Morgunblaðið - 21.11.1992, Page 7

B 7
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. NÓVEMBER 1992
nokkru. Áskell hefur nýverið lokið
við orgelverk, og tónlist fyrir sjón-
varpsþátt um síðustu dægur Jónas-
ar Hallgrímssonar, sem frumsýndur
verður um jólaleytið. Og 11. desem-
ber næstkomandi verða flutt sex
verk eftir hann á Norrænu menn-
ingarhátíðinni í Barbican Center í
Lundúnum. Ekki lítil upptalning,
og liggur margt þó í láginni.
Hyr, Rá og Hvel
Tónsmíðar þessar hafa að ein-
hveiju leyti verið hvíld og hliðar-
sjior frá tveimur tónverkum sem
Áskell hefur unnið að í bráðum
áratug. Annars vegar er um að
ræða sínfónískan þríleik fyrir rúm-
lega hundrað manna hljómsveit. „í
þessum þríleik sem öðrum slíkum,
eru þrjú sjálfstæð verk sem hafa
sterk innbyrðis tengsl og sameigin-
lega mynda þau sinfóníu. Ég fékk
hugmyndina fyrir fjórum árum þar
sem ég reyndi að fjalla um þijú
óiík viðhorf til tímans; kaos, mæld-
an tíma og tímaleysi. Hyr, Rá og
Hvel nefnast hlutar verksins, og
nafngiftirnar voru valdar sem full-
trúar þessara eiginda tímans. Síðan
hlóð hugmyndin geysilega mikið
utan á sig, og þróaðist út í vanga-
veltur mínar um grundvallarspum-
ingar lífsins; tilveru, tilgang, mörk
lífs og dauða og svo framvegis.
Fyrst og fremst er sinfónían því
óður til mannsins."
í fyrsta þætti sem kenndur er
við eldinn, koma m.a. fram atriði
sem síðan eru útfærð nánar í næstu
tveimurþáttum. „í öðrum þætti sem
ég minntist á áðan og tengist jörð-
inni, nota ég hljómsveitina sem
heljarmikla rytmavél, og má greina
skyldleika við konsertþátt sem ég
samdi fyrir fáeinum árum.“ Frá
1990 vann Áskell að langmestu
leyti að sinfóníunni í Lundúnum,
og lauk henni í september. „Þetta
er í fyrsta skiptið sem ég skrifa
verulega rúmfrekt slagverk inn í
hljómsveitarstykki, en í sinfóníunni
eru sex slagverksleikarar og leika
á töluverðan fjölda ásláttarhljóð-
færa, trumbur, pákur, gong og
tamtam, og mynda eins konar vegg
fyrir aftan hljómsveitina þar sem
þau hanga. Ég hef á tilfinningunni
að kveði við nýjan tón í þessu verki,
og hlakka til að snúa mér nú að
smærri hljómsveitarverkum."
Mennsk böm og birnir
Hitt meginverk Áskels er óperan
Klakahöllin sem unnin er undir
áhrifum frá samnefndri bók norska
rithöfundarins Taijei Wesaas er
Hannes Pétursson íslenskaði. Hún
er i þremur þáttum og átta atriðum,
og trú þeim norrænu og dulúðgu
átökum sem bókin sviðsetur.
„Klakahöllin ber óneitanlega sterkt
norrænt yfirbragð, en boðskapurinn
er sammannlegur," segir Áskell.
„Þama eru leiddar fram andstæðar
kynslóðir, maður andspænis nátt-
úru og verkið fjallar ákaflega mikið
um vináttu og trúnað. Mér fannst
efnið ákaflega heillandi vegna þess
hversu óvenjulegt það er, og dulúð-
in höfðar ákaflega tii mín, en fyrst
og síðast er aðdráttarafl verksins
tilkomið vegna þeirra mannlegu
skilaboða sem það býr yfír. Ég
reyndi að sýna skáldverkinu tryggð,
nema þegar aðstæður kölluðu á
umritun eða viðbætur. Til dæmis
em tvær aðalpersónurnar, Siss og
Unn, staddar í kennslustund í upp-
hafi verksins og skiptast á bréfmið-
um. Eins og gefur að skilja er kenn-
ari ómissandi í kennslustund, en
hann vantaði í textann og ég greip
til þess ráðs að skrifa náttúmfræði-
tíma þama inn, og láta kennarann
segja dæmisögu úr þjóðsögum Jóns
Ámasonar. í þessari dæmisögu er
kveðið á um örlög stúlknanna, en
sagan ijallar um ísbirni sem eign-
ast mennsk börn er verða ekki að
dýram fyrr en birnan leggur hramm
sinn yfír þau. Bóndi nokkur nær
stúlkubami frá þeim fyrir ham-
skiptin, og vex það upp í mennskri
mynd en leitar stöðugt til hafs.
Einhveiju sinni sér bóndi á eftir
stúlkunni, og hefur hún þá klifrað
upp á ísjaka. Bima kemur aðvíf-
andi og leggur hramm yfír hana
og stúlkan breytist í hún. Hliðstæð-
ur atburður kemur fram í Klaka-
höllinni, en Unn fer ein síns liðs til
fjalla og týnist í klakahöll, þ.e.a.s.
klakahöllin leggur hramm sinn yfír
hana og hún stígur úr þessum heimi
yfir í annan. Hannes grennslaðist
eftir ástæðu þess að ég læddi dæmi-
sögu inn í atburðarásina, en ég gat
engu svarað nema að mér þætti það
eðlilegt. Þá benti hann mér á að
þessu stílbragði væri oft beitt í ís-
lendingasögunum.“
Glíman við ópemna nálgast nú
tíu ára afmælið. Áratugurinn hefur
leitt til óvæntra endaskipta á ýms-
um forsendum sem tónhöfundurinn
miðaði við í upphafi verks. „Það er
gaman að hugsa til þess að fyrir
um níu ámm þegar ég hóf að semja
óperuna,“ segir Áskell, „gat ég
ekki ímyndað mér einn einasta ís-
lending í hlutverkum hennar, en í
dag sé ég eingöngu íslendinga fyr-
ir mér takast á við persónumar.
Vel má vera að ég hafí breyst svo
mjög, en fyrst og fremst held ég
að stakkaskipti hafí orðið á úrvali
íslenskra óperasöngvara, en dug-
miklir söngvarar hafa sprottið upp
á þessum tíma. Auk einsöngvara,
kórs og hljómsveitar er barnahópur
og ballett í ópemnni og ég geri ráð
fyrir að myndbandstæknin og
skyggnur verði
virkjuð í þágu
uppfærslunnar,
auk afar flókinnar
lýsingar, enda
skipa ljós og
skuggar veiga-
mikil hlutverk."
Klakahöllina
átti að flytja á
Listahátíð í
Reykjavík í ár, en
það reyndist ekki
unnt. Eðlilegt er
því að spyijast
fyrir um hvenær
þessi höfuðverk
Áskels koma fyrir
eym og augu almennings. Að hans
sögn fjallaði verkefnavalsnefnd Sin-
fóníuhljómsveitar íslands um Sin-
fóníska þríleikinn fyrir nokkru, og
var þar ákveðið að leggja til að
verkið yrði á efnisskrá hljómsveitar-
innar árið 1994. Uppfærsla Klaka-
hallarinnar er einnig í sjónmáli, en
Ijóðleikhúsið, Listahátíð Reykja-
víkurborgar og Sinfóníuhljómsveit
íslands hyggja á samstarf um upp-
færslu ópemnnar á næstu Listahá-
tíð.
Sjötíu verk á Áskell að baki, eins
og hér hefur verið tæpt á, og þykja
án efa viðsættanleg afköst á tveim-
ur áratugum, hjá ekki eldri manni.
„Mér finnst ég vinna með hraða
snigilsins," heldur hann fram og
kveðst óa við að hugsa til allra
þeirra verkefnisdraga sem liggja
niðri í vinnuherbergi hans og bíða
síns tíma. „Og þegar öllu er á botn-
inn hvolft, fínnst manni stundum
að í öllum verkunum sé fjallað um
sama hlutinn frá ólíkum sjónar-
homum, að kjaminn sé stöðugur
og aðeins úrvinnslan lúti breyting-
um. Oft fínnst mér líka ég vera
nýtekinn til starfa. Að hvert tón-
verk sé hið fyrsta." SFr
Mér finnst ég vinna
með hraða snigilsins
og oft finnst mér líka
ég vera nýtekinn til
starfa, segir tónskáldið
Askell Másson, en
hann á nú að baki um
sjötíu tónverk á tutt-
ugu árum og margt
liggur í deiglunni
Reykjavíkurkvartettinn leikur á tónleikum
Kammerklúbbs Reykjavíkur í Bústaðakirkju
annað kvöld kl. 20.30. Kvartettinn skipa þær
Rut Ingólfsdóttir, Hildigunnur Halldórsdóttir,
Lisa Ponton og Inga Rósa Ingólfsdóttir.
til komi stuðningur utanfrá. í þessu
efni hefur orðið nokkur breyting á
allra síðustu árin, með tilkomu Tríós
Reykjavíkur, Reylqavíkurkvartetts-
ins og Blásarakvintetts Reykjavíkur.
Enginn þarf reyndar að efast um að
rekstri þessara sveita er þröngt skor-
inn stakkurinn og mætti þar eflaust
gera betur.
„Það hefur vissulega verið vandi
fyrir okkur hjá Kammerklúbbnum
að fá hljóðfæraleikara sem em vanir
að leika saman, þó við njótum góðs
af þeim hópum sem nú em starfandi
og allir leika þeir reglulega fyrir
okkur. Við höfum einnig fengið hljóð-
færaleikara erlendis frá en það hefur
yfírleitt verið 1 gegnum vináttu eða
kunningsskap vegna þess hversu
dýrt það annars er. Þannig höfum
við t.d. fengið hinn þekkta Zinnhofer-
kvartett frá ríkisópemnni í Múnchen
til að koma annað hvert ár og leika
fyrir okkur. Við höfum þá notað
tækifærið og beðið um verk sem em
svo erfíð að einungis þaulæfðustu
kvartettar ráða við þau eins og t.d.
síðustu strengjakvartetta Beetho-
vens.“
Mozart og Beethoven
vinsælastir
Eitt af því sem skapar Kammer-
klúbbnum sérstöðu er að stjóm
klúbbsins vill gjaman hafa hönd í
bagga með verkefnavalinu á hveijum
tónleikum. „Við biðjum gjarnan um
að ákveðin verk séu flutt, og ef hljóð-
færaleikararnir hafa ákveðnar óskir
þá setjum við fram óskir á móti til
að skapa jafnvægi. Við viljum þó
fyrst fremst geta boðið upp á tónlist
eftir viðurkennd tónskáld og einnig
að áheyrendur heyri þá tónlist sem
þeir em hrifnastir af. Það fer ekkert
á milli mála að Mozart og Beethoven
em vinsælastir, ef svo má að orði
komast, og reynslan sýnir okkur
einnig að okkar áheyrendur vilja
heyra tónlist sem þeir kannast við.
Yfírleitt viljum við að 2 af hveijum
þremur verkum séu sæmilega kunn-
ugleg og efnisskráin á tónleikunum
annað kvöld uppfyllir ágætlega þessi
skilyrði."
Einar segir að til þess að fá sem
mest útúr tónleikunum, njóta þeirra
sem best, undirbúi hann sig ávallt
vandlega. „Ég undirbý mig með þvi
að hlusta á verkin heima og kynnast
þeim áður en að tónleikunum kemur.
Ég fæ afskaplega lítið útúr tónleik-
um ef ég er algjörlega ókunnugur
verkunum," segir hann. Hann bendir
á í þessu sambandi að þetta sé sín
persónulega skýring á því hvers
vegna oft reynist erfítt að fá fólk til
að sækja tónleika með samtímatónl-
ist. „Ég hef trú á þvf að öflug út-
gáfa á samtímatónlist á hljómdiskum
sé sterkasta vopnið, til að gefa fólki
tækifæri til að kynnast tónlistinni í
ró og næði heima fyrir.“
Eftir áramótin em fyrirhugaðir
þrennir tónleikar og þannig hefur
það verið um árabil, fimm tónleikar
á ári, þó fyrr á ámm hafi þeir verið
fleiri, áður en framboð á tónleikum
í borginni óx í það sem nú er. „Ég
hef tekið eftir því að íslenska óperan
hefur stækkað þann hóp fólks, sem
sækir tónleika, til muna. Margir
þeirra sem nú sækja tónleika vítt og
breitt um borgina hafa komist á
bragðið með því að fara á sýningu
í íslensku ópemnni. En það er líka
ljóst að fæstir þeirra sem sækja tón-
leika sér til ánægju og upplyftingar
em tónlistarmenn sjálfír, þetta em
áhugamenn eins og við í Kammer-
klúbbnum, sem þekkja enga skemmt-
un betri en hlýða á góða tónlist í
flutningi góðra tónlistarmanna. Það
þarf líka að taka tillit til þess.“
MiNNING/USTIR
i NÆSTU VIKU
MYNDLIST
Listasafn íslands
Finnsk aldamótamyndlist. Sýning 20 fínnskra listamanna.
Skúlptúrar Jóhanns Eyfells til 22. nóvember.
Opið alla daga nema mánudaga.
Kjarvalsstaðir
Opnuð sýning á verkum Jean-Jaques Lebel laugardaginn 21. nóv.
kl. 16.00. Fransk-íslenska myndasögusýning opnuð á laugardag 21.
nóv. kl. 16.00.
Norræna húsið
Ljóðaupplestur úrvals spænskra ljóða í þýðingu Guðbergs Bergsson-
ar, laugardaginn 21. nóv. kl. 15.00.
MenningarmiðstSðin Gerðubergi
Orðlist Guðbergs Bergssonar stendur til 24. nóvember.
Guðbergur flytur fyrirlestur: „Frá niði tii orða og myndar" mánud.
23. nóv. kl. 20.30.
Sýning á verkum Kristins E. Hrafnsson til 8. desember.
Hafnarborg
Verk úr safni stofnunarinnar sýnd til 23. nóv.
Myndskreytingar í bamabækur eftir Sigrúnu Eldjám, Gylfa Gíslason
og Tryggva Olafsson sýndar til 29. nóv.
Listasafn ASÍ
Ljósmyndasýningin World Press Photo stendur til 22. nóv.
FÍM-salur, Garðastræti
Sýning á vatnslitamyndum Eyjólfs Einarssonar opnuð laugardag 21.
nóv. Lýkur 13. des.
Safn Asgríms Jónssonar, Bergstaðastræti
Sýning á þjóðsagna- og ævintýramyndum Ásgríms Jónssonar stendur
til 29. nóvember.
Þjóðmiiqasafn íslands
Sýningin Jómsvíkingar stendur til 13. des.
Bogasalun Óþekktar ljósmyndir Jóns Guðmundssonar og Guðmundar
Jónssonar frá Ljárskógum sýndar til sunnudags 22. nóv.
Listhús í Laugardal
Sýning á verkum eftir Lindu Ámadóttur, Jónas Braga Jónasson,
Guðrúnu Tryggvadóttur o.fl.
Hulduhólar, Mosfellssveit
Keramikverkstæði Steinunnar Marteinsdóttur er opið er frá 14 til
19 alla daga nema fimmtudaga og fostudaga, þá er opið frá 17 til 22.
Vinnustofur Álafossi
Vinnustofur listamanna í verksmiðjuhúsinu Álafossi eru opnar almenn-
ingi á laugardögum eða eftir samkomulagi.
Nýlistasafnið, Vatnsstíg
Sýningar á listaverkagjöfum Þórs Vigfússonar og Níels Hafsteins og
verkum Steingríms Eyijörð til 22. nóv.
Snegla - listhús, Grettisgötu 7
Grafíkverk Hrafnhildar Sigurðardóttur sýnd til 30. nóv.
Gallerí Úmbra, Amtmannsstíg
Ljósmyndir Christian Mehr sýndar til 9. des.
Gallerí G15, Skólavörðustig
Verk Kjartans Ólasonar sýnd til 7. des.
Nýhöfn, Hafnarstræti
Verk Guðmundu Andrésdóttur sýnd til 25. nóv.
Listmunahúsið
Verk íslenskra málara sýnd til 13. des.
Listasafn Sigurjóns Ólafssonar, Laugamesi
Sýning á verkum frá tímabilinu 1934-82. í efri sal valdar trémyndir.
Önnur hæð, Laugavegi
Verk bandarísku listakonunnar Louise Bourgeois sýnd út nóvember.
Gallerí 11, Skólavörðustíg
Sýning á verkum Þórdísar Rögnvaldsdóttur opnuð laugardag 21.
nóv. Stendur til 3. des.
Galleri Sævars Karls, Bankastrætí
Verk Elínar Magnúsdóttur sýnd til 4. des.
Gallerí Slunkaríki, tsafirði
Verk Halldórs Ásgeirssonar sýnd til 6. des.
TONLIST
Laugardagur 21. nóv.
íslenska óperan kl. 14.30: Tónlistarfélagið: Martynas Svegzda-von
Bekker, fiðla, Guðríður St. Sigurðardóttir, píanó: Verk eftir Tartini,
Prokofieff, Brahms, Ravel.
Hafnarborg kl.17.00: Tónleikar kennara Tónlistarskóla Hafnarfjarð-
ar.
Sunnudagur 22. nóv.
Hallgrimskirkja kl. 16.00: Hamrahlíðarkórinn og Kór Menntaskól-
ans í Hamrahlíð. Einsöngvarar: Bergþór Pálsson, Gunnar Ólafur
Hansson, Þorgeir Andrésson. Stjómendur: Johan Dujjck, Þorgerður
Ingólfsdóttir. Verk eftir Grieg, Britten, A. Scarlatti og Thomas Jenne-
felt.
Bústaðakirkja kl. 20.30: Kammermúsikklúbburinn, Reykjavíkur-
kvartettinn.
fslenska óperan kl. 20.00: Lucia di Lammermoor.
Ytri NjarvOíurkirkja kl. 20.30: Martynas Svegzda-von Bekker,
fiðla, Guðriður St. Sigurðardóttír, píanó.
Þriðjudagur 24. nóv.
Kristskirkja kl. 20.30: Margrét Bóasdóttir, sópran, og Chalumeaux
tríóið.
Fimmtudagur 26. nóv.
Háskólabfó kl. 20.00:Sinfóníuhljómsveit fslands. Föstudagur 27.
nóv.
íslenska óperan kl. 20.00:Lucia di Lammermoor.
LEIKLIST
Þjóðlcikhús
Stóra sviðið kl. 20.00:
Hafið: lau. 21. nóv., lau. 28.nóv.
Kæra Jelena: fös. 27. nóv.
Uppreisn með íslenska dansflokknum: fim. 26. nóv.
Dýrin I Hálsaskógi: kl. 14.00: lau. 21. nóv., sun. 22. nóv., mið. 25. nóv.
Litla sviðið kl. 20.30:
Rita gengur menntaveginn: lau. 21. nóv., sun. 22. nóv., mið. 25.
nóv., fim. 26. nóv., lau. 28. nóv.
Smíðaverkstæðið kl. 20.00:
Stræti: lau. 21. nóv., sun. 22. nóv., mið. 25. nóv., fim. 26. nóv., lau.
28. nóv.
Borgarleikhús
Stóra sviðiö kl. 20.00:
Dunganon: lau. 21. nóv., fös. 27. nóv.
Heima hjá ömmu: fim. 26. nóv., lau. 28. nóv.
Litla sviðið:
Sögur úr sveitinni: Platanov kl. 17.00: lau. 21. nóv., sun. 22. nóv.,
fim. 26. nóv., lau. 28. nóv. Vanja frændi kl. 20.00: lau. 21. nóv.,
sun. 22. nóv., fös. 27. nóv., lau. 28. nóv.
Nemendaleikhúsið, Lindargötu 9:
Clara S. kl. 20.30: lau. 21. nóv, sun. 22. nóv.
Alþýðuleikhúsið, Hafnarhúsi:
Hraeðileg hamingja kl. 20.80: sun. 22. nóv., fim. 26. nóv., lau. 28. nóv.
Leikbrúðuland, Fríkirkjuvegi 11:
Bannað að hlæja kl. 15.00: lau. 21. nóv., sun. 22. nóv., lau. 28. nóv.
Til umsjónarmanna listastofnana og sýningarsala
Upplýsingar um listviðburði sem óskað er eftir að birtar verði í þess-
um dálki verða að hafa borist bréflega fyrir kl. 16 á miðvikudögum
merkt: Morgunblaðið, menning/listir, Hverfisgötu 4,101 Rvk. Mynds-
endir 91-691294.