heilbrigðara viðskipta- og fjármálalífs.
Saksóknari telur eðlilegt að samstarf þeirra Björgólfs Guðmundsson-
ar, Ragnars Kjartanssonar, Páls Braga Krisljónssonar og Helga Magn-
ússonar um undirbúning að brotum verði metið til þyngingar refsing-
ar. Sama gildi um einbeittan brotavilja þeirra, flölda brota og það
mikla íjártjón sem af hlaust. Jónatan telur ekki rök fyrir því að refs-
ing þeirra verði skilorðsbundin, gagnstætt því sem gildi um aðra
ákærðu.
Hann mælti sérstaklega með væg-
ari refsingu fyrir einn ákærðu, Sig-
urþór Ch. Guðmundsson, fyrrum
aðalbókara Hafskips. Enda þótt
ákæruvaldið hefði ekki séð sér annað
fært en að ákæra Sigurþór hefði
hann átt mikilsverðan þátt í að upp-
lýsa málið með þvi að skýra hrein-
skilnislega frá. Hann hefði, eins og
Árni Ámason og Þórður H. Hilmars-
son, ekki haft persónulegan ávinning
af þeim brotum sem þeir væru
ákærðir fyrir. Þessir menn hefðu
verið starfsmenn fyrirtækisins að
taka við fyrirskipunum yfirboðara.
Ófyrirsjánlegar afleiðingar
ef blessun er lögð á hlut
bankans
Hvað refsingu bankamannanna
áhrærir sagði Jónatan Þórmundsson
að miklu meira máli skipti að fá fram
fordæmi um refsiábyrgð heldur en
hvaða refsing yrði talin hæfileg.
Hann kvaðst telja það geta haft ófyr-
irsjáanlegar afleiðingar ef dómstólar
legðu blessun sína yfir það ástand
sem ríkt hefði í Útvegsbanka íslands
í viðskiptum við Hafskip en með til-
liti til þeirrar röskunar sem banka-
menn hefðu þegar orðið fyrir á hög-
um sínum, til dæmis með stöðu-
missi, og þess að engin fordæmi
væru um ábyrgð manna í þeirra
stöðu teldi hann eðlilegt að refsing
yrði skilorðsbundin.
Þá gat Jonatan Þórmundsson um
mikilvægt fordæmisgildi dóms í
Hafskipsmálinu, sem væri prófsteinn
á nokkur mikilvæg grundvallaratriði
sem sjaldan hefðu verið sett á odd-
inn með jafngreinilegum hætti. Auk
þess sem fyrr var getið væri það
prófsteinn á það hvort dómstólar
viðurkenni þær grundvallarreglur
sem gildi um reikningsskil jafnt hér
á landi sem um heim allan, reglur
sem hér á landi séu grundvallaðar
á réttarreglum og góðum reiknings-
skilavenjum. Þá væri málið próf-
steinn á það hvort stjórnendur hluta-
félaga hafi frjálsar hendur um með-
ferð fjármuna félagsins, meðferð
fylgiskjala og eftirlit eins og um
væri að ræða þeirra eigin persónu-
legu fjármuni. I þriðja lagi sagði
hann málið vera prófstein á það
hvort raunverulega sé hægt að koma
fram lagaábyrgð hér á landi gegn
þeim sem brjóta af sér í atvinnulífinu
í sambandi við rekstur atvinnufyrir-
tækja og hvort þau viðurlög sem
dæmd eru hafi einhver varnaðar-
áhrif í framtíðinni. í fjórða lagi sagði
hann málið vera prófstein á það
hvort viðurkennd sé einhver laga-
áhrif við stórfelldri og ítrekaðri van-
rækslu við opinbera fjánnálastjórn
og hver séu mörk þeirrar ábyrgðar.
Áður hafði saksóknari rakið að
hinir þrír aðalbankastjórar Útvegs-
bankans, Halldór Á. Guðbjarnason,
Lárus Jónsson og Ólafur Helgason,
bæru meginábyrgð á því að haldið
hefði verið hlífiskildi yfir Hafskip
allt fram að gjaldþroti. Mistökin
hefðu verið of mörg og geysiafdrifa-
rík enda hefðu þau kostað bankann
allt eigið fé sitt og riðið honum að
fullu. Hann vitnaði til álits lögskip-
aðrar rannsóknarnefndar um að
draga mætti saman í fjóra liði helstu
mistök sem bankastjórninni hefðu
■ • trrðtð ir. Ý fyrsta iagt -iTCTðr þéss ek k i
verið gætt að nægar tryggingar
væru fyrir skuldum Hafskips. I því
sambandi gat hann þess að banka-
stjórarnir hefðu haft forgöngu um
að taka athugun ársreikninga og
uppgjöra félagsins úr höndum hag-
deildar bankans og tekist þá athug-
un sjálfir á hendur. í öðru lagi hefði
bankinn ekki fylgst nægilega vel
með rekstri og fjárhag Hafskips. I
þriðja lagi hefði bankinn dregið allt
of lengi að grípa til ráðstafana til
að knýja fyrirtækið í gjaldþrot og
loks hefðu bankastjórar ekki goldið
nauðsynlegan varhug við hinum nýja
rekstrarþætti félagsins á árinu 1984,
Atlantshafssiglingum, sem hefði
verið þeim mun varhugaverðara
framtak sem sú starfsemi hafi að
öllu leyti farið fram utan lögsögu
íslands og félagið hefði ekkert eigið
fé átt til að mæta með áföllum.
Engu að síður hefði bankastjórnin
ekki látið gera sjálfstæðar athugan-
ir á þessu verkefni, látið skoða það
ofan í kjölinn með tilliti til arðsemi
eins borið hefði að gera af ítrustu
varfærni.
Verðmæti skúra í
Vatnsmýri jókst í takt við
hækkun dollars
Þá rakti saksóknari að banka-
stjórarnir bæru höfuðábyrgð á þeim
hætti sem Axel Kristjánsson aðstoð-
arbankastjóri hafði við að taka veð
fyrir lánum Hafskips, en eins og ítar-
lega var rakið í blaðinu í gær, segir
saksóknari hann hafa eingöngu
byggt þar á upplýsingum starfs-
manna Hafskips. Saksóknari sagði
bankastjórum hafa verið kunnugt
um þessi vinnubrögð og ekki hreyft
athugasemdum þar við. Hann vék
sérstaklega að veðtöku í Tívolíi Haf-
skips, ökutækjum þess og lyfturum
og sagði fráleitt, það sem bankinn
hefði gert, að tilgreina veðið í banda-
ríkjadölum og uppreikna síðan verð-
mæti „einhverra skúra í Vatnsmýr-
inni, gamalla vörubíla og lyftara,"
eftir því sem bandaríkjadalur hækk-
aði í verði.
Þá sagði hann að bankastjórarnir
hefðu vitað eða mátt vita að yfirlit
yfir mismun trygginga og skuldbind-
inga Hafskips hjá bankanum gæfi
skakka mynd af raunveruleikanum.
Tvennt gæti skýrt það að þeir hefðu
ekki hafst að. Annað hvort hefði
þeim ekki verið ljóst hvað blasti við
eða þeir hefðu verið ákveðnir í að
kveða niður óhagstæða opinbera
umfjöllum um fyrirtækið meðan
reynt var að selja eignir Hafskips
og bjarga hag bankans.
Þá rakti Jónatan Þórmundsson
einnig hvers vegna ákæruvaldið teldi
að gera beri bankaráðsmönnum og
endurskoðanda bankans að taka á
sig með dómi ábyrgð á því hvernig
viðskiptum Hafskips og Útvegs-
bankans lyktaði. Hann rakti að þeg-
ar 1979 hefði viðskiptaráðherra
krafist þess með bréfi að bankaráðið
hefði ábyrga yfirumsjón með því að
bætt yrði úr stjórnun bankans,
tryggingatöku og fleiru sem að
amaði og komið hefði upp í tengslum
við athugun á viðskiptum bankans
við Hafskip. Engu að slður hefði
bankaráð látið málið -afskiptalítið,
og afskiptalaust að sögn sumra ráðs-
manna, og ekki horfst í augu við
vandann fyrr en síðsumars 1985,
ársfjórðungi fyrir gjaldþrot Haf-
skips. Þá sagði hann að tjón bank-
ans hefði ekki orðið jafnmikið og
raun bar vitni hefði endurskoðandi
bankans sinnt skyldum þeim sem lög
leggðu á herðar honum. Efni skýrslu
endurskoðandans í upphafi árs 1986,
þar sem settar voru fram ýmsar
aðfinnslur, hefði ekki átt að koma
honum á óvart enda hefði það aðeins
verið í samræmi við það sem banka-
eftirlit hefði margoft bent á.
Röng ákvörðun að knýja á
um gjaldþrot
Að loknu máli saksóknara tók
Guðmundur Ingvi Sigurðsson hrl.,
veijandi Björgólfs Guðmundssonar,
til máls fyrstur verjendanna 13.
Áætlað er að'ræða hans standi fram
á þriðjudag. í inngangi sínum sagði
hann að skoða þyrfti ákæruatriði í
Ijósi þess að ytri aðstæður og um-
hverfi þeirra atburða sem fóru á
undan gjaldþroti Hafskips hefðu orð-
ið til þess að Útvegsbankamenn
brast kjart og kröfðust ótímabærs
gjaldþrots Hafskips. Hann sagði að
á áttunda áratugnum hefði bankinn
verið orðinn svo flæktur í mál Haf-
skips að þar hefðu menn ekki átt
annars úrkosta en að halda Hafskip
á floti í von um að fyrirtækið rétti
af hag sinn og bjargaði þar með hag
bankans. Bankastjórar og banka-
ráðsmenn hefðu verið valdir eftir
pólitískum línum og hefðu hugsað
sig tvisvar um áður en þeir ákváðu
að loka fyrirtæki sem veitti á þriðja
hundrað manna atvinnu. Bankinn
hefði staðið í sömu sporum og bjarg-
ráðasjóðir þeir sem væru helsta ein-
kenni íslenskrar atvinnustefnu og
hefði ákveðið 1977 að gera stórátak
til að reisa við hag félagsins og
bjarga þannig eigin hagsmunum. 1
því skyni hefði bankinn haft for-
göngu um að Björgólfur og síðar
Ragnar Kjaransson réðust til félags-
ins. Hann rakti ýmis dæmi til að
staðfesta að alla tíð Björgólfs hjá
félaginu hefði bankanum verið veitt-
ar allar upplýsingar um stöðu þess,
og hefðu þær ve.rið veittar sam-
kvæmt bestu vitund á hverjum tíma.
Allt starf Björgólfs hefði miðast við
að koma fyrirtækinu á réttan kjöl
til frambúðar og tryggja þannig
hagsmuni bankans.
Lögmaðurinn sagði að hlutafé-
lagaformið ætti rætur sínar að rekja
HARTOPPAR - HARTOPPAR
Kynning um helgina.
Keith Forshawfrá Trendman í Bretlandi og Villi rakari.
Lítið inn og/eða pantið tíma.
ARISTÖKRATO
Sidumúla 23 sfmar 687960 og 687961
til kaupsýslumanna á 15. og 16. öid
og hefði einkum verið notað til að
einstaklingar gætu ráðist í stórvirki
á sviði fjárfreks og áhættusams
rekstrar, eins og kaupskipaútgerðar,
án þess að skakkaföll og tap yrðu
hveijum einstaklingi, sem að áhæt-
tunni stæði, um megn. Þetta ætti
við um Hafskip, sem hefði verið í
mjög áhættusömum rekstri þar sem
menn stæðu frammi fyrir því að
hrökkva eða stökkva. Hann rakti að
fyrir eggjan stjórnmálamanna hefðu
fjölmargir hérlendis ráðist í áhættus-
amar greinar eins og loðdýrarækt
og fiskeldi. Jafnt stjórnmálamenn-
irnir og þeir sem í reksturinn réðust
hefðu vitað af fjölmörgum áhættu-
þáttum, sem þeir hefðu sjálfir ekki
á valdi sínu, en sem betur fer væri
til fólk á íslandi sem þyrði að taka
áhættu og keyra á hlutina í stað
þess að halda að sér höndum. Hann
rakti að fyrstu árin hefðu Járn-
blendiverksmiðjan á Grundartanga
og Álverið í Straumsvík barist í
bökkum en skiluðu nú hundraða
milljóna arði af því að rqenn hefðu
haldið út. Það hefði verið röng
ákvörðun að knýja Hafskip í gjald-
þrot 6. desember 1985 í kjölfar fjöl-
miðlafárs, þegar fyrirtækið átti í
tímabundnum erfiðleikum en hafði
aukið veltu milli ára úr 3 milljörðum
að núgildi í 6 milljarða króna.
Fullvíst mætti telja að Atlantshafs-
siglingar hefðu tekið að skila arði
1986. Þá hefðu Hafskipsmenn verið
í stakk búnir til að ná utan um er-
lenda kostnaðarliði, olíuverð hefði
farið lækkandi, skipaverð og farm-
gjöld hækkandi. Útvegsbankinn
hefði hins vegar misst kjarkinn og
því hefði farið sem fór. Hann sagði
það litlar ýkjur að segja að Útvegs-
bankinn hefði átt Hafskip eins og
það lagði sig.
Ekki heil rökfræðileg brú í
ákæru um blekkingar
Guðmundur Ingví Sigurðsson
sagði að þau ummæli saksóknara
að saga samskipta Hafskips og Út-
vegsbankans væri sorgarsaga, gæfu
til kynna rangan skilning á íslenskri
atvinnusögu og veruleika. Útvegs-
bankinn hefði gengið til leiks vitandi
vits og saga Hafskips undir stjórn
Björgólfs Guðmundssonar væri saga
bjartsýni, hugmyndaauðgi og
dirfsku og því í andstöðu við allt það
sem saksóknari teldi lofsvert: ofur-
varkámi án nokkurrar áhættu. Þetta
væri leið kjarklítilla manna til stöðn-
unar.
Lögmaðurinn bar saman fyr^
ákærur Hallvarðs Einvarðssonar
ríkissaksoknara og ákæru Jónatans
Þórmundssonar. Ákærur þeirra
beindust í mörgum atriðum að mis-
munandi mönnum og byggt væri á
ólíkum tölum um þau brot sem fram-
in hefðu verið. Þriðju útgáfuna jafn-
réttháa hinum væri að finna í reikn-
ingum Hafskips. Ekki væri unnt að
byggja sakfellingu á slíku rugli og
við blasti að sýkna menn þegar ekki
væri unnt að leggja fram betri gögn
sakargiftum til stuðnings. Ákært
væri til að friða fjölmiðla sem heimt-
uðu blóð en vafa ætti að skýra söknRj.
naut í hag. Þannig slægi réttarríkið
skjaldborg um rétt einstaklinga
gegn áleitnu og misvitru ríkisvaldi.
Hann sagðist leggja áherslu á að
ásakanir um blekkingar væru til-
hæfulausar. Enginn hefði verið
blekktur, hvorki bankamenn né
stjórnarmenn Hafskips. Þeir hefðu
allir vitað eða mátt vita um stöðu
félagsins. Hafskipsmenn hefðu ekki
legið á upplýsingum. Fullyrðingar
um slíkt stæðust ekki skoðun á
ummælum Hafskipsmanna í fjöl-
miðlum og víðar um að fyrirtækið
reri lífróður í miklu tapi. Ekki væri
heil rökfræðileg brú í því að tala um
blekkingar í þessu sambandi. Björ-
gólfur hefði ekki vitað betur en,
gögn sem send voru bankanum,
væru gerð eftir bestu vitund. Til að
leggja á hann refsiábyrgð þurfi að
sanna að hann hafi vitað að upplýs-
ingarnar væru rangar, sem út af
fyrir sig væri álitaefni. Greina þyrfti
á milli þess að hann hefði látið í té
upplýsingar en ekki útbúið gögn.
Þá væru fullyrðingar um að rangar
hugmyndir bankamanna og stjórn-
armanna um rekstur og stöðu Haf-
skips hefðu verið styrktar ekki í
samræmi við veruleikann þar sejn
bankinn hefði alltaf vitað hvað Hs*
skip leið.
Lögmaðurinn vék þessu næst að
því að verulegur hluti ákæru væri
byggður á misskilningi saksóknara
og rannsóknaraðila á launakjörum
forsvarsmanna í atvinnulífi hér. Þeir
sem samið hefðu um launakjör Björ-
gólfs og Ragnars hefðu sjálfir verið
I fremstu röð athafnamanna í
landinu og vitað fullvel hvaða kjör
tíðkaðist að forstjórar atvinnufyrir-
tækja hefðu, enda þyrftu þeir að
hafa rúmar heimildir til útgjalda til
að laða viðskiptavini að fyrirtæki
sínu. Ákært væri fyrir fjárdrátt, sem
væri samkvæmt skilgreiningu heim-
ildarlaus notkun peninga annars
manns til eigin þarfa. LykiloriiÉÖ
væri heimildarlaus en staðreyndin
væri að Hafskipsmenn hefðu haft
heimildir eigenda fyrirtækisins til
að ráðstafa fé þess með þeim hætti
sem þeir gerðu enda hefði annað
aldrei verið leitt í ljós við rannsókn
eða meðferð málsins.
Efþúátt
happdrættisnúmer
1715529

og greiddir gíróseðilinn fyrir miðnætti miðvikudaginn 2. maí móttu
sækju uukuvinninginn, Mitsubishi Colt 1300 Gl, þegor þér hentar.
Misstu ekki af Aukaleiknum! Mundu oð greiða gíróseðilinn sem
fyrst til að eiga kost ó aukavinningi í hverri viku!
Næst veraur dregið um aukavinning
miðvikudaginn 9. maí.

SI’ARISIÓDUR VflLSTJÓRA
• Uillll
ASKATA