Morgunblaðið - 09.05.1991, Blaðsíða 8

8 C MORGUNBLAÐIÐ VIDSKIPTI/ATVINNULIF FIMMTUDAGUR 9. MAÍ 1991
Verðbréf
A norrænum
verðbréfamörkuðum
Nýir viðskiptahættir hafa rutt sér til rúms í hinum rótgrónu kauphöllum
Norðurlandanna á síðari árum
eftir Kristin Briem
KAUPHALLIR Norðurlandanna eru meginvettvangur í þessum
ríkjum fyrir viðskipti með hlutabréf, skuldabréf, framvirka samn-
inga, svonefndar vilnanir (options) og önnur verðbréf. Hér er um
að ræða Köbenhavns Fondsbörs, Oslo Börs, Stockholms Fondbörs
og Helsingfors Fondbörs. Þessar stofnanir eiga meira en aldarlanga
sögu því þar voru lengi stunduð viðskipti með hrávörur áður en
verðbréfaviðskipti hófust. Blaðamaður Morgunblaðsins heimsótti
nýlega kauphallirnar í Danmörku, Svíþjóð og Noregi til að kynna
sér starfssemina og samvinnu þe'irra en einnig fengust nokkrar
upplýsingar um stöðu mála í Finnlandi.
Verðbréfamarkaðir Norðurland-
anna eru gríðarlega stórir á íslensk-
an mælikvarða og má tii marks um
það nefna að viðskipti á einum degi
á sænska hlutabréfamarkaðnum,
sem er stærstur norrænu markað-
anna, eru stundum ekki lángt frá
því að samsvara veltu síðasta árs
á þeim íslenska. Hún nam um 5,7
milljörðum króna en veltan á
sænska markaðnum nam um 94
milljörðum sænskra króna (924
mrd. ísl. kr.) og hafði dregist saman
úr 113 milljörðum (1.111 mrd.ísl.
kr.) frá árinu áður. Samdráttur í
veltu og lækkandi verð á hlutabréf-
um einkenndi raunar norræna
markaðinn á síðasta ári eins og
alþjóðlega verðbréfamarkaði m.a.
vegna óvissuástandsins fyrir botni
Persaflóa en einnig versnandi efna-
hagsástands í þessum löndum. Mest
varð verðfallið í Finnlandi þar sem
HEX hlutabréfavísitalan lækkaði
um 35%á síðasta ári og veltan dróst
saman um rúman helmning frá ár-
inu 1989. Aðeins í Tokýó varð
meira verðfah á hlutabréfamörkuð-
um heimsins. í Danmörku féll hluta-
bréfavísitalan um 13,3% og í Nor-
egi varð verðfallið 13,5% en Svíar
urðu harðar úti þar sem hlutabréfa-
verð féll um 30% á árinu. Hér á
Islandi hækkaði HMARK vísitalan
sem kunnugt er um 78% á síðasta
ári.
Meginhluti verðbréfaviðskipt-
anna í hveiju landi á sér stað fyrir
milligöngu kauphallanna. Þrátt fyr-
ir þessi umsvif er ekki mikill skark-
ali fylgjandi viðskiptunum eins og
tíðkast í stærstu kauphöllum heims
í Bandaríkjunum, Bretlandi og Jap-
an. Ný og fullkomin viðskiptakerfi
hafa nýverið leyst af hólmi eldri
kerfi í kauphöllunum þannig verð-
bréfamiðlarar í þremur landanna
sinna nú viðskiptunum á sinni skrif-
stofu gegnum tölvuskjái í stað þess
að mæta til leiks í kauphöllinni. í
Osló eru miðlaramir með skrifstof-
ur hjá Osló Börs og eiga viðskiptin
sér stað hljóðlega í stórum sal í
kauphöllinni.
Verðbréfaþing íslands vísir
að kauphöll hér á landi
Verðbréfaþing íslands er sá
formlegi vettvangur hér á landi sem
líkja má við kauphallir Norðurland-
anna en þingið er hins vegar langt
frá því að hafa náð sambærilegri
stöðu hér og kauphallirnar. I því
sambandi má nefna að hlutabréfa-
viðskipti hér á landi fara sem kunn-
ugt er fram fyrir milligöngu verð-
bréfafyrirtækjanna en lítil sem eng-
in viðskipti með hlutabréf hafa enn
átt sér stað á verðbréfaþinginu.
Enda þótt meginviðskiptin á Norð-
urlöndunum eigi sér stað gegnum
kauphallirnar er þar vitaskuld einn-
ig að finna sambærilegt fyrirkomu-
lag og ríkir hér á landi þ.e. svo-
nefndan OTC markað (Over The
Counter) þar sem verðbréf eru seld
yfir búðarborðið hjá verðbréfafyrir-
tækjum líkt og hjá venjulegum
kaupmönnum.
Norrænu kauphallirnar hafa með
sér samstarf m.a. um reglulega
upplýsingagjöf en til þessa hafa
íslendingar látið nægja að sækja
reglulega fundi. Fjárfestar í þessum
löndum hafa því litlar eða engar
upplýsingar um íslenska verðbréfa-
markaðinn. Á sama hátt hafa ís-
lendingar í litlum mæli borið sig
eftir upplýsingum um markaðinn
þar ytra enda hefur íslenski verð-
bréfamarkaðurinn lengst af verið
einangaður.
Kauphallirnar tengdar
upplýsinganeti
Upplýsinganet norrænu kaup-
halianna sem ber yfirskriftina
Nordquote, er beinlínukerfi fyrir
alþjóðlega fjárfesta og fjármálafyr-
irtæki þar sem unnt er að fylgjast
með þróun mála á þessum mörkuð-
um. Eru þessar upplýsingar sendar
til viðtakenda um gervihnött.
Megintilgangur þessarar norrænu
samvinnu er að auka virkni og sam-
keppnishæfni markaðanna á alþjóð-
legum vettvangi en samanlagt er
norræni verðbréfamarkaðurinn sá
fjórði stærsti í Evrópu bæði hvað
varðar skuldabréf og hlutabréf.
Samvinna markaðanna er talin geta
kveikt áhuga fyrir norrænum verð-
bréfum erlendis og þannig laðað
að fjármagn frá öðrum ríkjum Evr-
ópu og raunar víðar að úr heimin-
um. Og enn stærri skref kunna að
vera framundan í þessu efni. Á
vettvangi hins norræna samstarfs
Norðurlandanna er nú einnig rætt
um að setja á laggirnar sameigin-
lega skráningu á norrænum hluta-
bréfum. I viðtali við sænska blaðið
Veckans affarer nýiega segir Erik
Jarve, forstjóri Osló Börs að Norð-
urlöndin ættu hiklaust að setja upp
eins konar Nordens Börs. Um yrði
að ræða fjórða stærsta hlutabréfa-
markað í Evrópu með um 300 millj-
arða sænskra króna (tæplega 3 þús
milljarða ísl. kr.) veltu árlega. Hann
bendir á að hin síðustu ár hafi tals-
verð viðskipti með hlutabréf nor-
rænna fyrirtækja flust frá löndun-
um og með sameiginlegri skráningu
megi sporna við þeirri þróun.
Það er hins vegar fróðlegt að líta
nánar á stöðu mála hjá kauphöllum
og verðbréfamarkaði hvers lands
fyrir sig og verður fyrst vikið að
Osló í þessum efnum. Hér er þó
engan veginn um tæmandi umfjöll-
un að ræða heldur verður einungis
reynt að draga fram nokkur ein-
kenni á hveijum markaði fyrir sig.
Skattafríðindi vegna
hlutabréfakaupa afnumin
Hjá Osló Börs hafa átt sér stað
viðskipti með verðbréf í yfir 100
ár og var svipað fyrirkomulag á
viðskiptunum allt til ársins 1988
þegar nýtt viðskiptakerfi var tekið
í notkun. Markaðsvirði hlutabréfa
sem skráð eru á markaðnum nam
alls um 154,3 milljörðum norskra
króna (1.390 mrd. ísl kr.) um
síðustu áramót en auk þess eru þar
skráð skuldabréf og önnur verðbréf
að andvirði 282,5 milljarðar norskra
króna (2.545 mrd. ísl.kr.). Velta
með skráð hlutabréf nam 83,7 millj-
örðum á síðasta ári (756 mrd.
ísl.kr.). Um áramótin voru 30 verð-
bréfamiðlarar aðilar að kauphöll-
inni. Hlutabréf 112 norskra og 9
erlendra fyrirtækja voru skráð þar
auk 1000 skuldabréfa og ýmissa
annarra verðbréfa. Skattafn'ðindi
hafa verið í gildi þar í landi fyrir
einstaklinga sem fjárfesta í hluta-
bréfasjóðum. T.d. ef keypt er fyrir
4 þúsund norskar krónur fást end-
urgreiddar 1 þúsund krónur frá
skattinum þó með því skilyrði að
viðkomandi eigi bréfin í 3 ár. Hins'
vegar hefur nú verið ákveðið að
afnema þessi fríðindi frá og með
næstu áramótum. Talið er að ein-
staklingar muni draga úr fjárfest-
ingum sínum í hlutabréfasjóðum
þegar þessi hvati verður ekki lengur
fyrir hendi. Þetta mun þýða að
minna áhættufjármagn verður til
ráðstöfunar í atvinnulífinu.
Þau fyrirtæki sem hljóta skrán-
ingu í kauphöllinni í Osló þurfa að
uppfylla margvísleg skilyrði. Fyrir-
tæki geta valið um tvenns konar
skráningu þ.e. Börs 1 og Börs 2.
Strangari kröfur eru gerðar til fyr-
irtækja á fyrranefnda markaðnum
sem er aðalmarkaðurinn. Hlutafé
þarf að vera að lágmarki 10 milljón-
ir norskra króna (90 millj. ísl. kr.)
og gerð er krafa um að a.m.k. 33%
hluthafanna séu ekki úr röðum
stjórnenda eða stjórnarmanna fyrir-
tækisins svo dæmi séu tekin. Þeir
mega heldur ekki vera stjórnendur
móðurfyrirtækis eða annarra dótt-
urfyrirtækja þess. Erlend fyrirtæki
geta hlotið skráningu hjá kauphöll-
inni ef þau uppfylla sambærileg
skilyrði og gerð er krafa um hjá
norsku fyrirtækjunum.
Eitt meginhlutverk kauphallar-
innar, eins og raunar allra norrænu
kauphallanna, er að dreifa upplýs-
ingum um fyrirtæki og öðrum
markaðsupplýsingum viðkomandi
þeim bréfum sem skráð eru hverju
sinni. Um leið og upplýsingar ber-
ast frá fyrirtækjum er þeim dreift
samtímis til verðbréfamiðlara,
fréttastofa og annarra áskrifenda
að markaðsupplýsingum. Strangar
reglur gilda um upplýsingagjöf
skráðra fyrirtækja. Þegar upplýs-
ingum sem varða verð hlutabréfa
er miðlað tii hluthafa eða annarra
aðila ber fyrirtækinu að senda þær
eigi síðar en samtímis til kauphall-
arinnar. Brot gegn reglum þessum.
varðar sektum.
í Noregi voru sett ný lagaákvæði
um verðbréfaviðskipti fyrir réttum
tveimur árum erkvarða yfirtökur
og samruna. Þau gera ráð fyrir að
hveijum þeim sem verður eigandi
að hlutabréfum í skráðu fyrirtæki
sem fela í sér meira en 45% at-
kvæðamagn sé skylt að gera tilboð
í öll önnur hlutabréf í fyrirtækinu
innan fjögurra vikna. Á hinn bóginn
getur hluthafi selt bréf til að af-
létta þessari kvöð.
Reynt hefur verið að laða að er-
lenda aðila til að fjárfesta á norsk-
um hlutabréfamarkaði en fjárfest-
ingar útlendinga eru hins vegar
nokkrum takmörkunum háðar líkt
og gerist hér á landi. Útlendingum
er heimilt að eiga 33,33% af hluta-
fé í bönkum, iðnaðarfyrirtækjum
og tryggingarfélögum. Þá er eign-
arhlutdeildin takmörkuð við 40% í
skipafélögunum. Þess ber þó að
geta að nokkur fyrirtæki hafa hlot-
ið undanþágu frá þessum reglum
til að eiga meira en hámarkið segir
til um. Útlendingar áttu um 27%
af heildarhlutafé í skráðum fyrir-
tækjum um síðustu áramót en hafa
verið að minnka sinn hlut að undan-
förnu. Innan Oslo Börs er nú unnið
að því að koma á sérstakri hluta-
bréfaskráningu fyrir skipafélög en
hvergi í heiminum eni jafnmörg
skipafélög skráð á hlutabréfamark-
aði.
Stór markaður fyrir
skuldabréf í Danmörku
Danski verðbréfamarkaðurinn
byggir einnig á gömlum merg eins
og sá norski. Markaðsvirði skráðra
hlutabréfa nam um 245 milljörðum
danskra króna (2.249 mrd. ísl. kr.)
í lok ársins og hafði dregist saman
úr 265,8 milljörðum (2.439 mrd.)
frá árinu áður. Veltan á árinu nam
um 70,5 milljörðum (648 mrd. ísl.
kr.). í árslok voru skráð 268 fyrir-
tæki en þar af voru 11 erlend fyrir-
tæki. Danski markaðurinn er hins
vegar mun þekktari fyrir mikil við-
skipti með skuldabréf en velta með
skuldabréf nam á síðasta ári um
1.753,4 milljörðum danskra króna
(16.092 mrd. ísl.kr.). Er danski
markaðurinn með um 11% af heild-
armarkaðnum innan Evrópubanda-
lagsins.
Það eru þrjú verðbréfafyrirtæki
í eigu banka sem ráða ríkjum á
danska verðbréfamarkaðnum þ.e.
fyrirtæki Den Danske Bank, Uni-
bank og Bikuben. Þau ráða um
70-75% af markaðnum en önnur
31 fyrirtæki skipta afgangnum með
sér. Fyrir þremur árum voru um
49 verðbréfafyrirtæki að keppa um
markaðinn en með jöfnun sam-
keppnisskilyrða gagnvart bönkum
og erlendum aðilum á markaðnum
hefur orðið gjörbreyting þar á.
Bankarnir ýmist keyptu eða settu
á stofn eigin verðbréfafyrirtæki.
Þá hefur nýverið farið sameiningar-
alda um danska bankaheiminn og
verðbréfafyrirtæki bankanna sam-
einuðust. Danske Securities og
Unibors ráða nú um tveimur þriðju
af skuldabréfa- og hlutabréfamark-
aðnum en helsti keppinauturinn
Bibubenbörs telur sig hafa um 15%
af jilutabréfamarkaðnum.
í kauphöllinni í Kaupmannahöfn
er nú unnið að stefnumótun í ljósi
þeirrar auknu samkeppni sem fram-
undan er í Evrópu. Eru þar m.a.
uppi hugmyndir um að Kaup-
KAUP-
HÖLLIN —
Kauphöllin í Osló
er sú eina á Norð-
urlöndum þar sem
verðbréfamiðlar-
amir þurfa að
mæta á staðinn til
að sinna_ viðskipt-
unum. Á hinum
Norðurlöndunum
hafa ný viðskipta-
kerfi verið tekin í
notkun sem gera
verðbréfafyrir-
tækjunum kleift
að sinna öllum
sínum viðskiptum
á sínum eigin
skrifstofum. Inn-
fellda myndin er
tekið þegar salur-
inn var tekinn í
notkun en þar var
áður garður fyrir
miðju gömlu kaup-
hallarinnar.