Morgunblaðið - 27.07.1991, Page 6

6 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. ,JÚLÍ 1991
Saga ljóðanna 6
George Washington Bridge
eftir Kristján Karlsson
Þriðja kvæðabók Kristjáns Karlssonar, New York Kvæði,
er eina kvæðabók hans sem heitir annað en Kvæði og- viðkom-
andi ártal. New York Kvæði er samstæður kvæðaflokkur
byggður á dvöl skáldsins í New York, fyrst átti Krisiján heima
þar á árunum 1945-47 þegar hann var við nám í Kólumbíuhá-
skóla. Síðan var hann þar mikið 1949-53 meðan hann var
bókavörður í íþöku, þar af eitt heilt ár. Kvæðin má vissulega
lesa án strangs samhengis, þau njóta sín ekki síður ein sér.
Nokkur kvæðanna í New York Kvæði hafði Kristján birt í
Kvæði 81, meðal þeirra George Washington Bridge sem hef-
ur mikið seiðmagn, er í senn ljóst og órætt. Kvæði Kristjáns
hafa verið kölluð torskilin, en um þau má segja að þau opn-
ist sjaldan algjörlega við fyrsta lestur og eru reyndar ekkert
á því að láta uppi alla leyndardóma síria. Eg spurði Kristján
fyrst um tildrög George Washington Bridge.
Kristján Karlsson. Myndin er tekin í New York
um 1950.
Kristján Karlsson sagði
að tildrögin hefðu verið
sjálfsmorð og setning
höfð eftir arkitektinum Le Cor-
busier á þá leið að með þessari
brú sem er öll úr stáli hefði í fyrsta
sinn „tekist að láta arkitektúr
stálsins hlæja“. „Ég lýsi henni í
öðru skapi,“ sagði Kristján.
Að sögn Kristjáns hét Lou
kvæðisins fullu nafni Lou
Hendricks, ungur maður, sjómað-
ur, bóhem og skáld, öðru hverju
við nám í Kólumbíuháskóla, en
mjög stutt í einu. Foster rak veit-
ingahús í Greenwich Village og
Lou hélt þar mikið til. Kristján
komst þannig að orði um merkingu
kvæðisins:
„Kvæðið er einfaldlega saga um
sjálfsmorð og lýsing á því hvernig
voveiflegur atburður breytir um-
hverfi sínu. Sú breyting er „kjarni
málsins“ í næstsíðustu línunni.
Brúin kemur fyrir sem tortíming-
arleið. En brenglunin sem Foster
talar um í lokin er ekki eins mikil
og hann vill vera láta, brú er hvort
eð er ætluð til þess að menn kom-
ist leiðar sinnar.“
Kristján bætti því við að allt
fólkið í New York Kvæði sé annað-
hvort fólk sem hann þekkti eða
þekkti til að undanskilinni einni
persónu, en ekki séu allir með rétt-
um nöfnum.
„Aðeins einn frægur maður er
i bókinni, það er expre:siónistinn
gamli Albert Ehrenstein," sagði
Kristján.
„Kynntist þú honum?
„Já. Ég nota í kvæðinu orð og
atburði í hans eigin kvæðum.
Hann bjó þá í New York, en flutt-
ist síðan aftur til Þýskalands.
Kristján kvaðst ekki eiga upp-
kast kvæðisins, en sagði að lítið
sem ekkert hefði breyst í því frá
fyrstu gerð. Hann hefði ort það
hér heima 1976 eða 77. „Öll kvæð-
in í New York Kvæði gerast löngu
áður en ég orti þau, þau eru flest
ort á áttunda áratugnum. Sum
þeirra voru alveg til í huga mínum,
held ég að ég megi segja“.
Er það einkennandi fyrir vinnu-
brögð þín?
„Lang mest í sambandi við
þessa bók, minna í hinum bókun-
um.“
Er til einhver skýring?
„Þessi ár voru mér afskaplega
hugstæð."
Hvernig stendur á því að New
York Kvæði er eina kvæðabók þín
sem heitir ekki bara Kvæði?
„Ég var ekki orðinn ákveðinn í
því að hafa þetta svona. Það er
fyrirhafnarminnst að kalla þær
Kvæði.“
Þú persónugerir vindinn strax
í upphafi kvæðisins. Hvaða merk-
ingu hefur hann?
„Vindurinn er annar höfundur
kvæðisins, fulltrúi höfundarins eða
höfundurinn sjálfur fulltrúi hans
ef þér sýnist svo.
Höfundur sem lýsir voðaverki
fremur það á ný. Þess vegna biður
kvæðið þess að vindurinn segi
ekki fleiri sögur, vinni ekki meiri
skaða.
Við getum sagt að vindurinn
samsvari hlutverki Marðar í Njálu,
án frekari samanburðar. Mörður
er annar höfundur Njálu eða höf-
undurinn sjálfur. Það er reyndar
von að menn kvarti undan því að
Mörð skorti ástæður verka sinna
ef menn sjá hann ekki í þessu ljósi.
Hann er til að láta söguna gerast,
en ekki til að útskýra sjálfan sig.“
Haldið var áfram við að fá
„skýringar" skáldsins á kvæðinu.
„Fyrri hluti kvæðisins er tilraun
til að ímynda sér hugarástand
Lous. Seinni hlutinn sem byijar á
„dekstraðu vindinn" er lýsing á
hugarástandi höfundarins þegar
hann yrkir kvæðið löngu seinna í
öðru landi.“
Sólin sem í upphafi var hörð er
þá orðin blíðari, en kólfur hjartans
kvikari. Það kemur á óvart.
„Þannig er það með aldrinum,
hvað sem hver segir. Skáld hafa
talað um að hjartslátturinn hægð-
ist með aldrinum, en það er ekki
alltaf rétt.“
Upphaf annars erindis er ákaf-
lega minnisstætt og fallegt. Þessi
innhverfa rós, hvað um hana?
„Knappur rósarinnar er þéttof-
inn þangað til hún springur út.
Annað er það að líklega detta
manni rósir í hug í sambandi við
dauðann, kannski hefur það eitt-
hvað að segja. Vindurinn er eins
og dökkrauð rós, sveipóttur.“
Margir hafa eflaust velt fyrir
sér sólinni sem kjarna vindsins.
„Sólin er kjarni vindsins vegna
þess að hún vekur vindinn. Man-
hattan er eyja umlokin vatni, fyrr
eða síðar vekur hitinn upp vindinn
frá ánum og hafinu. Þetta er laus-
lega hugsað þannig.“
En ágreiningur turns og ár?
„Turninn og árnar sem eru höf-
uðeinkenni landslagsins þarna eru
stöðugar andstæður, en samband
þeirra breytist eftir veðri.“
Kristján kom aftur að brúnni
sem var reist 1931 og er ofarlega
á Manhattan, milli 178. strætis
og Fort Lee í New Jersey, brúar-
smiðurinn var Othman Amman
verkfræðingur. Hann sagðist ekki
hafa haft brúna fyrir augum dag-
lega, en gengið hana að minnsta
kosti einu sinni og samþykkti að
Lou og Le Corbusier hefðu gefíð
henni lit í sínum huga: „Til þess
að sýna áhrif hins voveiflega á
brúna þarf kvæðið að vinna á
móti rambyggileik hennar, koma
að henni eins og vindurinn, láta
hana verða fyrir óróleik náttú-
runnar“, sagði Kristján.
Við fikruðum okkur nær bygg-
ingu kvæðis og Kristján hafði eft-
irfarandi að segja:
„Það þurfa að vera einhveijar
fijálslegar athugasemdir í kvæði,
lausir endar jafnvel, svo það lifi
Gömul tónlist hefur
gert hana ríkari
„Við þurfum að skoða gamlar myndir af englum til að vita hvernig
haldið var á miðaldafiðlu," sagði Svava kankvís.
Morgunblaðið/Anna Bjarnadóttir
SVAVA Bernharðsdóttir, sem er
með doktorsgráðu í músík frá
Juillard-tónlistarháskólanum í
New York, hefur lagt stund á
gamla tónlist í Schola Cantorum
Basiliensis í Sviss undanfarin þrjú
ár. Hún lék lokatónleika í skólan-
um hinn 20. júní síðastliðinn og
tónlistarunnendum á íslandi gefst
kostur á að heyra hana spila á
gömul hljóðfæri í Listasafni Sigur-
jóns Ólafssonar hinn 30. júlí næst
komandi. „Ég mun spila þar til
að sýna hvað ég cr búin að læra,“
sagðiSvava,„en ég tel mig engan
veginn vera orðinn sérfræðing."
Hún ætlar að vera við skólann í
Basel í eitt ár enn „til að hafa
meiri tíma til að spila og lesa mér
betur til“, en hann þykir með betri
skólum sinnar tegundar í heimin-
um og er í sérflokki á sviði miðald-
atónlistar.
Svava fékk áhuga á eldri tónl-
ist þegar hún var í vlólunámi
í Hollandi fyrir níu árum.
„Það var barokk-deild við
tónlistarháskólann þar og mér fannst
viðfangsefnið heillandi. En ég ákvað
að Ijúka mínu námi á víóluna og er
mjög fegin að ég gerði það. Ég sótti
tónleika með gamalli músík í New
York og það var alltaf eins og að
koma inn í annan heim að hlýða á
hana. Það má líkja því við að fara
inn í kaþólska kirkju í háværri stór-
borg. Þar ríkir þögn og kyrrð og
heilagleiki en úti fyrir er hið verald-
lega með tilheyrandi hraða og skark-
ala. Gömlu hljóðfærin eru ekki eins
hávær og þau sem notuð eru í dag.
Það hafa orðið framfarir á því sviði
sem öðrum, nú þarf að smíða hljóð-
færi sem geta fyllt stóra sali en í
gamla daga þurftu tónarnir ekki að
ná eins langt því salir greifa og greif-
ynja voru miklu minni en tónlistarsal-
ir nútímans. Það ríkir viss kyrrð yfir
þessari tónlist. Það var auðvitað allt
til í tónlistinni þá eins og nú, tregi,
gleði, fjör og grín. En hún hljómar
öðru vísi.“
Svava ætlar að leika á barokk-
fiðlu, miðaldafiðlu og gömbu í safni
Siguijóns. „Ég hef miðaldafíðluna
með til að gefa fólki tækifæri til að
hlýða á hana en ég mun ekki hafa
samstarfsfólk til að leika sömu dag-
skrá og við lokatónleikana." Þar lék
hún tónlist allt frá miðöldum fram
yfir tíma Mozarts. „Einn helsti kost-
urinn við skólann í Basel er að allar
tegundir gamalla hljóðfæra eru til
staðar og við höfum tækifæri til að
nota þau. Þjóðveijinn Peter Zimpel
mun leika undir hjá mér á sembal í
safni Siguijóns og við fáum kana-
díska selló- og gömbuleikarann Cla-
ire Pollingh að láni hjá Helgu Ingólfs-
dóttur en hún mun koma fram á
sumartónleikum í Skálholti um sama
leyti.“
Gömlu hljóðfærin, meðferð þeirra
og tónlistarstíll eru svo ólfk nútíma
hljóðfærum og spilamennsku að
Svava líkti því við að fara að læra
kínversku eftir margra ára nám í
frönsku að snúa sér að þeim. Til
dæmis eru strengirnir öðru vísi og
liggja á flatari stól, bogarnir eru
byggðir öðru vísi og þeim er beitt á
annan hátt og tónlistarstíllinn er allt
annar. „Við þurfum að skoða gamlar
myndir af englum til að vita hvemig
haldið var á miðaldafiðlu," sagði
Svava kankvís. Hún komst nýlega
yfir barokk-fiðlu úr búi safnara í
Luzern. „Hálsinn á þeim vartil dæm-
is styttri. Það eru ekki margar eftir,