Morgunblaðið - 14.07.1991, Síða 17

C 17
______________ MORGUNBLAÐIÐ MINNINGAR SUNNUDAGUR 14. JÚLÍ 1991
Guðmundur Hall-
dórsson frá Bergs-
stöðum - Minning
Hann var fæddur á Skallastöðum
í Bólstaðarhlíðarhreppi 24. febrúar
1926 og andaðist í sjúkrahúsinu á
Sauðárkróki 13. júní 1991.
Foreldrar hans voru Halldór Jó-
hannsson bóndi á Bergsstöðum og
kona hans Guðrún Guðmundsdóttir.
Ég man eftir Halldóri a Bergsstöð-
um. Hann var Þingeyingur, vænn
á velli og bjargálnabóndi. Guðrúnu
konu hans man ég ekki eftir. Hún
var dóttir Guðmundar bónda á
Leifsstöðum Guðmundssonar bónda
í Hvammi í sömu sveit.
Guðmundur Jónsson, lengst
bóndi í Hvammi í Svartárdal, var
nafnkenndur á sinni tíð.
í íslenskum æviskrám er umsögn
um Guðmund Jónsson í Hvammi.
„Kappsmaður að hverju sem hann
gekk, lagtækur, mikill vefari, bók-
bindari. Lítill vexti, en snarlegur.
Sjálfmenntaður og las erlend
tungumál.. Svo reiknings- og
stjörnufróður, að hann leiðrétti
skekkjur í almanaki." ■
Ymsir eiginleikar falla í ættir
meira eða minna, þó engir tveir
menn séu nákvæmlega eins. Ekki
er ólíklegt, að Guðmundur skáld frá
Bergsstöðum hafi sótt eitthvað til
afa síns, Guðmundar stjörnufræð-
ings í Hvammi.
Það er háttur skálda að horfa á
ský, leiða hugann að sól og stjörn-
um, spyrja og spá um sköpunar-
verkið í heild sinni, sem enginn
getur skilið eða skýrt til hlítar.
Það eru margar tröppur í skálda-
stiga, allt frá stórskáldi eða þjóð-
skáldi og niður í leirskáld. Guð-
mundur Halldórsson var gott skáld,
að mínum dómi og ætla ég ekki
að leiða hann til sætis á neinni sér-
stakri tröppu í skáldastiga. Ég las
bækur hans þegar þær komu út
mér til ánægju.
Margar skáldsögur bera það með
sér á hvaða tíma þær gerast. Til
dæmis er það auðséð að Sjálfstætt
fólk gerist um og eftir fyrri heims-
styrjöld. Bjartur í Sumarhúsum er
stórkostlegasti sjálfstæðismaður,
sem uppi hefur verið á íslandi, þó
er ekki hægt að taka það bókstaf-
lega, að hann hafi riðið hreindýri
yfir „Jökuisá á Heiði“. Samt er
gaman að lesa um það. Slíkur frá-
sagnai-máti nefnist uppfærsla eða
skáldaleyfi og er löglegt. Ef ég segi
sögu bæti ég við hans, ef mér fínnst
hún þurfa þess með.
Sögur Guðmundur Halldórssonar
gerast á tímabilinu um og eftir
seinna stríð. Hann tileinkaði sér
ekki skáldsöguleyfi, frásögnin er
lifandi lýsing á mannlífinu eins og
það gerðist á þeim tíma, hugsunar-
hætti fólks og orðafari.
Fyrir löngu átti ég tal við séra
Helga Konráðsson á Sauðárkróki.
Hann sagði við mig: Athugaðu það
ef þú skrifar eitthvað, að það eru
ekki síður smátariði, sem gera sög-
una að sögu. í fáum orðum eða
einni setningu getur verið sögð
mikil saga eða glögg mannlýsing.
Guðmundur Halldórsson var
snillingur að gera smáatvik stór í
sögum sínum.
Tjáningarþörf er flestum í blóð
borin og kemur fram í þvj að láta
aðra vita af sér. Jóhannes Örn skáld
á Steðja lýsti tjáningarþörf sinni
með þessum orðum: „Ég yrki til
þess andi minn eitthvað starfi hér,
enda stundum heifntar hann þetta
af mér.“
Guðmundur Halldórsson fór ung-
ur að skrifa sögur, þó hann væri
kominn á miðjan aldur þegar fyrsta
bók hans kom út. Hann skrifaði sjö
bækur. Sú fyrsta kom út 1966, en
sú síðasta 1990.
Handritið að fyrstu sögunni sýndi
hann mikilsháttar manni, er sagði
honum, að sagan væri óbrúkandi.
Það er alþekkt með mönnum og
skeppnum, að þeir sem eru komnir
á stall vilja bíta frá. Mér þykir þessi
saga góð, en er dálítið öðruvísi en
sögur er síðar voru skrifaðar enda
bytjandaverk.
Én Guðmundur Halldórsson stóð
ekki einn. Merkisklerkurinn séra
Gunnar Arnason á Æsustöðum
hvatti hann til að skrifa.
Nokkru áður en kynni okkar
Guðmundar Halldórssonar hófust
heyrði ég um hann talað. Hann tók
þátt í félagsmálum í sveit sinni og
héraði, stjórnaði vinnuvélum hjá
búnaðarsambandi og drakk
brennivín fyrir vestan fjall.
Brennivín er meinlítið, ef hóflega
er með farið, en sé hófsemi ekki
gætt verður það fjötur um fót.
Guðmundur steinhætti að drekka
vín og eftir að kynni okkar hófust
brúkaði hann hvorki tóbak eða vín,
en átti jafnan og veitti gestum, sem
vildu þiggja. Þegar slíkt gerist er
það vitnisburður um sterkan vilja
og tilraun til að þekkja sig sjálfan.
Það var um vorið eða sumarið
1968, að Guðmundur Halldórsson
heimsótti mig að Sveinsstöðum.
Hann mun þá hafa verið erindreki
og hafði víða farið. Við ræddum
margt saman, um heima og geima
og ég veit ekki hvað. Það er
skemmst af að segja, að frá þeim
degi batt Guðmundur sérstaka vin-
áttu við mig, sem hélst æ síðan og
ég hafði ekki unnið til. Þess vegna
minnist ég hans nú.
Guðmundur Halldórsson og Þór-
anna Kristjánsdóttir gengu í hjóna-
band árið 1969. Heimili þeirra á
Sauðárkróki var hlýlegt, vel búið
og gestrisni mikil Mér er kunnugt
um það því ég var þar iöngum.
Þóranna er mikil myndarkona og
stjórnaði heimili sínu með einurð,
enda er hún hrein og bein.
Guðmundur undi vel heimilis-
stjórn konu sinnar, en hún stjórnaði
ekki því, sem hann hugsaði og skrif-
aði.
Stundum las hann það, sem hann
var búinn að skrifa og ætlaðis til
að hún gerði athugasemdir, en
hvort hún hefur gert það veit ég
ekki, en betur sjá augu en auga,
er sagt.
Hin síðari ár var Guðmundur
bókavörður við bókasafn sjúkra-
hússins og rækti það starf með al-
úð, því hann mátti ekki vamm sitt
vita í neinu. Ilann var grandvar til
orðs og æðis. Ég heyrði hann aldr-
ei tala niðrunarorð um nokkurn
mann.
Hinn 7. júní síðastliðnn kom
Guðmundur inn til mín með bóka-
vagninn. Ég var að tala um bók sem
ég gæti skilað. Hann sagði að bók-
in mætti vera hjá mér, hann þyrfti
að fara á spítala og vera þar eitt-
hvað. Sex dögum seinna var hann
allur, farinn, en hvurt, en hvurt!
Húnvetningar og Skagfirðingar
hafa ekki verið aldæla, upp til hópa
fyrr og síðar, eftir því er sögur
herma. Meinlaust fólk hefur þó allt-
af verið innanum og þeim er ekki
alls varnað.
Laugardaginn 22. júní var mikill
fjöldi fólks saman kominn í Sauðár-
krókskirkju til að kveðja skáld með
virðingu og þökk.
Þá var Guðmundur Halldórsson
borinn til grafar.
Þegar ég var að alast upp var
venja í minni sveit að taka svo til
orða, að fara yfir um Vötn og þeg-
ar yfir var komið voru menn hand-
an Vatna. Allir vissu að átt var við
Héraðsvötn, sem oft voru örðugur
farartálmi.
A líkingamáli er talað um móð-
una miklu, skil lífs og dauða. Yfir
það vatnsfall verða allir að fara,
þó örðugt sé stundum. Því veldur
hin óendanlega hreyfing sköpunar-
innar.
„Þar bíða vinir í varpa, sem von
er á gesti,“ kvað Davíð Stefánsson.
Þegar ég fer yfir um Vötn, vopn-
laus með brynju slitna og synda-
gjöld, eins og Bólu-Hjálmar komst
að orði, vonast ég eftir að mæta
vinum í varpa fyrir handan Vatna.
Fari svo er ég viss um að einn
þeirra verður Guðmundur Halldórs-
son.
Björn Egilsson
HIRTU TENNURNAR VEL
— en gleymdu ekki undirstööunni!
ýmsum B - vítamínum og gefur zink, magníum, natríum og fleiri efni sem eru líkamanum nauðsynleg.

MJÓLKURDAGSNEFND
I