Morgunblaðið - 20.04.1991, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. APRÍL 1991
C 7
A SMÁU HLUTA
n g u á v e r k u id s í n u m á K j a r v a I s s t ö ð u m
- Þú varst með ýmiskonar uppá-
komur, tengist það því sem í dag
er kallað fjöltækni?
„A þeim tíma var ekkert slíkt til
því það var ekki búið að finna upp
þessi nöfn. Ég var til dæmis með
uppákomu þar sem blandað var
saman orðum sem ég sagði, upptök-
um og hreyfingum á sviðinu. Af-
skaplega abstrakt hreyfingum sem
mótuðust í einu tilviki af tómum
barnavögnum. Kannski mætti kalla
þetta form tjáningar abstraktleik-
hús, það voru ekki margir að fást
við slíkt þegar ég byijaði, en það
var eitthvað í ætt við fjöltækni.
Þetta var leikrænt, en mjög erfitt
að skilgreina það.
Á þeim tíma hugsaði maður ekk-
ert um að skrásetja eða kvikmynda
þessar uppákomur á neinn hátt;
þetta var list augnabliksins þar sem
hlutirnir bara gerðust."
Fluxus-hreyfingin fæddist um
þetta leyti, kringum 1961, það var
lifað hratt og Yoko segir að mánuð-
irnir hafi þotið hjá. „Alltaf var eitt-
hvað stórkostlegt að gerast og hver
einasti mánuður skipti máli, líkleg-
ast hef ég ekki getað slakað neitt
á að ráði fyrr en um 1974,“ segir
hún og hlær. „En ég hætti aldrei
að vera listamaður, hætti aldrei að
vinna að listinni.
Kynjamismunun í listum
Hugmynd mín um listina er að
hver og einn nálgast hana á sinn
hátt. Hinn svokallaði listamaður í
samfélaginu lítur á sig sem atvinnu-
mann í sínu fagi, einskonar iðnaðar-
mann. Og um leið snýst málið um
hvað hann þénar vel í þessu fagi
sínu, og hann vill verða þekktur sem
góður fagmaður, sækir staði þar
sem aðrir atvinnulistamenn safnast
saman, og fellur inn í norm samfé-
lagsins. Ég var aldrei þannig. Og
þegar ég var að byija voru lista-
menn viðurkenndur hluti karlsam-
félagsins; og konur voru utangarðs-
menn í því samfélagi — fyrir utan
einhveijar sem reyndu að falla inn
í það, með þeim skilmálum sem því
fylgdu. Ég hafði ekki áhuga á slíku,
ég var aðeins að hugsa um kjarna
listarinnar.
Ef þú ert að skapa góða og frum-
lega list; góða tónlist, góða mynd-
list, getur þú ekki verið að hugsa
um að sækja þessa og þessa sýn-
ingu, eða mæta í þetta eða hitt
kokteilpartíið til að taka í hendina
á þessum og hinum. Þú getur ekki
verið að hugsa um slíkt. Sá sem
er skapandi hann er að skapa, og
það var og er mín skoðun. Og mér
finnst að sköpun sé tengd tilfinning-
unum og ekki þurfi að vera að út-
skýra hana á neinn hátt.“
Yoko talar um mismun sem var
á karl- og kvenlistamönnum þegar
hún var að byija að fást við listsköp-
un, og segir á sá munur hafi í raun
viðhaldist að mestu. Körlum sé allt-
af liðið meira, alltaf sé viss kynja-
mismunun í gangi. Þeir eru frekar
styrktir á ýmsan hátt, og áfram
mætti telja. „Þessi viðhorf hafa
einnig alltaf verið til staðar í tónlist-
arheiminum, og í bókmenntum.
Margir kvenrithöfundar um dagana
hafa til dæmis brugðið á það ráð
að gefa verk sín út undir karladul-
nefnum.
Og það er undarlegt að jafnvel
nú, og þrátt fyrir pressu síðastu
áratuga til umbóta, getur kvenlista-
maður aðeins verið umborinn ef
hann hefur ekki hátt í list sinni og
lætur fara lítið fyrir sér, en ef hann
er með yfirlýsingar eða ákveðnar
skoðanir, er reynt að kafsigla hann
af listaheiminum. Það er alveg ótrú-
legt!
Fyrir nokkrum árum komu til
mín menn frá einhveiju safni og
báðu mig um að sýna verk á sam-
sýningu japanskra listamanna, en
það var tuttugu árum eftir að ég
gerði þessi verk, og í fyrsta sinn
sem safn hafði áhuga á að sýna
þau opinberlega undir sínu þaki.
Vitaskuld fauk í mig, ég sagði þá
vera of seint á ferðinni og sagði
þeim að hypja sig. í dag kæmi ég
ekki þannig fram við þá, en samt
sem áður tengist þetta sársauka
sköpunarinnar. Að skapa eitthvað
er vissulega gleðilegt, en maður fær
einskonar hríðir um leið. En þar
að auki þurfa kvenlistamenn að
takast á við þann sársauka sem
fylgir því að þurfa alltaf að beijast
helmingi meira en karlmenn í sam-
félaginu. Hríðirnar einar væru næg-
ilegur sársauki,“ segir hún og hlær.
„Ég álít mig vera ákaflega
heppna manneskju því ég nýt hinna
smáu hluta. Sumir verða að hafa
allt svo stórt og mikið, en ég er
fullkomlega hamingjusöm þegar ég
sé snjókornin falla til jarðar, eins
og í dag, eða þegar ég geng um
New York og sé bláan himin ofar
húsþökunum eða eitthvað slíkt. Ég
verð þakklát, tárfelli næstum. Ég
veit ekki hvort fólk hugsar alltaf
þannig þegar það sér bláan himinn,
en hann er bara svo fallegur. Þess-
vegna segist ég vera ákaflega hepp-
in, allir þessir smáu hlutir færa mér
gleði og sú gleði heldur mér gang-
andi. Og í verkum mínum einblíni
ég gjarnan á þessa hluti, þessi verð-
mætu augnablik, því ég vil deila
þeim með fólki.“
Morgunblaðið/Einar Falur
Áhorfendur taka þátt í
sköpun verkanna
Þau Yoko og Jon Hendrics fara
nú að segja frá verkunum sem verða
á sýningunni á Kjarvalsstöðum; það
er safn verka, en ekki yfirlit yfir
feril hennar sem slíkan. Verk frá
því snemma á ferlinum, konsept-
verk, og ný verk. Sum þeirra ei-u í
einskonar samræðum við eldri verk-
in og sumt er alveg nýtt. Þá eru
nokkur verk umbreyting hugmynda
frá tímabilinu 1961 til 1966, en
sett fram á annan hátt.
- Á hvaða hátt?
„í raun verður fólk að sjá verk-
in,“ segir Yoko, „það er varla nokk-
ur leið að útskýra þau. Hver og
einn fær þá sínar hugmyndir. Þó
er hvert verk eins og ævisögubrot,
og ég veit ekki hvort hægt sé að
komast hjá því. Ég reyni alltaf að
gefa af sjálfri mér í það sem ég geri.
Engin sýning er eins. Þetta .er
ekki farandsýning í hefðbundnum
skilningi, heldur nýtist rýmið alltaf
á nýjan hátt og mismunandi verk
eru sýnd. Svo kemur mismunandi
fólk á staðinn og það tekur þátt í
að skapa sýninguna og tekur einnig
þátt í að skapa sum verkanna.
Ég hélt sýningu í Finnlandi fyrir
skömmu, leiðin þangað er löng og
þegar ég kom til landsins langaði
mig til að túlka á einhvern hátt
upplifunina sem ég varð fyrir. Því
bað ég fólk um að draga útlínur
mínar, einskonar skugga, á veggina
í sýningarsalnum. Og það er mikil-
vægt fyrir mig að skilja eitthvað
slíkt eftir á staðnum þar sem verk-
in mín eru sýnd.“
Fyrst talið hefur borist að
ákveðnum verkum fara þau Jon að
ræða tilhögun og uppröðun og útlit
tiltekinna verka, þar á meðal eins
skuggaverks sem Yoko hefur haft
í huga um tíma. Hún hrífst af efnis-
Málverk til að hleypa kvöldbirtunni gegnum
Hengdu flösku bakvió striga.
Settu strigann þar sem vestanbirtan
kemur inn.
Málverkió verður til þegar flaskan
varpar skugga á strigann, en það
þarf þó ekki að gerast.
Flaskan má innihalda líkjör, vatn,
engisprettur, maura eða syngjandi skordýr, en
þarf ekki að innihalda neitt.
1961 sumar
Verk fyrir hl'|ómsveit
Telja allar stjörnur næturinnar
með hjartanu.
Verkinu lýkur þegar allir meólimir
hljómsveitarinnar Ijúka við talninguna, eða
þegar birtir af degi.
Þetta má gera við glugga í stað
stjarna.
1962 sumar
Málverk fyrir vindinn
Klipptu gat á poka með einhverskonar
fræi og komdu honum fyrir þar
sem er vindur.
1961 sumar
Skuggaverk
Fellið skugga ykkar saman uns
þeir verða að einum.
1963
leysi skugganna: „Skuggar geta
verið ákaflega áhugaverðir, og
gaman að vinna með þá. Sumir eru
stærri en maður sjálfur og sumir
minni, og einnig getur fólk runnið
í eitt með skuggunum. í heimi hlu-
tanna er ekki mögulegt að blanda
neinu saman á þann hátt. En samt
má ekki setja skil á milli þessara
heima; heims hugmyndanna og
heims hlutanna, því báðir heyra
þeir lífinu til. Og ég vil sýna það í
verkum mínum.
Alltaf að fá hugmyndir
Ég vil ekki endurgera einhveija
gamla sýningu á íslandi. Það sem
fólk fær að sjá þar er sambland
hluta sem hafa sést annarsstaðar
og annarra nýrra. Sum verkanna
verða væntanlega staðsett utan-
dyra.“ Jon segir að „Óskaverkinu"
verði væntanlega komið fyrir í
Tjörninni og Yoko kann vel að
meta þá hugmynd. „En fólk verður
að koma og skoða verkin út frá
sjálfu sér, það verður þá eins og
fundur sálna okkar. Sumar sýning-
ar á list eru þannig að fólk gengur
bara í gegnum salinn, það sér eitt-
hvað, getur ekkert gefið af sjálfu
sér og fær ekkert til baka, en fólk
þarf að geta tekið þátt í listaverkum
og sýningum. Það er miklu meira
spennandi. Eitt verkið mála sýning-
argestir til dæmis sjálfir og þess-
vegna er það síbreytilegt.“
Yoko heldur áfram að ræða ólík-
ar hugmyndir að verkum, og ég
spyr hana hvort hún sé alltaf að
fá slíkar hugmyndir.
„Já, mikil ósköp. Ég er alltaf að
skapa og fá hugmyndir. Uppúr
1960 var það þannig að ég skrifaði
þær niður, hugmyndirnar komu svo
ört að ég gat ekki alltaf unnið úr
þeim, það stóð enda sjaldnast til,
svo ég skrifaði þær og sýndi gjarn-
an eða gaf út í bókaformi sem
„ímyndunarverk“.“
- En ertu að fást eitthvað við
tónlist um þessar mundir?
„Eitthvað já, á þessu ári kemur
út safn laga frá mér, og eftir það
jafnvel eitthvað nýtt. En mér liggur
ekkert á.“
Aftur berst umræðan að árunum
eftir 1960, og ég spyr hvort hún
og hinir Fluxus-listamennirnir hafi
mótað konseptlistina.
„Ég hélt svo vera, eins og með
ímyndunarverkin, og slíkt. Síðan
sagði John einhverntímann í Lon-
don að ég hefði verið að gera þessa
konsepthluti og hefði byijað á ein-
hveiju og þá barst okkur fullt af
bréfum þar sem fólk mótmælti því.
Til dæmis frá San Fransisco þar
sem fólk staðhæfði að einhverskon-
ar konsepthreyfing hefði verið til á
undan, svo það getur vel verið að
fólk hafi verið að fást við einhveija
skylda hluti. En mín aðferð, eins
og í Imyndunarverkunum, held ég
að hafi verið nokkuð sérstök."
Yoko segir að hún hlakki mikið
til Islandsferðarinnar, og síðan voru
þau Jon aftur farin að ræða um
framkvæmd sýningarinnar og verk-
in sem íslendingar koma til með
að sjá, svo tími var kominn tími til
að kveðja og ganga út í daginn sem
var svo einkennilega ferskur eftir
óvænta heimsókn siðustu snjókorna
vetrarins. Það var rétt stytt upp og
í Central Park handan götunnar
sleiktu kátir sólargeislar upp fölina
og íkornar hlupu eftir greinum
tijánna, sem voru þegar farin að
hlakka til sumarsins.
Viðtal: Einar Falur Ingólfsson