Morgunblaðið - 14.07.1991, Qupperneq 10

íí 3 leei Liui, .m siuDAauMnue qigajsuuohom
10 C “ —------------1.......-MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. JÚLÍ 1991
Signrður Þórar-
insson söng
þýska vöggu-
vísu fyrir aftur-
gengna þýska
lækninn. Og
Lyra slapp!
Myndina tók
Hjálmar Bárð-
arson.
Viötal við
Rfisu Einarsdfittur
eftir Elínu Pólmadóttur
Haustið 1979 barst íslenskri húsfreyju, Rósu Einarsdóttur,
allt í einu bréf raeð tveimur norskum orðum. Önnur með
þakklæti frá norsku útlagastjórninni fyrir þjónustu í þágu
föðurlandsins í verslunarflotanum á árunum 1940-45. Og
hin stríðsorðan með þakklæti undirrituðu af Olafi Noregs-
konungi fyrir framlag hennar til frelsisbaráttu Norð-
manna. Þetta kom af hendingu fram í viðtali við Rósu
Einarsdóttur á Akranesi, þegar í lokin átti að fara að
smella af henni mynd. Þá voru orðurnar snarlega hengdar
á hana, enda er þetta eina tækifærið sem hún hefur haft
síðan til að skarta þeim.
Rósa Einarsdóttir
Tilefni viðtalsins nú
var grein hér í blað-
inu í aprílmánuði
um að dr. Sigurður
Þórarinsson hefði á
stríðsárunum
smyglað frá Danmörku íslenskum
landakortum fram hjá Þjóðveijum
og um ævintýralega ferð hans heim
til Islands með Lyru í febrúarmán-
uði 1945. Rósa hringdi í greinarhöf-
und til að bæta við og segja
skemmtilega sögu úr þessari heim-
ferð, en hún var þá skipsþerna um
borð í Lyru. Hún var því gripin á
orðinu og látin lofa viðtali við tæki-
færi.
Rósa hafði verið í tvö ár skips-
þema á norska skipinu Lyru, sem
sigldi milli Bretlands og Islands á
stríðsárunum og færði Bretum dýr-
mæt matföng og íslendingum varn-
ing yfir hættulegt haf. Hún var þá
eini Islendingurinn í áhöfn. Með
þessari ferð, sem lauk í Reykjavík
1. mars 1945, voru fimm íslenskir
farþegar. Fyrir utan dr. Sigurð
Þórarinsson voru Sigurður Jó-
hannsson verkfræðingur og síðar
vegamálastjóri, Þorbjörn Sigur-
geirsson eðlisfræðingur og prófess-
or og ekki man hún nafn fjórða
karlmannsins, en eina konan var
Regína Medúsalemsdóttir, fótsnyrt-
ir. Þegar komið var inn fyrir Reykj-
anesskaga kom einn íslendinganna
til hennar og sagði: Við emm búin
að kaupa okkur eina rommflösku
og ætlum að skála fyrir íslandi. Þú
ert eini íslendingurinn í áhöfn,
komdu nú og skálaðu með okkur
fyrir landinu okkar! Rósa kvaðst
ekki mega það. Áhöfnin ætti ekki
að blanda sér meðal farþega. En
þeir sögðu „Hvað, komdu nú“ og
hún lét til leiðast.
„Við skáluðum fyrir íslandi. Það
var fullt tungl og rennisléttur sjór.
Þau voru búin að vera f 5 ár burtu
frá íslandi, sögðu þau, og voru
óskaplega fegin að vera að koma
heim. Við sungum nokkur ættjarð-
arljóð og Sigurður Þórarinsson spil-
aði undir á gítar. Þá sagði ég þeim
að um borð væri Þjóðveiji. Hann
hlýtur þá að vera hangandi uppi á
vegg á mynd, sagði Sigurður, enda
voru allir Þjóðveijar í haldi vegna
stríðsins. En ég útskýrði það, sagði
að þetta væri maður sem gengi
aftur um borð. Hann hafði verið
skipslæknir og sagt að hann hefði
verið myrtur um borð, en Lyra var
á fyrri stríðsárunum þýskt skip.
Meðal skipsþernanna um borð
höfðu tvær verið þar í 30 ár. Þær
sáu hann stundum, héldu því fram
að hann væri verndarengill okkar
og því trúi ég líka. Þær sögðu að
þegar hætta steðjaði að væri lækn-
irinn í hvítum slopp en þegar von
væri á roki þá birtist hann í frakka.
Þegar ég var búin að segja söguna,
sagði Sigurður Þórarinsson: Ég
ætla að syngja fyrir hann þýska
vögguvísu eftir Brahms. En ég verð
að syngja lágt, því Norðmennirnir
eru ekkert hrifnir af að heyra þýsku
á þessum tímum. Þetta var alþekkt
ljóð sem MA-kvartettinn söng mikið
í íslenskri þýðingu Freysteins Gunn-
arssonar:
Þú hljóða nótt, til hvíldar rótt,
sem hveiju barni vaggar,
þú lokar brá í dvalardá
og dagsins raddir þaggar.
Með sælli fró í svefn og ró
þú sorg á burtu hrekur.
Þú breiðir húm á hvert eitt rúm
og hjartans drauma vekur...
Varla höfðu þau sieppt orðinu,
þegar Kapteinn Eckhoff kom þjót-
andi inn. „Ég varð dauðskelfd þeg-
ar hann birtist. Þetta var strangur
karl og hélt uppi aga, en ágætur
samt. Islendingarnir báðu hann um
að skála við sig, en hann svaraði:
Nei, við erum ekki enn búin að binda
við kajann!
Skipstjórinn var rétt farinn niður
þegar kvað við skothvellur og ég
sagði að eitthvað væri að gerast
og nú skyldum við fara niður. Ein-
hver sagði: Nei, Rósa mín, þú ert
orðin taugaveikluð, nú skalt þú fara
að hætta í siglingum. I því hringdu
hættubjöllurnar, sem þýddi að við
ættum að koma upp á dekk. Við
hlupum niður eftir björgunarbeltun-
um, sem voru við kojurnar. Þegar
við komum í hóp upp á efri þiljur
sjáum við hvar skip rís með stefnið
upp úr sjónum um 70 metrum fyrir
aftan okkur. Svo sígur það í hafið.
Þetta tók mjög skamman tíma.
Þetta var nýtt skip sem sigldi und-
ir Panamafána og áhöfnin var af
15 þjóðemum. Við sáum hreyfingu,
menn að fara í bátana, en við mátt-
um ekki stoppa. Þetta var á sömu
slóðum sem Goðafoss hafði verið
skotinn niður um haustið, en hann
hafði stöðvað til að taka menn upp
úr sjónum. Þrír af áhöfn þessa skips
fórust, höfðu fest í netinu sem sett
var út til að komast niður í bátana.-
Hinir komust í báta og voru síðar
teknir upp í korvetturnar. Torp
fyrsti stýrimaður kom til okkar og
sagði: Nú reiknuðu þeir vitlaust.
Þetta var ætlað okkur! Þá varð Sig-
urði Þórarinssyni að orði: Ég held
að þýska lækninum hafi þótt vænt
um að ég söng fyrir hann! Allt í
einu snarbeygði Lyra, fór næstum
á hliðina. Á eftir spurði ég Nikolaj
Torp stýrimann hvað hefði komið
fyrir og hann svaraði: Við siglum
ekki á kafbátana! Þarna skall hurð
nærri hælum - mjög svo.“
Úr sveitinni á sjóinn
Þegar þetta gerðist var Rósa
búin að sigla á Lyru frá því í árs-
byijun 1943. Hún var 24ra ára
gömul þegar hún fór til sjós og
svaraði að bragði þegar hún var
spurð hvers vegna hún hefði kosið
að fara í siglingar á þessum hætt-
utímum: „Af ævintýraþrá. Maður
var fátækur og hafði ekki efni á
að fara neitt eða skemmta sér.“
Hún hafði áður unnið í ullarverk-
smiðjunni á Álafossi og verið innan-
búðar í verslun hjá Hallgrími Jak-
obssyni, að hún segir, og þótti þetta
spennandi. Þær tóku sig tvær sam-
an. Lára Marteinsdóttir hafði áðui'
verið til sjós og siglt á Ameríku.
Hún giftist Norðmanni og býr í
Noregi, en hún hafði einmitt verið
í heimsóknjijá Rósu á Akranesi
viku áður. í fyrsta túrnum þeirra
var mjög slæmt veður og Rósa var
sjóveik, en reyndi að dragast upp.
Þá mætti hún Láru sem sagði: Rósa
mín, þú verður að fara niður aftur,
ég held að þú sért að deyja! Svo
krítarhvít var hún í framan. Um
100 mílum suður af Vestmannaeyj-
um fékk skipið á sig hnút. Reyksal-
urinn sópaðist af og vélarrúmið
fylltist af sjó svo vélarnar stöðvuð-
ust. Með var ungur grískur kokkur,
sem hafði verið á skipi sem sökkt
hafði verið út af Reykjanesi. Hann
fór fyrir borð, hefur eftir fyrri
reynslu líklega haldið að skipið hefði
fengið á sig sprengju og stokkið í
sjóinn. Hann var mjög feitur og
náðist ekki og Rósa minnist þess
að skipveijarnir töluðu um að verst
væri að hann hefði líklega flotið svo
lengi. Sjálf var hún ekki hrædd.
Sænsk kona, Uma Petterson, sem
búin var að vera til sjós í 30 ár,
bað hana blessaða að halda bara
áfram að sofa. „Skipinu var snúið
við til Reykjavíkur og ég hugsaði:
Nú henda þeir mér í land, svona
sjóveik sem ég er,“ segir Rósa.
Ekki fór það svo og hún sigldi á
Lyru til stríðsloka. Á fyrsta vetri
varð svolítið hlé á, en þá var hún
beðin um að koma aftur. Nú orðin
vel sjóuð.
Þegar nálgaðist Bretland í þess-
ari fyrstu ferð Rósu klingdu hættu-
bjöllur, þar sem sést hafði til
óþekktrar flugvélar, en ekki reynd-
ist hætta á ferðum. Lyra var í slipp
í Bretlandi í fimm vikur. Gott fyrir
Rósu til að jafna sig af sjóveikinni,
en skipveijum var bannað að hafa
samband þótt þeir færu í land.
Verst þótti henni að mega ekki láta
fólkið sitt vita. Þá datt henni í hug
að senda kort með kveðju og undir-
skriftinni einni, sem kom sér vel.
„Mömmu þótti gott að fá þetta
kort, því einhver hafði komið til
hennar og sagt að nú væri Lyra
farin. Gróusögur gengu um það.
n