Morgunblaðið - 21.11.1992, Síða 2

2 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. NÓVEMBER 1992
Morgunblaðið/Sverrir
Eg er svartsýnn,“ segir
Jean Jacques Lebel,
listamaðurinn sem
Erró segir að eigi
heiðurinn af því að
gera uppákomuna,
„happenings" að
marktæku tjáningarformi í
Frakklandi. Erró lét ekki sitt
eftir liggja og í bók sinni segir
hann:„Okkar uppákomur voru
fortakslaust villtari, óútreiknan-
legri og átakameiri en þær am-
' erísku." Víst er að þó voru þær
enginn barnaleikur. Og svo
stendur hann fyrir framan mig,
þessi maður frá fágaða fagur-
keralandinu, Frakklandi — þar
sem heimslistin og ódauðleikinn
búa — og segist vera svartsýnn.
Það út af fyrir sig er „happen-
ing“.
Lágvaxinn og þrekinn, skegg
og hár grásprengt og vísar út
um allan sjó. Augun síkvik og
síung, alltaf að vakna upp til
nýrra hugsana sem fela í sér
nýtt líf mitt í húsi dauðans, jörð-
inni.
„Ég hef alltaf verið hræddur
við dauðann," bætir Jean Jacqu-
es við.
Er hann til?
„Eyðingin er til. Ég er hrædd-
ur um að eyðast áður en ég er
búinn að lifa.“
Kannski fæðistu aftur, segi
ég hughreystandi.
„Það er annað.“
Kannski betra.
Hann veltir því fyrir sér og
segr: „Kannski tekur draumur-
inn við. Kannski eru ekki mörk
milli draums og dauða, fremur
en draums og veruleika. Það er
listin.
Hefur það komið fyrir þig að
koma á einhvem stað í fyrsta
sinn og finnast þú hafa verið
þar áður?“ spyr hann ákafur.
Já.
„Þannig á listin að vera. Þeg-
ar þú sérð eitthvað sem þér
finnst þú þekkja, öðlast það
merkingu í vitund þinni. Ekki
bara staðir. Líka myndir. Þú
horfír á mynd og hún hefur
áhrif á þig, snertir þig, öll skynj-
un þín meðtekur hana. Þú þekk-
ir upplýsingamar, tilfínningarn-
ar, hugsunina sem hún miðlar."
Já?
„Það er góð myndlist. Svo er
til vond myndlist. Það eru til
frjálsir listamenn og þrælalista-
menn. Þrælamir reyna að þókn-
ast kaupandanum, listfræðingn-
um sem stýrir safninu, lista-
verkasalanum og galleríeigand-
anum. Fijáls listamaður reynir
ekki að þóknast neinum, heldur
byggir hann brú, sem er tungu-
mál milli þín og hans. Þannig
reyni ég að starfa. Myndimar
mínar em leikur sem við getum
bæði tekið þátt í. Og ég verð
að segja að ég er mjög stoltur
af að vera ekki þræll.
Skilaboðin í myndunum eiga
að fara út úr þeim og inn í hjarta
þitt, færast inn í drauma þína
og vera þar alltaf. Þannig hefur
listin alltaf verið notuð. Ef þú
skoðar Madonnumyndir frá því
fyrr á öldum, þá vom þær notað-
ar til að hræða fólk, skilyrða
það til að breyta eftir kennisetn-
ingunum. Þegar menn litu á
þessa ströngu konu sem sá allt
og vissi allt þorðu þeir ekki ann-
að en hlýða. Hún er súper-egó-
imynd. Um þetta snúast yfir-
burða töfrar listarinnar; hún er
áróðurstæki, flytur skilaboð til
að stjórna hugsunum."
Hvað með uppákomumar?
„Þær em óhjákvæmilegt
framhald í þróun myndlistarinn-
ar.
A síðustu öld var myndin
kyrr og þú varðst að fara til
Jean Jacques Lebel
hennar. Á þessari öld kemur hún
til þín. Dadaisminn nýtti þessa
hugmynd; listamaðurinn notaði
allan líkama sinn til að tjá sig
í listinni, næsta skref í þróun-
inni var af veggnum og inn í líf
þitt. Futuristar og dadaistar
máluðu hreyfíngu; lestir og
hunda á gangi, til dæmis. Við
héldum hreyfíngunni áfram út
í lífið, afmörkuðum það ekki við
léreftið. Öðmm þræði verður
listin því eins og draumur, Þig
dreymir einhveija mynd sem er
á hreyfíngu og hún fylgir þér
inn í vökustundimar, allan dag-
inn, jafnvel lengur. Þú manst
hann og hann gefur lífí þínu
kannski nýja merkingu. Börn
hafa til dæmis þann hæfileika
að gera ekki greinarmun á
draumi og vemleika. Hvort
tveggja er jafn eðlilegt. Listin
býr í vitundinni og er ekki bara
ljóð sem er skrifað eða mynd
sem er máluð á striga og hengd
upp á vegg. Listin er þéttriðið
net af hugmyndum sem eru á
stöðugri hreyfingu. Svo mynd-
ast einskonar ættbálkar sem
gera listinni kleift að berast út
í þjóðfélagið — og listin hefur
ekki landamæri, fremur en mörk
milli draums og vöku, hún virðir
hvorki stétt né stöðu, litarhátt
eða kyn. Hún lifir sínu lífí.“
Þú ferðast um heiminn með
listahátíðir er mér sagt.
„Já, en ekki einn. Við erum
einn svona ættbálkur og emm
með performansa. í þeim er
myndlist, ljóðlist, leiklist, tónlist
— hvað sem er og við spyijum
ekki að þjóðemi, litarhætti eða
kyni. Það skiptir ekki máli. Við
ferðumst um með list okkar og
fremjum hana, hvar sem við
fáum nógu stórt rými; í listasöl-
um, íþróttahúsum, skólum og
skemmum. Áhorfandinn verður
aðstoðarskapandi okkar. Fyrr
er listaverkið ekki tilbúið."
Ertu stjómleysingi?
„Já, ég hef alltaf verið það.
Ekki af neinum trúarlegum
hvötum. Þetta byijaði í Algeríu-
stríðinu. Á götum Parísar vom
Algeríumenn að drepa löggur
og löggur að drepa Algeríu-
menn. Ástandið var hræðilegt.
Ég sá mann drepinn rétt við
húsið sem ég bjó í, en þar faldi
ég nokkra þeirra sem voru of-
sóttir. Þetta stríð var svo fánýtt
og tilgangslaust, en það snerist
um stjómun og stjórnmál."
Jean Jacques er orðið heitt í
hamsi, hann stendur upp til að
ná sér í kaffi, kemur aftur að
borðinu áður en hann hellir í
bollann og segir: Stjórnmála-
menn eru glæponar. Það ætti
að fyrirkoma
öllum stjóm-
málamönn-
um í Frakk-
landi. Örugg-
lega annars
staðar
líka ...
Veistu, ef þú
gefur stjóm-
málamanni
eina tommu
af lífí þínu
hefurðu tap-
að því.“
Svo nær
hann í kaffið,
horfir út í
haustsólina
og spyr
hvemig veðr-
ið hafi verið
hér í sumar.
Leiðinlegt, svara ég og hann
segir: „Eg á svo mörg líf.“ Svo
sest hann.
Ha?
„Líf í málverkinu, líf í uppá-
komum, líf í listahátíðunum og
bókalíf. Ég hef skrifað tíu bæk-
ur.“
Um hvað?
„Stjórnmál, listasögu, lista-
heimspeki, hugmyndafræði og
ljóðabækur.
í tíu ár neitaði ég að vera
„listamaður." Ég hélt áfram að
mála allan tímann en neitaði að
sýna. Mér var svo óglatt af því
gríðarlega vandamáli sem skap-
aðist af því að listin var gerð
að einhveijum iðnaði; iðnaðar-
kúltúr. I þannig kúltúr er maður
neyddur til að selja vinnu sína
og það er ekkert annað en enn
einn anginn á kapítalísku þræla-
haldi. Auðvitað verður maður
að selja til að hafa til hnífs og
skeiðar, en maður verður að
selja sjálfur. Sá listamaður sem
selur ekki sjálfur er orðinn að
vamingi. Hann verður að neita
að vera markaðssettur af öðrum
og segja: „Ég er ekki hóra, ég
vil ekki mála það sem til er
ætlast til að verða stórt nafn.“
Andy Warhol sagði seint á ferli
sínum: „Eina listin sem eftir er
í heiminum, er
listin að
græða pen-
inga.“ Um all-
an heim var
fullt af ungum
ösnum sem
tóku þetta
bókstaflega,
skildu ekki
ádeiluna og
gerðust hór-
ur. Þeir munu
aldrei læra að
skilja að lista-
maður á að
selja verk sín
á sínum eigin
skilmálum."
Finnst þér
myndlistin í
miklum vanda
út af þessu?
„Vandi listarinnar er bara
pínulítill!
Hann er bara svona lítið brot
af allri þvælunni,“ segir Jean
Jacaues og býr til ósýnilegan
punkt. „Vandamálið er ekki hver
selur minna í dag en í gær. í
samfélagi þar sem lífið er sjón-
varpsleikur, þar sem áhorfand-
inn er mataður af upplýsingum
og týnir hæfileikanum til áð -
skynja, skilja, hugsa, bregðast
við og aðhafast, spyr enginn
grundvallarspurninga, eins og
„Hver er ég?“
Hver ertu?
„Ég er að mála til að komast
að því.“
Hvar býrðu?
í Normandí, einn á býli. Ég
þarf mikla einveru. Ég get alveg
orðið vitlaus í stórborgum, eins
og París, New York eða Los
Angeles. Það er ekki hægt að
hugsa á svoleiðis stöðum — of
mikill hávaði, of mikið af öllu.
Rétt hjá húsinu mínu er
klaustur frá 11. öld. Þar búa
munkar og þeir eru miklir vinir
mínir. Ég hef mikil samskipti
við þá.“
Ertu trúaður stjórnleysingi?
„Ekki einu sinni trúaður. En
einu sinni skrapp ég til munk-
anna og einn þeirra kom að
máli við mig og spurði hvort
hann mætti koma að skoða
myndirnar mínar. Ég var að
hugsa um að segja nei en sagði
já. Ég var svo hræddur við að
láta hann sjá þær. Og ég kveið
fyrir dögum saman. Myndirnar
mínar eru svo dónalegar fyrir
heilög augu. í þeim eru kynfæri
og kynferðislegar athafnir, mik-
ið um nakið fólk og gráðugt
fólk og alls kyns hluti sem eru
meira dýrkaðir en almættið.
Svo kom hann og ég þorði
ekki að horfa framan í hann.
Hann settist niður og sat á
meðan ég vann. Þegar ég loks-
ins sneri mér að honum, brosti
hann út að eyrum ogsagði: „Við
erum alveg eins.“ Eg hváði og
þá sagði hann: „Ég eyði lífí
mínu í að biðja fyrir manneskj-
unni.“
Eru myndir þínar bænir?
„Nei, en þær eru hugleiðsla.
Ég er að hugleiða hvemig kom-
ið er fyrir manneskjunni og
reyna að koma því til skila.
Kannski hún geti þá hjálpað
sjálfri sér. Ég er að reyna að
horfast í augu við veruleikann
þegar ég vinn myndirnar mínar
og veruleikinn er sprengja, spill-
ing, nautnir."
Og hvernig gengur?
„Ég hef aldrei sagt að mér
myndi takast þetta, enda er það
sjálft ferlið sem skiptir máli.
Hvort einhver kaupir niðurstöð-
una er aukaatriði, enda er hún
ekki varningur."
Viðtal/Súsanna Svavarsdóttir
Skilaboðin
í myndunum eiga
að fara út
úr þeim og inn í
hjarta þitt,
fœrast inn í drauma
þína og vera
þar alltaf. Þannig
hefur listin alltaf
verið notuð.