Morgunblaðið - 25.10.1990, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ VIÐSKIPTI/flTVIWWULlF KIMMTUDAGUR 25. OKTÓBER 1990
VERÐBRÉF
Davíð Björnsson
Hvaða munur er á að eiga
hlutabréf eða skuldabréf?
Á undanförnum tveimur til þremur árum hafa hlutabréfaviðskipti
hér á landi tekið miklum breytingum. Áður voru kaupendur að hluta-
bréfum íslenskra fyrirtíekja fáir, og flestir vanir hlutabréfaviðskiptum,
en sá fjöldi einstaklinga, sem nú er að hefja viðskipti á hlutabréfamark-
aði, er í mörgum tilvikum að kaupa sín fyrstu hlutabréf á ævinni. Þar
sem íslenskir sparifjáreigendur hafa rétt nýlega byrjað að líta á hluta-
bréf sem raunhæfan sparnaðarvalkost er almenn þekking á hlutabréfa-
viðskiptum og eðli hlutabréfa minni en þekking á öðrum þeim sparnað-
arvalkostum, sem í boði eru. Greinaflokki þessum er ætlað að bæta
úr þörf fyrir fræðslu um hlutabréf og hlutabréfaviðskipti, og nýtist
vonandi sem flestum i því augnamiði. í þessari grein verður fjallað
um muninn á hlutabréfum og skuldabréfum, svo og hvaða réttindi og
skyldur fylgja hlutabréfaeign.
Munur á að eiga hlutabréf
og skuldabréf:
a) Eigandi hlutabréfs er beinn
þátttakandi í rekstri
fyrirtækisins.
Eigandi hlutabréfs er, ásamt öðr-
um hluthöfum, eigandi að fyrirtæk-
inu og er hlutabréfið í raun einungis
staðfesting á því. Fyrirtækið skuldar
eiganda hlutabréfsins ekki fé, líkt
og það myndi skulda eiganda skulda-
bréfs. Hlutaféð er óafturkræft fram-
lag til fyrirtækisins, þar sem fyrir-
tæki greiða ekki út hlutabréf sín.
Hlutabréf hefur þannig engan gjald-
daga, heldur er til meðan fyrirtækið
er til.
b) Hlutabréf er einungis hægt að
koma í verð með því að selja það.
Vilji eigandi hlutabréfs koma því
í verð þarf hann að selja það til ein-
hvers aðila, sem vill kaupa bréfið.
Nýi kaupandinn getur verið einhver
hinna hluthafanna, fyrirtækið sjálft,
sem má kaupa allt að 10% af eigin
hlutafé, eða utanaðkomandi aðili,
sem kemur þá nýr inn í eigendahóp-
inn. Aðstaða eiganda hlutabréfs er
þannig gjörólík aðstöðu eiganda
skuldabréfs, sem getur beðið fram
að gjalddaga og á þá að fá bréf sitt
endurgreitt.
c) Skuldir fyrirtækis njóta for-
gangs þegar fyrirtæki er leyst
upp.
Hætti fyrirtæki rekstri af einhveij-
um orsökum eru pllum eigendum
skuldabréfa, víxla og annarra krafna
greiddar kröfur þeirra áður en eig-
endur hlutabréfa fá greitt út. Staða
eigenda hlutabréfanna er þannig
áhættusamari en eigenda skulda-
bréfa, sem fyrirtækið kann að hafa
gefið út. Eigandi hlutabréfs tapar
hlutafé sínu, verði fyrirtækið gjald-
þrota. Hann ber hins vegar enga
frekari ábyrgð á skuldbindingum
fyrirtækisins.
d) Tekjur af hlutabréfum.
Tekjur af hlutabréfum koma í
formi arðgreiðslna og hugsanlegrar
verðhækkunar bréfanna. Upphæð
arðs, svo og hugsanleg verðhækkun
bréfanna, ræðst mjög af þvi hvernig
rekstur fyrirtækisins gengur. Eig-
andi hlutabréfs getur því ekki verið
viss um hveijar tekjur hann hefur
af bréfi sínu, öfugt við eiganda
skuldabréfs. Tekjur af hlutabréfa-
eign eru þannig mun óvissari en tekj-
ur af skuldabréfaeign, þ.e. það
fylgir því meiri áhætta að eiga
hlutabréfið. Til að vega upp á móti
þessari áhættu þurfa hlutabréf þess
vegna að gefa hærri ávöxtun en
skuldabréf.
e) Jöfnunarhlutabréf eða verð-
hækkun í stað verðbóta.
Hlutabréf eru ekki verðtryggð, en
þar sem þau eru vísun á tiltekinn
hluta í fyrirtæki breytist verðmæti
þeirra oftast í takt við breytingar á
verðmæti eigná fyrirtækisins. Eig-
endur hlutabréfa fá almennar verð-
hækkanir bættar með hugsanlegri
verðhækkun bréfanna, sem auðvitað
er óviss, og/eða með sérstökum jöfn-
unarhlutabréfum. Jöfnunarhlutabréf
eru algeng hérlendis, þar sem þau
eru gefin út árlega í flestum almenn-
ingshlutafélögum og send hluthöf-
um. Útsending jöfnunarhlutabréfa
hefur ekki áhrif á verðmæti hluta-
bréfa einstaks hluthafa, þar sem
gengi bréfanna fellur yfírleitt við
jöfnunina um sama hlutfall og jöfn-
unarhlutabréfunum nemur. Staða
hluthafans breytist þannig ekki hvað
verðmæti bréfa hans snertir. Hins
vegar er sá arður, sem hluthafinn
má taka við án þess að greiða af
honum tekjuskatt bundinn við ákveð-
ið hlutfall af nafnverði hlutabréf-
anna, þannig að útgáfa jöfnunar-
hlutabréfa eykur þann mögulega
arð, sem hluthafi getur fengið skatt-
fijálsan í hendur.
Réttindi, sem fylgja
hlutabréfaeign
Eigandi almenns hlutabréfs nýtur
ýmissa réttinda hjá félaginu, sem
talin eru upp hér að neðan.
a) Þátttaka á ákvörðunum.
Eigandi hlutabréfs hefur rétt til
að mæta á aðalfur.di og hluthafa-
fundi í viðkomandi hlutafélagi, hefur
þar fullt málfrelsi og tillögurétt og
atkvæðisrétt í hlutfalli við hlutafjár-
eign sína. Aðalfundir fyrirtækja hér
á landi eru oftast haldnir á tímabil-
inu mars til maí ár hvert. Á aðal-
fundi er m.a. fjallað um reikninga
fyrirtækisins fyrir næstliðið ár,
hugsanlega gerðar lagabreytingar,
og tekin er ákvörðun um greiðslu
arðs til hluthafa og útgáfu jöfnunar-
hlutabréfa.
b) Réttur til arðs.
Eigandi hlutabréfs á rétt á að fá
greiddan út arð samkvæmt ákvörðun
aðalfundar. Arður er ákveðinn sem
ákveðið hlutfall af nafnverði bréfa.
Hér á landi er nokkuð algengt að
greiddur sé 10% arður af nafnverði,
en lægra arðshlutfall þekkist einnig.
Arður er yfirleitt sendur til hluthafa
nokkrum vikum eftir aðalfund.
c) Réttur til viðtöku jöfnunar-
hlutabréfa.
HLUTABRÉF
FORMLEG STAÐA:
Viöurkenning á eignaraðild að fyrirtæki
FORMTEKNA:
Samþykki aðalfundur að gefin
skuli út jöfnunarhlutabréf á hver
hluthafi rétt á að fá slík bréf í hlut-
falli við hlutafjáreign sína. Flest ís-
lensk hlutafélög senda jöfnunar-
hlutabréfin til hluthafa nokkrum vik-
um eftir aðalfund. Eins og áður
sagði hefur viðtaka jöfnunarhluta-
bréfa að öllu jöfnu ekki áhrif á heild-
arverðmæti hlutabréfa í eigu sama
aðila.
d) Forkaupsréttur að nýju hluta-
fé.
Sé samþykkt að auka hlutafé fyr-
irtækis með því að bjóða út nýtt hlut-
afé eiga hluthafar forkaupsrétt á því
hlutafé í réttu hlutfalli við hlutafjár-
eign sína. Þeir geta hins vegar fallið
frá forkaupsrétti, óski þeir ekki eftir
því að eignast meira hlutafé í fyrir-
tækinu. Hluthafar eru aldrei skuld-
bundnir til að auka hlutafé sitt.
e) Sérstök fríðindi.
Ýmis fyrirtæki veita hluthöfum
sínum ákveðin fríðindi, t.a.m. afslátt
af vöru eða þjónustu. Fyrirtækjum
er hins vegar í sjálfsvald sett hvort
þau umbuna hluthöfum með þessum
hætti eða ekki.
f) Önnur réttindi.
Hluthafar almenningshlutafélaga
geta selt bréf sín hverjum sem er
án nokkurra hindrana, veðsett þau,
gefið þau o.s.frv. Öll þau íslensku
fyrirtæki, sem skráð eru á hlutabréf-
amarkaði, falla í þennan hóp. Sé hins
vegar um lítið hlutafélag að ræða,
sem er í eigu þröngs hóps manna
eða fjölskyldu, er algengast að settar
séu hömlur á meðferð hlutafjár,
þannig að aðrir hluthafar hafi for-
kaupsrétt að þeim hlutabréfum, sem
hluthafi óskar eftir að selja. Hægt
er að sjá í samþykktum félags,
hvort slíkar hömlur eru lagðar á
meðferð hlutabréfanna.
SKULDABREF
FORMLEG STAÐA:
Viðurkenning á skuld
FORM TEKNA:
Vextir
FORM VERÐBÓTA:
Veröbætur
GJALDDAGI:
Ákveðinn gjalddagi
ENDURGREIDSLA:
Endurgreitt á gjalddaga
Skyldur bundnar
hlutabréfaeign
Fáar skyldur eru bundnar hluta-
fjáreign í almenningshlutafélagi.
Hluthafi er þó skuldbundinn til að
tilkynna fyrirtækinu um aðsetur sitt
og aðsetursskipti, eða um ný hluta-
bréf, sem hann hefur keypt, þannig
að tilkynningar frá fyrirtækinu, arð-
greiðslur og jöfnunarhlutabréf, be-
rist örugglega til hans. Vanræki
hann þetta er fyrirtækið ekki ábyrgt
fyrir þeim skaða, sem af þessu
hlýst. Verðbréfafyrirtæki sjá þó um
að tilkynna til hlutafélags upplýsing-
ar um kaupanda og seljanda þeirra
hlutabréfa, sem þau annast sölu á.
— Aðrar skyldur en hér greinir hefur
hluthafi ekki. Hann er t.a.m. ekki
skuldbundinn til að mæta á hluthafa-
fundi eða aðalfundi og hann er ekki
skuldbundinn til að kaupa ný hluta-
bréf í félaginu þó þau séu boðin út.
Af framansögðu er Ijóst að staða
hluthafa er mjög ólík stöðu þess, sem
á skuldabréf frá ákveðnu fyrirtæki.
Hluthafi nýtur meiri réttinda hjá
fyrirtækinu, hann getur tekið þátt í
ákvörðunum fyrirtækisins, hann tek-
ur meiri áhættu en eigandi skulda-
bréfs, en hann nýtur í staðinn hærri
ávöxtunar en ella, a.m.k. til lengri
tíma litið. Sjálfsagt er fyrir hluthafa
að þekkja vel réttindi sín og skyld-
ur, þannig að þeir geti tekið virkan
þátt í hlutabréfamarkaðinum.
í næstu grein verður fjallað um
mismunandi markaði hlutabréfa,
hlutverk hvers þátttakanda á mark-
aðinum og hvernig þessir þættir snúa
að einstökum kaupendum hluta-
bréfa.
Höfundur er deildarstjóri fyrir-
tækjasviðs Landsbréfa.
MEÐ
HYBREX
FÆRÐU GOTT SIMKERFI
OG ÞJÓNUSTU
SEM HÆGT ER
AÐ TREYSTA.
HYBREX AX er eitt fullkomnasta tölvustýrða sím-
kerfið á markaðnum í dag. Auðvelt er að koma
því fyrir og það er einfalt í notkun. HYBREX er
mjög sveigjanlegt í stærðum.
DÆMI: (AX 8)1- 4bæjarlínur-Alltað8símtæki
(AX32) 1-32baejar1ínur—Allt að 192símtæki
Möguleikarnir eru ótæmandi.
HELSTU KOSTIR HYBREX
•Islenskur texti á skjám tækjanna.
•Beint innval.

\etö»I
• Hægt er að fá útprentaða mjög nákvæma sundurliðun
þ.e. tími, lengd, hver og hvert var hringt osfr.
•Sjálfvirk símsvörun.
•Hægt er að láta kerfið eða tæki hringja á fyrirfram-
ákveðnum tíma.
•Hjálparsími ef skiptiborðið annar ekki álagstímum.
•Sjálfvirk endurhringing innánhúss sem bíður þar til númer
losnar.
•Mjög auðvelt er að nota Hybrex fyrir símafundi.
• Hægt er að tengja T elefaxtæki við Hybrex án þess að það
skerði kerfið.
•Hægt er að loka fyrir hringingar í tæki ef menn vilja frið.
•Innbyggt kallkerfi er í Hybrex.
Heimilistæki hf
Tæknideild, Sætúni 8 SÍMI 69 15 00
■,ó SOMHÓiýiWt
• Langlínulæsing á hverjum og einum síma.
OKKAR STOLT ERU ÁNÆGÐIR VIÐSKIPTAVINIR H
Borgarleikhúsið Morgunblaðið, augl.
Gatnamálastjóri Samband Islenskra
Reykjavíkur sveitarfólaga
Gúmmívinnustofan Securitas
(slenska óperan Sjóvá-Almennar
Landsbréf hf. ofl. ofl. ofl.
\Sím,