Morgunblaðið - 26.07.1992, Side 23

anna. Um þetta eru mörg dæmi.
Mér hefur sagt Lárus Blöndal,
bókavörður, sem lengi var starfs-
maður Alþingis að á þeim langa
tíma sem hann fylgdist með þing-
störfum muni hann ekki hátíðlegri
þingfundi en 13. mars 1941 þegar
Haraldur Guðmundsson, þá forseti
Sameinaðs þings, kvaddi sér hljóðs
utan dagskrár til að minnast lát-
inna sjómanna. Þar minntist Har-
aldur 40 manna sem farist höfðu
í sjó á örfáum mannskaðavikum.
Hann minntist íslenskra sjómanna,
stríðsmanna íslensku þjóðarinnar,
sem vissulega heyja stríð en ekki
við aðrar þjóðir til tortímingar lífi
og eignum heldur við náttúruöflin
fyrir björg og brauði. Þar sagði
Haraldur á einum stað: „íslensku
stríðsmennirnir, sjómennirnir, hafa
eigi stundað mannvíg. Þeir hafa
stundað mannbjörg, mörg hundr-
uðum mannslífa hafa þeir bjargað
síðan styijöldin hófst, báðir ófriða-
raðilar hafa þannig notið hjálpfýsi,
áræðis og öruggrar sjómennsku
þeirra. Er því þungt til þess að
hugsa að til viðbótar ógnum vatns
og vinda eru nú komnar ógnir
vopna og vítisvéla. Öflin sem styij-
öldinni valda og ráða því hversu
hún er háð virðast okkur því nær
jafn skynlaus og hin blindu öfl
náttúrunnar. Jafn grimmlynd og
gersneydd mannlegum tilfínning-
um.“ Og síðar: „Víghrammur styij-
aldarinnar hefur þegar seilst til
okkar. Við höfum nú orðið að
greiða vopnaskattinn fyrsta. Hann
féll á sjómennina ofan á skattinn
til Ægis.“
Gestrisni og samtalslist
Það var gott að koma til þeirra
Haraldar Guðmundssonar og Mar-
grétar Brandsdóttur bæði á heim-
ili þeirra að Hávallagötu 33 í
Reykjavík og svo síðar í íslenska
sendiherrabústaðinn í Ósló. Þang-
að kom ég oft á ferðum mínum
milli Svíþjóðar og íslands á náms-
árunum í Stokkhólmi og átti þar
margar ánægjulegar stundir. Glað-
værð og gestrisni húsfreyjunnar
og vinhlýja húsbóndans tóku þann-
ig á móti fólki að hveijum manni
fannst hann aufúsugestur. Þau
Margrét og Haraldur höfðu saman
skapað eitt það hlýlegasta og fal-
legasta heimili sem ég hef kynnst.
Um þetta geta margir borið en
mig langar til að vitna hér í sam-
talsbók Matthíasar Viðars Sæ-
mundssonar, „Stríð og söngur“,
en þar segir Matthías fy ^annessen,
skáld og ritstjóri, m.a.: „Ug Kynnt-
ist heimilum margra merkra
manna á þessum árum. Við Hauk-
ur sonur Haralds Guðmundssonar
ráðherra vorum til dæmis bekkjar-
bræður og andrúmið á heimili hans
eitthvert það fallegasta sem ég hef
kynnst.“ Þetta er hveiju orði sann-
ara. Andrúmið á heimili þeirra
Margrétar og Haraldar var fallegt
og glaðlegt. Börnin voru fimm:
Tveir synir, Haukur og Hrafn, og
dæturnar Jnjár, Þóra, Rebekka og
Jóhanna. I þeirra hópi voru oft fjör-
ugar umræður og skemmtilegar. I
faðmi fjölskyldunnar naut Harald-
ur sín vel.
Kynslóðamunur olli því að ég
fékk ekki mörg tækifæri til að
heyra Harald Guðmundsson í
ræðustól, en ég kynntist honum
vel í samtölum við hann bæði sem
unglingur og á námsárum mínum
og veit að hann var sannarlega
orðsins maður því samtalslistin var
honum ekki síður gefin en ræðu-
mennskan.
Haraldur hafði þann mikla eðlis-
kost.að hann talaði aldrei niður til
viðmælenda sinna. Hann var sí-
fræðandi en um leið skemmtinn í
tali. íslenskt mál lá honum létt á
tungu og hann var vel kunnugur
bókmenntum okkar og sögu en
fylgdist ekki síður með erlendum
stjórnmálum. Það var á við heilan
stjórnmálaskóla að sitja að spjalli
með honum.
Maður hinna opnu dyra
Haraldur Guðmundsson lét sig
óteljandi mál varða á Alþingi. Það
sem einkenndi allan hans málflutn-
MORGUNBLAÐIÐ
ÆTEL Æm llfllllH MH ___
MINNINGAR SUNNUDAGUR 26. JÚLÍ 1992
ing var glöggur skilningur á því
að stjómmálamenn yrðu að svara
kalli síns tíma en hafa um leið
yfirsýn yfír samfélagsbreytingarn-
ar sem bregðast þyrfti við í sögu-
legu samhengi. Aldrei mættu þeir
missa sjónar af manneskjunni, því
fýrst og síðast væri það hlutverk
stjómmálanna að liðsinna fólki og
greiða því leið í lífinu. Haraldi var
þessi yfírsýn gefin.
Atvikin höguðu því svo eftir að
Haraldur var kominn heim til ís-
lands aftur að loknum sendiherra-
störfum á árunum 1964-65 að ég
aðstoðaði hann lítillega við söfnun
og frágang talnaefnis í skýrslu sem
hann vann þá að á vegum ríkis-
stjórnarinnar um stefnuna í lífeyr-
ismálum. í þessari skýrslu lagði
Haraldur til að stofnaður yrði líf-
eyrissjóður fyrir alla landsmenn.
Því miður varð þetta ekki að veru-
leika. Og enn bíður þetta mikla
þjóðþrifa- og réttlætismál þess að
því verði hmndið í framkvæmd.
Það er mikil þörf á því að halda
áfram því starfi sem hófst með
setningu alþýðutryggingalaganna
1936.. Þau mörkuðu vissulega
tímamót í íslenskum félagsmálum
en Haraldur Guðmundsson lét sér
ekki nægja að standa að þessari
löggjöf. Eftir að hann iét af ráð-
herraembætti tók hann við starfi
sem forstjóri Tryggingastofnunar
ríkisins og byggði hana upp og hún
hefur æ síðan verið hornsteinn ís-
lenskra almannatrygginga. Sam-
starfsmönnum Haraldar í Trygg-
ingastofnun ber öllum saman um
að hann hafi verið afburðastjórn-
andi. Hann hafði óvenjugóða hæfi-
leika til þess að gera sér grein
fyrir aðalatriðum mála og skilja
frá aukaatriði. Hann var afar
glöggur á tölur og staðreyndir.
Mér hafa sagt umboðsmenn
Tryggingastofnunar í héraði að
hann hafi lagt ríkt á við þá að
Iáta bótaþega sem ættu við erfið-
leika að etja njóta velvildar vaf-
ans, ef vafi léki á um greiðslurn-
ar, en halda þó fast um fjárreiður
trygginganna. Haraldur átti mik-
inn þátt í þróun íslenska trygg-
ingakerfisins eftir því sem efni og
aðstæður þjóðarinnar leyfðu. Það
er ástæða til að benda á að þótt
nú styðji allir almannatryggingar
var svo alls ekki á fyrstu árum og
áratugum þessa kerfis og þurfti
oft harða baráttu og pólitíska færni
til þess að koma fram umbótum í
tryggingamálum.
Nú er mikið verk að vinna við
endurnýjun velferðarkerfisins sem
menn eins og Haraldur Guðmunds-
son byggðu upp. Nú er mikil þörf
á þeirri glöggskyggni og víðsýni
sem Haraldur hafði til að bera í
svo ríkum mæli. Haraldur var sem
ræðumaður meistari dæmisögunn-
ar. Benedikt Gröndal rifjaði það
upp í minningargrein um Harald
að þegar honum þótti andstæðing-
arnir vera þröngsýnir átti hann til
að segja þeim dæmisögur. Bene-
dikt lýsti einni þeirra svo: „Hún
er um hænu sem ávallt fór út og
inn um lítið gat á hurð hænsnakof-
ans. Einu sinni stóðu kofadyrnar
opnar þegar hænan kom að þeim.
Þegar hún sá ekki þrönga gatið
sitt varð hún ráðþrota og fannst
hún ekki komast út úr kofanum."
Haraldur Guðmundsson sá jafn-
an meira en hið þrönga svið -
hann var maður hinna opnu dyra.
Víðsýni hans í stjórnmálum gerði
hann að frumkvöðli nýrri og betri
þjóðfélagshátta og hann hafði með
störfum sínum áhrif á líf allra
landsmanna. Almannatrygging-
arnar hafa forðað þúsundum frá
bjargarleysi, veitt öryggi í neyð
og jafnað lífskjörin í þessu landi.
Fáir stjórnmálamenn hafa verið
jafntengdir svo stórfelldum umbót-
um og honum auðnaðist að verða
um sína starfsdaga. A okkar dög-
um er mikil þörf fyrir þá víðsýni
og mannúð sem einkenndi ævistarf
Haraldar Guðmundssonar. Harald-
ur andaðist í Reykjavík 23. októ-
ber 1971. Blessuð sé minning hans.
Höfundur er iðnaðar- og
viðskiptaráðherra.
Jensína Magnús-
son - Minning
Fædd 5. janúar 1924
Dáin 18. júlí 1992
Að morgni laugardags 18. júlí
lést móðursystir mín, Jensína
Magnússon, skyndilega eftir aðeins
fjögurra daga dvöl á íslandi. Hún
var í þann mund að koma sér fyrir
í lítilli íbúð við Víðiteig í Mos-
fellsbæ, var að flytja hingað frá
Vejle í Danmörku þar sem hún
hafði búið frá 1988 ásamt eigin-
manni sínum, Jóni Magnússyni,
sem lést 8. nóvember sl. Útför
hennar fer fram frá Mosfellskirkju
mánudaginn 27. júlí kl. 11. Þar
voru jarðneskar leifar Jóns til
moldu bornar fyrir ekki svo löngu.
Systa eins og hún var kölluð á
æskuárunum var næst elst fjögurra
systkina sem ólust upp í Stige á
Fjóni, nálægt Óðinsvéum. Stige var
mikill garðyrkjubær og þangað
komu íslendingar til að mennta sig
í garðyrkju. Arið 1941 kynntist
Systa Jóni sem var þar við nám
og þau giftust 1944. Þau voru
myndarlegt par og hef ég frá móð-
ur minni margar frásagnir frá þeim
tíma. Þau Systa og Jón fluttu til
Islands strax að lokinni síðari
heimsstyijöldinni, sigldu hingað
með Dronning Alexandrine í des-
embermánuði í miklum veðrum.
„Pigen fra Fyn“ stóð sig eins og
hetja í þessari fyrstu utanlandsferð
sinni. Systa hélt uppi nánum
tengslum við föðurlandið og fólkið
sitt þar og kom oft til Danmerkur
i heimsókn. Þegar hún heimsótti
Danmörku í fyrsta sinn eftir að
hafa flutt til Islands sýndi hún lönd-
um sínum stolt nýjar listir; í glæsi-
legum reiðgalla vippaði hún sér á
hestbak, öllum til mikillar undrunar
og aðdáunar, en hvorki hafði hún
farið á hestbak í Danmörku né
haft sig mikið í frammi yfírleitt.
Það þótti merkilegt að þessi var-
færnislega stúlka var farin að
smala fé á hestbaki, slátra og vinna
úr slátri, setja upp eigin gróðurstöð
og vinna þar baki brotnu. Amma
og afi, Meta og Carl Schneider
komust einu sinni saman til íslands
til að heimsækja Systu og Jón og
var það-gömlu hjónunum ógleym-
anlegur tími.
Ég man eftir því sem krakki hve
gaman var þegar von var á Systu
í heimsókn. Stundum kom hún ein
með Bjarka syni þeirra og stundum
var Jón einnig með. Fjölskyldan var
mjög samheldin og það var alltaf
hátíð þegar þau komu heim frá
íslandi. Þau sáðu hjá mér áhuga
fyrir íslandi og loks kom að því
þegar ég hafði lokið menntaskólan-
um að þau útveguðu mér vinnu hér.
A notalegu heimili þeirra Systu
og Jóns að Árvangi í Mosfellsdal
kynntist ég þeim heimi sem átti
eftir að hafa mikil áhrif á líf mitt.
Jón var þá byijaður að vinna á
Álafossi og Systa sá að mestu leyti
um garðyrkjustörfín. Við Systa
gengum marga kílómetra meðfram
fossum og ám í beijatínslu, ég lærði
hjá henni að meta íslenska matar-
gerð og íslenska siði og venjur, og
ég kynntist íslendingum., Systa var
miklu frekar íslendingur en Dani,
og hefði ég ekki getað fengið betri
leiðsögn en hún og Jón gáfu mér.
Þetta ár kynntist ég líka Bjarka
betur, sem átti eftir að draga mig
fótgangandi út um alla Mosfells-
sveit og Reykjavík. Þetta var
skemmtilegur tími og erfitt var að
ári liðnu að slíta sig lausa og fara
aftur út til náms. En þá var Systa
ákveðin og meira að segja fylgdi
mér út til Danmerkur, svo ekki
varð við snúið í það skiptið. Þannig
var Systa, dugleg, vinnusöm,
ákveðin og kærleiksrík.
Þegar Systa og Jón fluttu ofan
úr dal og í þéttbýlið, Dvergholtið,
og hættu alfarið garðyrkjurekstri,
vorum við hjónin nýflutt heim frá
námi í Danmörku. Öm svipað leyti
eignuðumst við fyrstu dóttur okk-
ar. Systa var mér ómetanleg stoð
þennan fyrsta erfiða tíma, passaði
á meðan ég var í vinnu og aðstoð-
aði á allan hátt, bæði með ,að
sauma, pijóna og elda íslenskan
mat. Slátur- og sultugerð var það
skemmtilegasta sem við gerðum
saman ásamt því að koma blómum
til. Systa var sérstaklega myndar-
leg við öll heimilisstörf en sinnti
einnig vinnu á Álafossi. Hún var
mjög virk í kvenfélagsstarfi alla tíð.
Eftir að Systa og Jón fluttu til
Danmerkur fyrir tæpum 4 árum
var tómlegra í Mosfellssveitinni.
Það var lengra milli funda okkar
en þó hittumst við bæði hér og
úti. Þau Systa og Jón nutu þess
að ferðast um Danmörku á slóðum
sem þau höfðu aldrei farið um áður
og oftar en einu sinni nutu íslend-
ingar á ferðalagi um Danmörku
gestrisni þeirra. Þegar Jón féll svip-
lega frá fyrir rúmum 8 mánuðum
var ekki nema eðlilegt að Systa
tæki þá ákvörðun að snúa aftur til
íslands. Hér hafði hún búið mestan
hluta ævi sinnar, hér voru Bjarki
og Þrúður, Ragnar og Sigrún og
börnin þeirra, við hjónin og börnin
okkar, sem henni þótti svo vænt
um. Með dyggri aðstoð fjölskyld-
unnar í Danmörku sýndi Systa það
afrek, þrátt fyrir lélega heilsu, að
ganga frá húsi og innbúi og senda
heim til íslands. Á meðan unnu
ástvinir hennar á íslandi að því að
koma í stand lítilli íbúð, sem hún
festi kaup á hér. En heimförin
dróst, Systa veiktist alvarlega og
lagðist á sjúkrahús í Danmörku.
Tæplega 2 mánuðum síðar var
Kveðja:
Magnús Petersen
Fæddur 29. október 1920
Dáinn 19. júlí 1992
„Hver er það, sem hræðist þig, kalda
dauðans hönd?
Hver er það, sem óttast, þó slitni jarðlífs
bönd?
Harmar nokkur maður sinn horfna æfiveg?
Hann hefir þá ei gengið um sömu braut og jeg,“
Vært er þá að'hvílast, nær vegferð lokið er;
vært er þeim að hvílast, sem þunga krossinn
ber;
sárin hætta að svíða - og svella ekki meir -
og soigartárin brennandi þoma’ er maður deyr.
Mig langar tii að deyja, þá lífeins gleði er mest;
mig langar til að deyja, þá alt gengur sem bezt;
mig langar til að dejja, þá hjartað harmur sker,
og heljarkuldi veraldar blóð mitt gegnum fer.“
(Úr kvæði eftir Undínu)
Guðrún Petersen.
henni treyst til ferðarinnar heim,
og áformað var að hér heima færi
hún í stóra skurðaðgerð. Mikil var
gleði hennar og okkar allra, yfir að
henni skyldi takast að komast hing-
að. En gleðin var skammvinn, fjór-
um dögum seinna lést hún.
Á einum af síðustu dögunum
hennar Systu var farið í gróðurhús
að huga að blómum og stiklingum
sem hún hafði haft með sér frá
Danmörku. Þá naut hún sín og var
í essinu sínu. Með aðdáun fylgdist
ég með því hvernig hún með natni
handijatlaði litlar plönturnar og
tryggði þeim áframhaldandi líf í
pottunum. Þá var gott að njóta
leiðsagnar hennar á ný. Gleðin og
orkan sem geisluðu af henni gerði
það að verkum að maður gleymdi
um stund veikindum og fylltist orku
sjálfur.
Við þökkum þær góðu stundir
sem við fengum að vera saman
fyrr og nú. Systa hafði látið það í
ljós að hún væri ánægð með heim-
komuna og nýju íbúðina sína. Það-
an gat hún aftur séð til Esjunnar
og þar gat hún ræktað blómin sín.
Það er þungbært að hugsa til
þess að Systa fékk ekki lengri tima
til að njóta þess að vera komin
heim aftur. Litlu fjölskyldunum og
börnunum sem nutu þess að heim-
sækja hana og sitja í fangi hennar
er nú brugðið. Mest hefur þó Bjarki
misst. Það er skammt stórra högga
á milli. Honum, Þrúði, systkinum
Systu og venslafólki votta ég inni-
lega samúð mína. Megi elsku
frænka hvíla í friði.
Anne Grethe Hansen.
'SCártt,
yjapzcHZ'KZ.
Opið alla daga frá kl. 9-22.
BIÓM
SE6JA ALLT
Mikið úrval
blómaskreytinga
fyrir öll tækifæri.
Opið alla daga frá kl. 9-22.
Sími689070.