Morgunblaðið - 01.07.1992, Síða 3
MORGUNBLAÐIÐ FRETTIR MIÐVIKUDAGUR 1. JÚLÍ 1992
B 3
„Kreppan í saltfiskínum
sú mesta frá upphafi“
Saltfiskur frá Alaska
seldur sem íslenskur
saltfiskur í Portúgal
ERFIÐ staða saltfískmark-
aðarins í Portúgal, sem er
einn helsti markaður saltfísks
i heiminum, er tekin til ítar-
legrar umfjöllunar í nýlegu
hefti portúgalska tímaritsins
Sábado. Þar segir að sala fyr-
irtækja á saltfíski sé mjög mikil en samt sé hagnaður þeirra hverf-
andi, eða þá að þau séu beinlínis rekin með tapi. Kreppan hafí haldið
innreið sína á saltfískmarkaðinn og að mörg fyrirtæki rambi á barmi
gjaldþrots. í greininni í Sábado er haft eftir sérfræðingum á þessu
sviði að þetta sé alvarlegasta kreppa greinarinnar allt frá því að portú-
galskir sjómenn hófu í fyrsta skipti að veiða fisk og salta á Norðurslóð-
um í kringum árið 1500. Er komist að þeirri niðurstöðu að kreppan
eigi sér margþættar skýringar.
hafsþorskurinn er ekki eins feitur
og Atlantshafsþorskurinn en smekk-
ur Evrópubúa krefst feits fisks, sem
ekki er til í Alaska," segir Sinde
Monteiro.
Antonio Meireles, sem er yfírmað-
ur annars stórs fyrirtækis á þessu
sviði, segir Norðmenn hafa sett mik-
ið magn af físki á Portúgalsmarkað
á lágu verði eftir að þeir misstu
Brasilíumarkaðinn en segist telja þá
kreppu, sem fiskiðnaður almennt í
heiminum á við að stríða, vera helstu
skýringuna á vanda saltfiskgeirans.
Hann fullyrðir einnig að óstöðugleik-
Haft er eftir Sinde Monteiro, sem
hefur starfað á þessum vettvangi í
mörg ár og rekur virt fyrirtæki á
sviði saltfískinnflutnings, að helsta
skýringin sé sú að of mikill fískur
sé á markaðinum og að með auknu
fijálsræði í viðskiptum hafí sprottið
upp margir nýir, litlir, innflytjendur,
sem hafí litla þekkingu á málum.
Saltfiskviðskipti eru að mati Sinde
Monteiro flókin viðskipti, sem ein-
ungis eru á færi sérfræðinga, en
eins og staðan sé nú, stundi margir
þau með faxtækjum.
Þrír utanaðkomandi þættir eru
einnig sagðir hafa haft mikil áhrif.
í fyrsta lagi eru Brasilíumenn hætt-
ir að kaupa saltfísk sökum peninga-
skorts, í öðru lagi kemur mikið
magn af físki frá fyrrum Sovétríkj-
unum og í þriðja lagi hefur verið
mikið um gjaldþrot í Noregi, en
Norðmenn eru með helstu saltfisk-
útflytjendum veraldar.
Lengi vel voru einungis starfrækt
ein sölusamtök í Noregi, sem dreifðu
saltfíski og seldu, en þau voru Iögð
niður af stjómvöldum. Frjálsræði var
komið á í saltfiskiðnaðinum, sem
leiddi til þess að margir litlir útflytj-
endur komu fram á sjónarsviðið, er
urðu brátt gjaldþrota. í kjölfar þess
hættu bankar að bera traust til sölu-
aðila og fóru að kreíjast þess að
sala færi fram með meiri hraða, sem
síðan leiddi til verðlækkana. Þá var
um svipað leyti byijað að afferma
mikið magn af ódýmm rússneskum
þorski í norður-evrópskum höfnum.
Islendingar, sem höfðu verið með
hæsta verðið á saltfíski á markaðin-
um urðu að bregðast við norsku
verðbreytingunum með þeim afleið-
ingum að þeirra eigið verð lækkaði.
Norðmenn með stærsta
hluta markaðarins
Enn eru Norðmenn með stærsta
hluta markaðarins, af þeim 30 þús-
Morgunblaðið/Steingrímur Sigurgeirsson
Islenski saltfiskurinn er mjög áberandi á mörkuðunum í Barcelona.
und tonnum, sem flutt hafa verið inn
það sem af er árinu, koma rúm 20
þúsund frá Noregi og Kanadamenn
eru nánast horfnir af markaðnum.
Hins vegar hefur birst nýr „óvinur"
í formi frosins Alaskaþorsks. Sábado
segir marga sérfræðinga halda því
fram að Alaskaþorskurinn sé nánast
eins og saltfiskur án þess þó að vera
það. Sinde Monteiro segir hins vegar
að óháð því hvort þetta sé hágæða
eða lágæða vara sé hún ekki í sam-
ræmi við smekk Portúgala. „Kyrra-
ann á innanlandsmarkaðinum megi
rekja til of mikillar samkeppni og
of lítilla gæða. Þegar frjálsræði hafí
verið aukið hafí bæst við margir inn-
flytjendur, sem létu til sín taka á
alþjóðavettvangi án þess að hafa
fullnægjandi þekkingu eða getu til
þess og því annað hvort farið á haus-
inn eða'tapað miklum peningum.
Sem dæmi nefnir hann stórfyrir-
tækið RAR, sem ákvað að reyna að
sölsa undir sig hluta af saltfiskmark-
aðnum. Það hafi þó fljótlega gert sér
grein fyrir að ekki væri hægt að
halda uppi ákveðnum gæðastaðli og
því dregið sig til baka eftir að hafa
tapað miklu fé. Sinde Monteiro seg-
ir að hinn mikla. áhuga stórfyrir-
tækja á saltfiskmarkaðnum megi
rekja til þess að um þar sé velt mikl-
um fjármunum. „Þau fara inn á
markaðinn án þess að vera undirbú-
in og tapa miklum peningum vegna
þess að þetta er einungis markaður
fyrir sérfræðinga," segir Sinde Mon-
teiro.
Að hans mati tekur mörg ár að
læra grundvallaratriði þessara við-
skipta, því að rétt eins og að hægt
sé að matreiða saltfisk á mörg þús-
und vegu sé í tengslum við saltfisk
að finna þúsundir smáatriða, sem
einungis sérfræðingar geti komið
auga á og þessi smáatriði geri gæf-
umuninn milli góðs og slæms gengis
í viðskiptum.
Ver A á saltflskl lækkað stöðugt
Verð á saltfiski hefur farið sfeöð-
ugt lækkandi í Portúgal undanfarið.
Frá því í janúar nemur verðlækkun-
in 20%, segir í greininni [taka ber
fram að hún er skrifuð í lok apríl,
þó að hún hafí ekki birst fyrr en
mánuði síðar og hafa einhveijar
breytingar orðið á verði síðan].
Sinde Monteiro telur hins vegar
að mikil verðlækkun til viðbótar sé
ekki möguleg. „Verðið er þegar það
lágt að sjómenn eru famir að missa
áhugann á veiðum. Við getum ekki
framleitt fyrir neðan kostnaðarverð.
Togararekstur er dýr og það sama
má segja um olíuna. Laun sjómanna
fara hækkandi og það er dýrt að
vinna fískinn og senda hann til
Portúgals. Að lækka verðið frekar
jafngildir sjálfsmorði," segir Sinde
Monteiro.
Antonio Meireles telur einnig að
óstöðugleikinn sé orðinn óbærilegur.
„Frá því í janúar hef ég stöðugt
verið að skipta um verðlista. Þeir,
sem halda að saltfiskviðskipti séu
eitthvað frábært, ættu að hugsa sig
betur um. Eins og er verð ég að
segja að þegar hagnaðarhlutfallið í
sölu er 2% er ég ánægður.“
Verðfall á hráefni
vegna Flóabardaga
Tímaritið segir síðan að lækkandi
verð á saltfiski megi einnig rekja til
almenns verðfalls á hráefni um allan
heim, sem að mati hagfræðinga
megi að hluta rekja til Persaflóa-
stríðsins.
Síðan segir: „Um eitt eru þó allir
innflytjendur sammála. Saltfískvið-
skipti eru viðskipti fyrir sérfræðinga
og ef á markaðnum eru aðilar með
takmarkaða þekkingu eykur það
verulega á vandann. Sumir innflytj-
endur selja líka fískinn undir inn-
kaupsverði til að hreyfíng sé á birgð-
um og þeir geti sýnt bönkum sínum
að þeir séu með lífsmarki."
En önnur vandamál en verð undir
kostnaðarverði eru einnig áberandi
og þá ekki síst að rangt sé farið
með uppruna saltfísksins. Arminda
Castro, forstjóri fyrirtækisins Brites,
segist hafa leitað til stjómvalda af
þessum sökum og beðið þau að hafa
afskipti af málinu hið snarasta. Það
sé mjög algengt að fískur sé merkt-
ur „Islandia" (sá dýrasti á markaðn-
um) en sé í raun „Alasca“ (sá ódýr-
asti). Slíkt athæfi gerir mönnum
kleift að selja undir kostnaðarverði
og ná góðum hagnaði.
Einnig er algengt að menn selji
vatn í stað saltfísks. Opinberir staðl-
ar segja til um að vatnsinnihald
físksins eigi að vera 40% en margir
innflytjendur setja allt að 50% í
hann. Þá er einnig vinsælt að selja
án nótu, þar sem hægt er að selja
undir eðlilegu verði ef salan er ekki
gefin upp til skatts.
Árlega flytja Portúgalar inn 90
þúsund tonn af blautfiski að verð-
mæti um 55 milijarða escudos, um
32 milljarða íslenskra króna. Ein-
ungis 25 þúsund tonn eru tollfrjáls
og reyna því margir innflytjendur
að komast hjá því að greiða tolla
með því að hreyfa birgðir sínar und-
ir lok ársins til að geta komist inn
í kvóta næsta árs. Þá ber þess að
geta að Norðmenn hafa tollfrjálsan
kvóta hjá EB fyrir sem nemur 10
þúsund tonnum af blautfíski og 13
þúsund tonnum af þurrfíski.
Þekklngarleysl hefur
skemmt markaðinn
Innflytjendur segja portúgalska
neytendur ekki hagnast mikið á
verðstríðinu vegna þess að gæði
vörunnar fari minnkandi. Í Noregi
líður alltaf æ skemmri tími frá því
að fískurinn er veiddur þar til hann
er seldur, sem leiðir til minni gæða.
Til að ná viðunandi gæðum verður
að þurrka fiskinn í 3 til 4 vikur
áður en hann er seldur.
Portúgalska tímaritið kemst að
þeirri niðurstöðu að ýmsar tilslak-
anir á reglum, þ.e.a.s. aukið ftjáls-
ræði, hafi haft hrikalegar afleiðingar
á markaðnum æ ofan í æ sökum
þess að það hafí opnað leiðina fyrir
aðilum í hagnaðarleit með litla þekk-
ing^u, sem hafí skemmt markaðinn.
Ofan á allt þetta hafí svo bæst risa-
markaðamir, sem hafi nýtt sér stöð-
una og selt á enn lægra verði, þrátt
fyrir vafasöm gæði vörunnar. Stað-
hæfir Antonio Meireles að gæði séu
einfaldlega ekki til staðar í stóru
risamörkuðunum.
Að lokum segir Sábado: „En við-
skiptin halda áfram, enda þótt ein-
ungis sumir hagnist örlítið og flestir
innflytjendur uppskeri einungis
vandræði. Og þeir, sem hagnast
mest á óstöðugleikanum eru, eins
og alltaf, þeir sem fara ekki að lög-
um.“
Þokkalegt ástand er
í sjónum hér við land
Utbreiðsla hlýsjávar hefur
ekki verið meiri frá 1986
dögum fyrr en veiýa hefur veríð, en í honum var meðal annars kann-
að árferðið í sjónum við ísland. Er frá þessu greint í nýútkominni
skýrslu Hafrannsóknastofnunar og niðurstöðurnar almennt jákvæðar.
Hér er þó um að ræða ákaflega flókið samspil ólíkra þátta, hitastigs,
seltu, ólíkra sjógerða, átumagns og gróðurs, og þvi kemur það ekki
fram en síðar, í seiðatalningunni í ágúst nk., hvernig til hefur tekist
með klakið hjá þorskinum. Þar skiptir að sjálfsögðu einnig miklu
máli stærð hrygningarstofnsins og hvernig samsetningin er, hvaða
VORLEIÐANGUR
Ilafrannsókna-
stofnunar var að
þessu sinni farinn
snemma í maí, 10
árgangar eru í hrygningunm.
Ólafur S. Ástþórsson var leiðang-
ursstjóri í vorleiðangrinum að þessu
sinni og í fyrmefndri skýrslu um
niðurstöður rannsóknanna segir, að
fyrir Vesturlandi og Vestfjörðum
hafí selturíkur hlýsjórinn verið í
meðallagi heitur, 5-6 gráður, og
fyrir norðan gætti hlýsjávarins aust-
ur fyrir Siglunes, þar sem kaldi sjór-
inn var langt undan landi. í Austur-
íslandsstraumnum djúpt norðaustur
af landinu var hiti lágur, mínus 0,9
- 0,2 gráður, en í hlýja sjónum við
suðurströndina var hitastigið 6-8
gráður.
Stefán Kristmannsson hafeðlis-
fræðingur, sem þátt tók í Ieiðangr-
inum, sagði í spjalli við Morgunblað-
ið, að rannsóknir undanfarandi ára
bentu til, að hlýsjór á norðurmiðum
stuðlaði oftast að meiri heildarfram-
leiðni en tók jafnframt fram, að af-
rakstur nytjastofna hér við land
væri háður flóknu samspili margra
mismunandi umhverfísþátta.
Á árunum 1981-’83 einkenndist
árferðið í sjónum við ísland af svo-
kölluðum svalsjó, einkum norðan-
lands, og gætti neikvæðra áhrifa
hans á nytjastofnana. Ástandið
batnaði síðan 1984-’87, þegar inn-
streymi hlýsjávar á norðurmið var
nærri óslitið árið um kring. Á út-
mánuðum og vorið 1988 varð hins
vegar breyting á og þá náði pól- og
svalsjórinn aftur yfírhöndinni. Það
kalda ástand stóð fram á mitt ár
1990 en síðan þá um haustið hefur
innstreymi hlýsjávar á norðurmið
verið næstum óslitið. Á þessu vori
var útbreiðsla hlýsjávar á norð-
urmiðum sú mesta frá 1986 og átu-
magn var einnig yfir meðallagi.
Fram kemur einnig, að fersk-
vatnsáhrif í strandstraumi fyrir
Vesturlandi hafi verið mun meiri en
undanfarandi ár en áhrifa fersk-
vatnsins gætti aðeins næst strönd-
inni sunnanlands. Þar var voraukn-
ing gróðurs og átu aðeins á grynnstu
stöðunum en óvenju seint á ferðinni
utar á landgrunninu.
Stefán Kristmannsson sagði, að
-2.5 —i i i i i i i i i i i , i i i i : i i i i i i i n i i i i i i i i i i i i i i i
1952 '54 '56 ’58 '60 '62 '64 ’66 '68 70 72 74 76 78 ’8Ö ’82 ’84 ’86 ’88 ’90 ’92
strandstraumurinn færi réttsælis um
landið og í venjulegu árferði, þegar
vorið væri komið og farið að hlýna
við ströndina, væri í strandsjónum
súpa, samsetning lífvera, sem bærist
með straumnum. Ferskvatnsmagnið
væri mælikvarði á hve straumurinn
væri sterkur. Fyrir norðan land eru
mikilvægar uppeldisslóðir og mikil
ferskvatnsáhrif í strandstraumi fyrir
vestan land bentu til, að þetta væri
á góðri leið. Lítið ferskvatn fyrir
sunnan land segði okkur hins vegar,
að vorið hefði verið seint á ferðinni.
Ekki er vitað hvað veldur þessum
miklu breytingum á útbreiðslu hlý-
sjávar og kaldsjávar en Stefán sagði,
að hjá Hafrannsóknastofnun væri í
gangi rannsóknaverkefni hvað þetta
varðaði. Væri til dæmis verið með
straummælingar úti af Kögri og
einnig væri verið að skoða áhrif
vinda við landið, fyrir vestan og
norðan.
Eins og sjá má á meðfylgjandi
mynd af hitastigsfráviki á Siglunes-
sniði hafa sveiflumar verið miklar
um tæplega 30 ára skeið. Fram til
1965 var útbreiðsla hlýsjávar mikil
og jöfn en 1965 urðu kaflaskipti.
Þá kom hafísinn og Austur-íslands-
straumurinn breyttist í pólstraum,
sem hann var ekki áður. Svalsjórinn
réði svo ríkjum alveg fram til 1972
en síðan hefur ástandið verið mjög
sveiflukennt.