Morgunblaðið - 24.09.1992, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 24. SEPTEMBER 1992
EES-
*
eftir Arna
Brynjólfsson
Það er margt líkt með því fári
sem gengur nú yfir varðandi EES-
samninginn og á gekk þegar til
stóð að koma á virðisaukaskattin-
um, meira var gert úr málinu en
efni stóðu til og fjöldi sérfróðra lét
í sér heyra um hin smæstu aukaat-
riði. Námskeið voru haldin og
miklu magni pappírsgagna var
dreift, en þegar til kom varð mönn-
um ljóst að fyrirgangurinn var
óþarfur, vandinn við VSK var mun
minni en ætlað var og eftir gildis-
töku datt allt í dúnalogn.
Nú er svipað ástatt, nema málið
er pólitískara, en e.t.v. þess vegna
virðist vanta áþreifanleg dæmi um
kosti og galla EES. Undantekn-
inguna frá þessu er að fínna í
ágætri grein í Morgunblaðinu 10.
þ.m. eftir Ingólf Sverrisson,
frkvstj. Málms - samtaka fyrir-
tækja í málm- og skipaiðnaði.
Hann bendir á hugsanlega mögu-
leika er skapast muni við tilkomu
EES, bæði að því er varðar tækni
og fjármögnun og ekki síst vonir
um aukin verkefni. Það sem þama
kemur fram á ekki eingöngu við
málmiðnað, það á og að verulegu
leyti við fleiri greinar t.d. rafiðnað.
Ingólfur er auðsjáanlega fylgj-
andi aðild að EES, enda færir
hann haldgóð rök fyrir þeim skoð-
unum sínum, en hvar eru mótrök-
in? Ofar á sömu síðu Morgunblaðs-
ins er andstæðingur EES á ferð-
inni, því miður ekki úr málmiðn-
aði, en þá fengist betri samanburð-
ur á málflutningi og röksemdum.
Þama er um að ræða Tómas Ein-
arsson kennara, sem fellur í til-
æðið
finningagryfjuna og höfðar því
sterkt til þjóðernishyggju, vitnar
m.a. í Gamla sáttmála, Jónsbók,
Einar Þveræing og Jónas Hall-
grímsson, en segir ekki eitt orð
um það hvemig hann álítur að ára
muni hjá íslenskum kennurum eft-
ir gildistöku samningsins. Hvað
þá hvort eitthvað breyttist yrði
hann ekki samþykktur!
Grein Tómasar er engu að síður
vel samin og fróðleg, hún nær
áreiðanlega vel eyrum þeirra sem
eru þjóðernissinnaðir og leggja
meira upp úr sögulegri afstöðu
varðandi lausn nútíma verkefna.
Af þeim sökum væri fróðlegt að
heyra mótrökin, byggð á svipuðum
forsendum, einhveijir sögufróðir
hljóta að vera í meðmælendahópn-
um til að telja kjark í þjóðemis-
sinnaða fylgjendur EES.
Ég er einn af þeim sem efast
um ágæti EB og vantreysti skrif-
finnskubákninu í Bmssel, býst við
því að yfirsýn muni vanta svo
hægt sé að stýra vel svo stóru
samfélagi sem hér um ræðir, jafn-
vel þótt einstök þjóðfélög séu sjálf-
stæð. Við vitum hvemig fór í Sov-
ét og hlutimir eru síður en svo í
lagi í Bandaríkjunum, en hér í
okkar pínulitla samfélagi, sem á
nánast engin önnur auðæfí en sjó-
inn, hverina, fossana og fólkið,
hefur velsæld verið meiri og jafn-
ari en í nokkm öðm landi allt frá
stríðslokum 1945. Aðgangur að
æðstu mönnum er greiðari hér en
í öðram löndum og hver og einn
getur látið til sín heyra, hafí hann
uppburði til. Þetta em kostir sem
við vanmetum gjaman þegar okk-
ur sinnast við samfélagið.
Á það má benda að það var
fyrir erlend áhrif og nánari tengsl
Árni Brynjólfsson
við aðrar þjóðir að við höndluðum
hnossið, þ.e. að hafa næga atvinnu
og þokkalega afkomu, en til þess
þurfti heimsstyijöld og hersetu.
Vera má að vegna langvarandi
velmegunar bíti hræðsluáróðurinn
betur hér en annars myndi vera,
enda undir honum kynt jafnvel í
skoðanakönnunum.
Svo aftur sé komið að upphafínu
og hinni ágætu grein hans Ing-
ólfs, þá vil ég enn og aftur, um
leið og ég tek undir flest er í henni
stendur, lýsa yfir söknuði vegna
þess að mér þykir vanta svona
áþreifanlegar röksemdir með og
móti samningnum. Þetta þyrftum
við að gera í rafiðnaði, tréiðnaði,
verksmiðjuiðnaði og víðar þar sem
von er til þess að EES muni annað
hvort verða til bóta eða bölvunar.
Það er fátt svo kostum prýtt að
ekki fylgi eitthvað neikvætt, en
matið byggist að sjálfsögðu á
þyngd vogarskálanna. Skrifin
þurfa því að vera um áþreifanlega
„Líklegt má telja að
samþykkt EES muni
ekki hafa teljandi áhrif
í fyrstu og vafasamt er
að nokkur geti sagt um
það fyrirfram hver
áhrifin verða á atvinnu-
lífið. Það ætti ekki að
koma okkur á óvart
þótt mikið gangi á, því
varla má reisa hér
mannvirki, byggingu
eða brú, án þess að upp
rísi hávær mótmæl-
endahópur.“
hluti, ekki upphrópanir og innan-
tóm slagorð.
Áðumefnd grein kennarans er
dæmigerð fyrir skrif og ræður
manna um EES. Það er ólíklegt
að Einar Þveræingur eða Jónas
Hallgrímsson væra færari um að
leysa vandamál nútíðarinnar en
við sem nú -lifum og okkur varðar
minna um það hver afstaða þeirra
myndi vera í umræddu máli. Það
sem skiptir máli er hvort afkoma
fyrirtækja og fjölskyldna muni
batna eða versna.
Þar sem við emm nú búin að
sjá jákvæða og vandaða grein um
EES, að því er varðar málmiðnað,
liggur í hlutarins eðli að æskilegt
væri að sjá ætlaða ókosti EES
gagnvart málmiðnaðinum, þegar
og ef við verðum aðilar. Komi slík-
ar röksemdir ekki fram hljótum
við að líta svo á að ókostir séu
fáir og að málmiðnaður muni
braggast við tilkomu EES.
Hvað rafíðnaðinn varðar má
geta þess að í gangi hefur verið
athugun á fyrirkomulagi raf-
fangaprófunar og rafmagnseftir-
lits, einmitt miðuð við það um-
hverfi sem rafmagnsiðnaðurinn
mun búa við eftir samþykkt EES.
Jafnvel þótt samningnum yrði
hafnað myndum við ekki verða
einir í heiminum og umhverfið sem
við búum í mun gera til okkar
kröfur, sem nú á að reyna að upp-
fylla.
Tillögur gera ráð fyrir að raf-
fangaprófun leggist af hér á landi,
en erlendar prófanir verði látnar
gilda, markaðseftirlit verði eflt til
að tryggja öryggi. Lagt er til að
úttekt einstaka rafverka falli nið-
ur, en úrtaksskoðanir verði gerðar
af viðurkenndum aðilum. Of langt
er að telja upp þær breytingar sem
lagt er til að gerðar verði, en þær
munu verða umtalsverðar og
snerta alla greinina, vonandi til
góðs. Við þessa breytingu minnka
umsvif Rafmagnseftirlits ríkisins
og er gert ráð fyrir að starfsmönn-
um muni fækka úr 27 í 7, sem
er umtalsverð breyting þótt auð-
vitað muni störfin að hluta flytjast
annað. Þetta era fyrstu áþreifan-
legu kynni rafiðnaðarins af EES.
Líklegt má telja að samþykkt
EES muni ekki hafa teljandi áhrif
í fyrstu og vafasamt er að nokkur
geti sagt um það fyrirfram hver
áhrifín verða á atvinnulífið. Það
ætti ekki að koma okkur á óvart
þótt mikið gangi á, því varla má
reisa hér mannvirki, byggingu eða
brú, án þess að upp rísi hávær
mótmælendahópur. Það gekk ekki
svo lítið á þegar til stóð að byggja
Höfðabakkabrúna og það hriktir
þespa dagana í heilli kirkjusókn
vegna kirkjubyggingar. Það er
ekki lengur í tísku að ganga til
Keflavíkur!
Við skulum vona að þessir há-
væra hópar fái ekki að ráða ferð-
inni varðandi afstöðuna til EES!
Höfundur er framkvæmdasíjóri
Landssambands íslenskra
rafverktaka.
„Þingmálið sé íslenska“
eftir Svavar
Gestsson
Samkvæmt fyrirliggjandi frum-
vörpum um Evrópskt efnahags-
svæði er ekki aðeins komið víða
við heldur áð á hveijum bæ. Fram-
vörpin eru svo viðamikil að þrátt
fyrir mikil fundahöld á Alþingi
hefur þingmönnum vafalaust sést
yfír fjölda málaflokka og mála-
þátta. Eitt þeirra frumvarpa sem
lætur hvað mest yfír sér að vísu
og snertir málaflokka dómsmála-
ráðuneytisins hefur inni að halda
ákvæði um prentrétt auk margs
annars. Þessi grein er skrifuð til
að vekja athygli á tveimur þáttum
frumvarpsins og greinargerðarinn-
ar með því: Annars vegar því að
framvegis verði heimilt að tala ís-
lensku fyrir dómstólunum og hins
vegar að framvegis geti útlendir
aðilar gefið út blöð á íslandi.
Þær breytingar sem um ræðir
eru að öðru leyti þær að lán vegna
skólagjalda manna sem stunda
nám erlendis verða greidd fyrir-
fram á svipuðum tíma og verið
hefur. Þá fá þeir námsmenn, sem
höfðu fengið skólavist í grunnhá-
Þingmálið sé íslenska
í greinargerð framvarpsins seg-
ir meðal annars: „í tengslum við
þetta má að endingu minnast þess
að í 1. mgr. 10. gr. laga um með-
ferð einkamála nr. 91/1991, segir
að þingmálið sé íslenska. Þeirri
reglu væri að engu breytt með
samþykki þessa frumvarps.
Það era vissulega fróðleg kafla-
skil þegar dómsmálaráðuneytið á
íslandi árið 1992 telur að það sé
frétt að þingmálið eigi framvegis
að vera íslenska. Hvað er langt
síðan ákveðið var að þingmálið
skyldi vera íslenska? Ætli að það
séu nema 100 ár síðan það var
kollrakið mál? Segir það ekki
nokkra sögu um EES-málið að það
þurfí að taka það fram sérstaklega
í þingskjölum að hér megi fram-
vegis tala íslensku fyrir dómstól-
um. Sumum kann að finnast spurt
með þeim hætti að þjóðlegur hroki
skólanámi eða sémámi erlendis
fyrir 3. júní þegar nýjar úthlutun-
arreglur voru gefnar út, lán vegna
skólagjalda í samræmi við reglur
sem giltu á síðasta ári. Ferðalán
til manna sem stunda nám erlend-
is verða greidd strax og þeir hafa
„Þessi grein er skrifuð
til að vekja athygli á
tveimur þáttum frum-
varpsins og greinar-
gerðarinnar með því:
Annars vegar því að
framvegis verði heimilt
að tala íslensku fyrir
dómstólunum og hins
vegar að framvegis geti
útiendir aðilar gefið út
blöð á íslandi.“
liggi f spumingunni. Það er ekki
ætlunin. Auðvitað eiga íslendingar
að taka þátt í erlendu samstarfi
úti um allt. Auðvitað mun efna-
hagsleg þátttaka reynast óhjá-
kvæmileg fyrir okkur íslendinga.
lagt fram gögn um ferðir sínar og
fíölskyldu.
Þá hefur verið ákveðið að bóka-
lán verði greidd í einu lagi þegar
námsmenn fá fyrsta framfærslu-
lánið greitt. Loks hefur verið
ákveðið að gefa kost á því að allt
að 10 menn geti verið ábyrgðar-
menn skuldabréfa og hver og einn
geti tekið ábyrgð á takmarkaðri
upphæð. Þetta er talið geta auð-
veldað námsmönnum að ganga frá
ábyrgðum fyrir lánum sínum og
að gefa út eitt skuldabréf fyrir
allri þeirri upphæð sem þeir áætla
að taka það sem eftir er námsfer-
ils þeirra.
Auðvitað er spumingin ekki um
það hvort við tökum þátt í alþjóð-
legu samstarfí né um það hvort
við tökum þátt í aðlögun að því
efnahagskerfi sem er umhverfis
okkur. Ég tel það allt í senn sjálf-
sagt, eðlilegt og rökrétt. En ég vil
að við getum notið þeirra gæða
sem fylgja því að vera sjálfstæð
þjóð. í sjálfstæðinu liggja verð-
mæti — efnahagsleg verðmæti
ekki síður en menningarleg. Við
erum ekkert betri en aðrir vegna
þess að við erum íslendingar —
en það er auðveldara fyrir okkur
að nýta gögn og gæði þessa lands
af því að við kunnum það til
margra alda og það er hagstæðara
ekki aðeins fyrir okkur heldur fyr-
ir heimsbyggðina alla.
En sem sagt: Þingmálið sé ís-
lenska þó að við séum aðilar að
Evrópsku efnahagssvæði. í ís-
lenskum bæ skal tala íslensku.
Verður Mogginn danskur
eða þýskur?
En í sama frumvarpi er ákvæði
um það að útlendingar megi gefa
út blöð, bækur og tímarit á Islandi
og að þeir megi eiga útgáfufyrir-
tæki. Fyrir margt löngu áttu
danskir kaupmenn Morgunblaðið.
Nú mega þeir eignast það aftur
ef þeir vilja. Morgunblaðið er eina
gróðafyrirtækið í dagblaðaútgáfu
á íslandi. Matthías Johannessen
hefur haldið uppi merki íslenskrar
menningar. Skiptir það hann eða
aðra rithöfunda Morgunblaðsins
engu máli þó að hlutabréf blaðsins
verði sett á almennan alþjóðlegan
markað — sem er einnig skylt að
gera samkvæmt EES-samningn-
um — eða hvað?
Bannað að mismuna i þágu
íslenskrar menningar
Samkvæmt samningnum um
EES má hvergi mismuna milli fyr-
Svavar Gestsson
irtækja. Fyrirtæki framleiða ekki
bara fisk og stóla. Fyrirtæki fram-
leiða líka menningarafurðir eins
og bækur. Frá sjónarmiði iðnaðar-
ins og fíármagnsins eru bækur
iðnaðarvara. Samkvæmt EES-
samningnum er bannað að búa
þannig um hnútana skattalega að
íslenskar bækur njóti betri skatt-
skilyrða en erlendar bækur. Fyrir
nokkra ákváðum við að fella niður
virðisaukaskatt af íslenskri menn-
ingu, íslenskum bókum. Það var
gert með þeim rökum að menning-
in væri svo veigamikill þáttur í
sjálfstæði okkar að einmitt nú á
tímum alþjóðlegra sviptinga væri
mikilvægt að treysta undirstöður
íslenskrar menningar. En svo kem-
ur hitt í ljós: Að samkvæmt fyrir-
liggjandi EES-samningi er bannað
að mismuna í þágu íslenskrar
menningar. En það er huggun
harmi gegn að þrátt fyrir allt hef-
ur ríkisstjórnin samið frumvarp þar
sem hún tekur fram í greinargerð
að „þingmálið sé íslenska".
Höfundur er fyrrvcrandi
menntam&Iaráðherra ogsituri
menntamálanefnd Alþingis.
Breytingar á útlánareglum LÍN
Vaxtaálagi bætt við öll námslán
ÝMSAR breytingar hafa verið ákveðnar af sljórn Lánasjóðs ís-
lenskra námsmanna I samráði við menntamálaráðherra á fram-
kvæmd úthiutana námslána sem miðar að því að auðvelda náms-
mönnum að bregðast við breytingum á útborgunartíma náms-
manna. Meðal annans hefur verið ákveðið að bæta við sérstöku
vaxtaálagi á lán allra námsmanna vegna þess að þau greiðast nú
að jafnaði 2-4 mánuðum siðar frá Lánasjóði íslenskra námsmanna
en áður. Verður álagið veitt án tillits til þess hvort námsmenn
taka Ián í banka til að brúa þetta bil eða ekki. Er áætlað að það
hækki heildarupphæð námslána á nýbyijuðu skólaári um 50 milljón-
ir króna.