Morgunblaðið - 01.07.1992, Qupperneq 5

MORGUNBLAÐIÐ AFLABRÖGÐ MIÐVIKUDAGUR 1. JÚLÍ 1992
B 5
Eureka-verkefnið Halios -
tæknibúnaður í fiskiskipum
Hér birtist samantekt verkefnisstjórnar Halios á
Islandi um verkefnið Halios, þar sem þróaður er
tæknibúnaður í fiskiskip. Halios er samstarfs-
verkefni íslenskra, franskra og spænskra sjávar-
útvegsfyrirtækja og fyrirtækja, sem þjónusta
þau. Verkefnisstjóri Halios á íslandi er Þorvaldur
Pétursson hjá Félagi íslenskra iðnrekenda.
Inngangur
Aflasamdráttur, bætt nýting hrá-
efna, gæðastjómun og hagræðing
í útgerð og fiskvinnslu er meðal
þess sem efst er á baugi í umræð-
unni um sjávarútvegsmál á íslandi
í dag og reyndar um allan heim.
Kröfur markaðarins um aukin
gæði, öryggi og umhverfisvernd
kalla einnig á breytingar í vinnslu
og notkun upplýsinga. Fiskvinnsla
á íslandi færist stöðugt meira út á
sjó þar sem leitast er við að halda
ferskleika hráefnisins í hámarki.
Upplýsingatækni og sjálfvirkni
munu þjóna lykilhlutverki í físk-
vinnslu og útgerð framtíðarinnar.
íslendingar standa í fremstu röð
á alþjóðamarkaði í hagnýtingu
tækni til fiskveiða og vinnslu. Á
seinni árum hefur þjónustuiðnaður
við útgerð og fiskvinnslu verið sú
grein iðnaðar sem vaxið hefur mest
á íslandi. Mikil þróunarvinna hefur
verið unnin og margar nýjungar
komið fram.
Uppbygging fyrirtækja í þessari
grein hefur þó gengið misjafnlega
og mörg hafa orðið gjaldþrota. Það
eru ekki síst hinar miklu sveiflur í
sjávarútvegi sem gera rekstur þess-
ara fyrirtækja erfiðan. Þrátt fyrir
þetta hafa nokkuð fyrirtæki náð
að festa rætur og með auknum
útflutningi eykst hæfni fyrirtækj-
anna til að standa af sér sveiflur á
heimamarkaði.
Á árinu 1986 gerðust íslendingar
aðilar að EUREKA, samstarfi evr-
ópskra fyrirtækja á sviði tækni og
þróunar. Árið 1987 efndu aðilar á
Spáni, í Frakklandi og á íslandi til
samstarfsverkefnisins HALIOS um
nýja tækni á sviði fiskiskipa, veiða
og meðhöndlunar afla um borð.
í eftirfarandi greinargerð verður
fjallað nokkuð um árangurinn af
þessu verkefni og hugsanlegt fram-
hald af þeirri vinnu sem Halios og
önnur verkefni á sviði „Tæknibún-
aðar fyrir fískiskip" hafa lagt
grunninn að. Tilgangurinn er að
styrkja þróun og markaðsleg tengsl
iðnfyrirtækja á þessu sviði, samtím-
is því að leitast er við að finna
hagkvæmar lausnir á þörfum út-
gerðar og fiksivnnslu við breyttar
aðstæður.
Greinargerðin er tekin saman
fyrir þá sem láta þróun tækni til
útgerðar til sín taka, hvort sem það
er séð frá sjónarhóli útgerðarinnar,
iðnaðarins eða tækniumhverfisins
sem henni þjónar.
Markmlð Hallos og starf
Markmið Halios verkefnisins er
að auka hagkvæmni og framleiðni
fískveiðiflotans í Evrópu með til-
stuðlan nýsköpunar og þróunar
tækja og kerfa fyrir sjávarútveginn.
Þessi þróun nær til skipsins sjálfs
jafnframt því að ná yfir þau tæki
sem notuð eru til veiða, vinnslu
afla, rekstur skipsins og öryggi
skips og áhafnar. Nánari grein er
gerð fyrir uppbyggingu verkefnis-
ins á hjálögðum blöðum.
Markmið íslendinga með þátt-
töku í Halios er að stuðla að frek-
ari þróun á búnaði og tækjum í
fiskiskip. Með samstarfi við Evr-
ópuþjóðir gefst íslenskum fyrir-
tækjum kostur á aðgangi að tækni-
þekkingu stórra evrópskra fyrir-
tækja og einnig markaðssambönd-
um. Hugmyndin í verkefninu er
m.a. að hagnýta nýja tækni í fiski-
skipum, gjaman tækni sem þekkt
er úr öðrum iðngreinum en hefur
ekki verið nýtt í fiskiskipum. Hér
hefur einkum verið um að ræða
tölvutækni, stýritækni og fram-
leiðslutækni.
Vegna verkefnisins hefur verið
starfandi hér á landi þriggja manna
stjórn með verkefnisstjóra í nærri
fullu starfi. Starf þeirra hefur verið
kynning á Halios og mat á tillögum
að vöruþróunarverkefnum, leiða
fyrirtæki saman til samstarfs, fag-
leg úttekt á möguleikum á nýrri
tækni í útgerð, aðstoð í samskiptum
við erlenda aðila, aðstoð við fjár-
mögnun og að standa fyrir umræðu
á efninu „Tækni í fiskiskip", svo
eitthvað sé nefnt.
HvaA hefur áunnlst?
Talsvert hefur áunnist í verkefn-
inu bæði af hálfu erlendra fyrir-
tækja og íslenskra. Þátttaka í slíku
þróunarstarfi er þó ekki vanalaus
fyrir tiltölulega lítil og á stundum
fjárvana fyrirtæki. Til að uppskera
fullan árangur þurfa íslensku fyrir-
tækin að búa við aðstæður og þró-
unarumhverfi til jafns við þau er-
lendu, annars er hætt við að þau
erlendu þrói búnaðinn að mestu en
íslensku fyrirtækin láti í té sérþekk-
ingu á aðstæðum og markaði en fái
lítið í staðinn. þessa jafnvægis skal
gætt þegar efnt er til samstarfs
erlendis. Með sambærilegu þróuna-
rumhverfi er átt við fjárhag fyrir-
tækjanna, utanaðkomandi stuðning
og tengsl við markað. Séu þessir
þættir fyrir hendi lengist úthald
fyrirtækjanna í löngu ferli vöruþró-
unar og stefnufesta fyrirtækjanna
verður meiri.
Verkefnið hefur að auki haft
áhrif sem ekki .voru séð fyrir í byrj-
un. Sambönd og samskipti hafa
aukist við frönsk og spænsk fyrir-
tæki og stofnanir, m.a. frönsku
físki- og hagtæknistofnunina IFRE-
MER. Einnig hefur aukist þekking
á aðstæðum og markaði í þessum
löndum. Þetta hefur m.a. leitt til
beinna viðskiptalegra tengsla, t.d.
útflutnings og hagstæðari innkaupa
hjá íslenskum útgerðaraðilum.
Sem dæmi um verkefni sem þeg-
ar hafa skilað árangri eru:
a) Þróun snyrti- og flokkunarlínu í
vinnslutogara sem fyrirtækin Þor-
geir & Ellert hf og Marel hf. hafa
unnið að. Þessi búnaður hefur verið
settur upp í togaranum Höfrungi
III frá Akranesi og verður settur
upp í Örvari II frá Skagaströnd.
Verkinu er lýst nánar á hjálögðu
blaði. Verkefni þetta varð til eftir
að þessi fyrirtæki að undirlagi og
með ijárstyrk frá Halios-verkefninu
gerðu úttekt á arðvænlegustu mög-
uleikunum á tæknibúnaði fyrir
vinnsluskip.
b) Nokkur fyrirtæki vinna að stofn-
un fyrirtækjanets sem hefur að
markmiði að sameina nokkur ís-
lensk fyrirtæki, sem selja tæki og
hugbúnað í fiskiskip, að aðlaga og
þróa lausnir sínar þannig að þær
gangi saman við Tölvukerfi togara
(VÍS) sem er afurð þróunarsam-
starfs ECA í Frakklandi og Marel
á íslandi í Halios. Samstarfið er
orðið til fyrir tilstuðlan Halios og
getur átt eftir að styrkja stöðu ís-
lenskra fyrirtækja í því að bjóða
tölvu- og hugbúnaðarlausnir fyrir
skip, ekki einungis sértækar lausnir
heldur samhæfðar og fyrir vikið
áhugaverðari. Hér er um að ræða
vaxandi markað og mikilvægt að
íslensk fyrirtæki geti staðið saman
í samkeppninni við erlenda aðila.
Uppbygging verkefnisins og við-
skiptahugmyndir hafa þótt það
áhugaverð að erlendir aðilar hafa
óskað eftir samstarfi á þessu sviði,
nokkuð sem mun auðvelda útflutn-
ing_ í framtíðinni.
c) í nokkur ár hefur innan Halios
verið unnið að þróun sjálfvirks lest-
arkerfis fyrir fiskiskip. Hér á landi
hafa Slippstöðin hf., Vélsmiðjan
1 RÆKJUBATAR

Nafn StCM* Afll SJAfcrAlr Löndunarat.
CSl | s 34 3,6 2 Ólafsvik
GARÐARIISH 164 142 3,6 1 Öiafsvík
| FANNBY SH 24 103 8,5 2 Grundarfjörður j
FARSÆLL SH 30 101 11,7 2 Grundarfjöröur
[ GRUNDFISÐINGUR SH !2 103 6,4 2 Grundarfjorður i
HÁÚKÁBERG SH 20 104 8,4 2 Grundarfjörður
SIGLilNFS SH 22 ÍÓ1 ” iiiill 2 5 | l a
SÓLEYSH 150 63 3,7 2 Grundarfjörður
|ÞÓRSNESSHtOS 146 10.9 2 Stykkíshólmur |
ÞÖRSNE3 iH 108 163 10,6’ 2 Stykkishólmur
[JÓNFREYRSH115 102 4,4 1 ' Stykkíahólmur |
SVANURSH111 88 10,4 2 Stykkishólmur
SIGURVON SH121 88 2,0 2 . St^iéhðirhur j
ARNARNESSI70 372 9 Isafjöröur
! QEYSIR BA140 186 4
GÍSLIJÚL ÍS 262 69 0,9 ísafjöröur
í STEINUNN SH 167 135 7,4 fsafjörður II
SÆBORG RE 20 233 11,2 2 ísafjöröur
\ ALBERT GK3I 310 29.3 ísafjöröur
VlKURBERG GK 1 314 21,4 ísafjöröur
| HUGINNVES5 340 18 Isaljöröur 1
ORRI /S 20 259 11 Súðavík
| HAFFARIÍS4M 230 20 Súftsvlks+yj
SIGHVATUR BJARNÁS. VE81 370 12 Súðavík
| SJÁVARBORG GK60 462 11.8 1 Skagaströnd
INGIMUNDUR GAMLIHU 65 103 16,5 1 Skagaströnd
lHELGARE49 190 14.8 1 Siglufjöröur jj
ÖGMUNDUR RE 94 187 8,2 1 Siglufjöröur
! HÖFRUNGURAK9I 446 14.8 1 SÍQluOöröur
JÓN KJÁRTÁNSSÓN SÚ 111 776 ~2476’ 1 Eskifjöröur
l GUÐRON ÞORKELSD. SU21I 366 18.0 1 ]
ÞÓRIRSF77 126 7,0 1 Eskifjörður
(STJÖRNUTINOURSU 15» 138 T 8,0 1 Eskifjörður
ERLÍNGKE 140 278 8,4 1 Keflavík
1 HUMARBA TAR

Nafn StaarA Afll SjAfarAlr LAndunarat.
lÁRÖNÞHIÓS 76 3.4 1 Höfn "11
ÁSBORG EA 259 269 0,45 1 Þorlókshöfn
1 NJÖRÐURÁR 38 106 0,6 1 Þoriókshöfn &]
ÁÐÁLBj'ÖRGRES 52 0,6 1 Þoriákshöfn
í HAFÖRNÁR 115 149 1,0 ' z 7 Þortákshöfn f:j
HÁSTEINNÁR8 113 0,4 2 Þoriákshöfn
(SÆMUNDUR HF B$ 63 0,4 2 Þoriékshöfn
SÆRÖS RE 207 30 0,65 2 Þorlókshöfn
(ÞÓR PÉTURSSÖN ÞH 60 0,3 1 Þorfékshöfn
JÓHANNAÁR206 71 0,8 1 Þorlákshöfn
íSÆFARIÁRII7 70 4,9 >:• 2 Þoriékshöfn ’|j
DALARÖSTÁR63 104 0..5 1 Þoriákshöfn
| 'FRÓBIÁR33 103 1,4 2 Þoriékshöfn ’j
GULLTOPPUR ÁR321 29 1 2 Þorlákshöfn
| SNÆTINDURÁR88 88 0,4 1 1 thjriékshöln
FENGSÆL L G K262 56 0,2 i Grindavík
j GAUKURGK660 181 í.o | 2 j Grindavik
GEÍRFÚGL GK66 148 0.2 í 2 Grindavík
; HÖFRUNGURIIGK 27 179 0,4 1 Grindavik
jSnGUNNLAUGSS. GK444 103 ' 0,4 1 Grindavík
! MÁNIGK257 72 j 1.2 2 Grindavík
REYNIR GK47 71 1,0 2 Grindavík
[ ÞÖRStEINN GlSLASON GK2 70 0,8 iBllIII Grindayfk
Töhan'nÉsIvár KE 85 75 " 0,8 Sandgeröi
f UNAÍGARÐIGK 100 138 2,6 Sandgarði í
ÓSKKE5 61 1,8 Sandgeröi
SKELFISKBA TAR
Nafn StaarA AHI ‘!"T Lfindunarat.
[ BJARGEY 18.0 '3~ Stykkishölmur|
DRÖFN ÍS44 30 4,3 ísafjörður
[ guðWnjónsdöttir Is 400 10 4 [MWríur
Oddi og Sæplast hf. verið þátttak-
endur. Hér er um tölvustýrt lager-
kerfi að ræða, svipað því sem þekk-
ist í vörugeymslum í landi en að
sjálfsögðu staðfært að aðstæðum á
sjó hvað varðar styrk og tæringar-
þol. Að kerfinu gæti orðið mikil
hagræðing og vinnuaðstaða í lest
mundi batna til muna. Ofannefnd
fyrirtæki vinna verkefnið í sam-
starfí við stórt franskt verkfræði-
fyrirtæki, Serete, sem hefur mikla
reynslu af hönnun slíkra kerfa til
notkunar í landi. Hönnun kerfisins
er nú að mestu lokið en m.a. vegna
erfiðrar íjárhagsstöðu hjá íslensku
fyrirtækjunum hefur ekki verið
hægt að ráðast í gerð frumgerðar.
Verkefnisstjóri Halios hefur gengist
fyrir kynningu á verkefninu hjá
útgerðaraðilum og hefur því verið
vel tekið. Allmikil áhætta er fyrir
útgerð að prófa svona kerfi og henni
þarf að dreifa á einhvem hátt. Ljóst
er að kostnaðurinn er fyrirtækjun-
um ofviða einum og sér og nauðsyn-
legt að fínna einhveija leið til að-
stoðar. Takist vel til gæti orðið um
góða söluvöru að ræða en ólíklegt
er að það náist nema með allmikilli
samvinnu fyrirtækja og fjármögn-
unaraðila. Mun líklegra má telja að
árangur náist í þróun lestarkerfísins
með aðstoð aðila eins og Halios en
án hennar.
d) Halios-verkefnið, ásamt Iðnlána-
sjóði og seinast Fiskveiðasjóði hefur
styrkt og tryggt framgang þróunar
á slægingarvél sem nú er í prófun
og á lokastigi fyrir markaðssetn-
ingu. Hér er um að ræða tímamóta-
vél ef hún leysir þær þarfir sem
markaðurinn hefur óskað eftir.
e) Samstarf Rafboða hf. og Ibercisa
á Spáni um þróun á sjálfvirkum
spilkerfum og nýju togspili er dæmi
um tvö fyrirtæki sem finna hvort
annað innan ramma Halios, en sam-
starfið nær nú einnig til almennra
viðskipta fyrirtækjanna.
Það sem verkefnisstjórninni
finnst hvað mestu máli skipta er
að smátt og smátt hefur Halios-
verkefnið orðið að tengilið milli ís-
lenskra fyrirtækja sem framleiða
tænibúnað í skip og útgerðarfyrir-
tækja. Það hefur orðið vettvangur
fyrir umræðu og undirbúningsvinnu
sem hefur leitt af sér þýðingarmik-
il verkefni. Rétt er að ítreka að
þessi árangur hefur fyrst og fremst
náðst vegna samstarfs hér á landi
og fyrir milligöngu Halios-verkefn-
isins en ekki vegna erlenda sam-
starfsins. Halios-nefndin telur að
hér sé einkum að þakka löngu og
nánu samstarfi við öll helstu fyrir-
tækin hér á landi sem framleiða
búnað í skip og því að nefndin hef-
ur háft á að skipa starfsmanni sem
hefur getað helgað sig þessum sam-
skiptum að verulegu leyti.
Hallos-verkefnið, staða og
verklok
Halios-verkefnið stendur á
tímamótum, því senn kemur að
upphaflegum tímamörkum verk-
hluta A+B (þróun tækja og búnað-
ar) opg aðstandendur verkefnsins
eru að gera upp hug sinn hvað
varðar mat á árangri og koma með
ráðleggingar um hvernig árangur
komist sem best til skila.
Samstarfsaðilar okkar í Frakk-
landi og á Spáni óska þess og ætla
að halda áfram Halios-verkefninu
og láta það ná til fleiri þjóða. Bret-
ar eiga nú áheymarfulltrúa á fund-
um Halios og líklegt að þeir komi
fljótlega inn með fullum krafti.
Ákvörðun íslendinga um að ljúka
þátttöku breytir litlu um framhald-
ið. Því ættu Islendingar að gera ráð
fyrir því að Halios-verkefnið starfi
enn í nokkur ár í Evrópu og rétt
að setja sér einhveija stefnu um
hvernig hagsmunum íslenskra fyr-
irtækja verður gætt.
Vöruþróunarverkefnunum sem
eru í gangi í Halios mun ljúka á
þessu og næsta ári en enn eru að
berast tillögur að þróunarverkefn-
um og óskir um þátttöku í Halios
frá iðnfyrirtækjum. Áhugi á verk-
efninu er einnig vaxandi hjá útgerð-
araðilum nú þegar fleiri lausnir
vömþróunarverkefna liggja fyrir.
Því er óhætt að segja að áhugi á
slíku starfí er fyrir hendi. Það er
ljóst að fyrirtæki sem vinna að ný-
sköpun þurfa á aðstoð og hvatningu
að halda. Sú þörf fer vaxandi með
miklum breytingum í sjávarútveg-
inum í náinni framtíð og einnig
breytingum á markaði í Evrópu.
Tæknibúnaður fyrir fiskikip er
eitt af fáum sviðum sem flestir era
sammála um að Islendingar eigi
möguleika á að ná fótfestu bæði
vegna þekkingar og stærðar heima-
markaðar. Því er af ofannefndu ljóst
að starf á borð við það sem unnið
hefur verið í Halios á síðastliðnum
áram ætti að halda áfram í ein-
hverri mynd til stuðnings við tvær
mikilvægar greinar, útgerðina og
fisktækniiðnaðinn.
Jaarbeurs-sýningamiðstöðin í Utrecht er ein sú glæsilegasta sinnar
tegundar.
Seafood Europe
í Utrecht að ári
í MAÍ á næsta ári verður sjávarvörusýningin Seafood Europe haldin
i Utrecht í Hollandi og virðist vera mikill áhugi á henni. Hafa fram-
leiðendur í 20 löndum nú þegar pantað meira en 100 sýningarbása á
4.000 fermetrum og er búist við, að sýningarplássið fyllist fjjótlega.
íslensk fyrirtæki era meðal þeirra,
sem ætla að sýna í Jaarbeurs-
sýningamiðstöðinni í Utrecht en
Holland varð fyrir valinu vegna þess
hve það liggur miðsvæðis með tilliti
til markaðarins, „Gullna hringsins",
sem svo er kallaður. Innan hans búa
rúmlega 100 milljónir manna, sem
hafa tekjur, sem era allt að 70%
hærri en evrópska meðaltalið.
Skipuleggjandi sýningarinnar era
Heighway-fyrirtækið en það er aftur
hluti af EMÁP-samsteypunni, sem
gefur meðal annars út dagblöð og
ýmis sérrit fyrir sjávarútveg, fiskiðn-
að og neytendur.