Morgunblaðið - 11.09.1993, Blaðsíða 2

2 C
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. SEPTEMBER 1993
MENNING & LISTIR
í MORGUMborgum
Amsterdam og Haag
Vetrardagskrá leikhúsa og tónleikahúsa
Holiands hefst í byrjun september. Stundum
er þó tekið forskot á sæluna og söngleikur-
inn The Phantom of the Opera eftir Andrew
Lloyd Webber var til dæmis frumsýndur í
Circustheater í Haag um miðjan ágúst.
Óperudraugurinn er fjölmennasti og dýrasti
söngleikur sem settur hefur verið á svið í
Hollandi og búist er við metaðsókn. Hann
hefur verið þýddur á hollensku og flytjendur
eru nær eingöngu Hollendingar. í hlutverki
draugsins er Henk Poort sem söng hlutverk
Jean Valjean í Hollenskri uppfærslu af Vesal-
ingunum og Christine er Joke de Kruijf sem
síðustu árin hefur til skiptist sungið hlutverk
Cosetti í Vesalingunum og Christine í Óperu-
draugnum, í ýmsum uppfærslum víðsvegar
um Evrópu.
í óperuhúsinu (Het Muziektheater) í Amst-
erdam verður óperan Parsifal eftir Richard
Wagner sýnd í september. Hljómsveitarstjóri
er Hartmut Haenche. Parsifal var áður sýnd
fyrir um þremur árum hjá hollensku óper-
unni og söngvararnir eru margir hveijir hin-
ir sömu og í þeirri uppfærslu. Helstir þeirra
eru Jan-Hendrik Rootering, Barry McCauley
og Ruthild Engert.
Ríkisballettinn (Het Nationale Baliet) er
með sýningar á Giselle þessa dagana í Het
Muzeiktheater í Amsterdam en 14. til 24.
september verða sýndir 3 nútímaballettar við
tónlist eftir Hans Peter Kuhn, Charles Ives
og sálumessu Mozarts. Danshöfundarnir eru
Laurie Booth, George Balanchine og Loer
van Schayk.
I Concertgebouw tónleikahúsinu í Amst-
erdam er mikið um tónleikaraðir. Sem dæmi
má nefna 6 heimsfrægar sinfóníuhljómsveitir
og jafnmargar frægar barrokkhljómsveitir,
einleikara, Gidon Kremer tónleika, róm-
antíska píanókonserta, minningar um Mess-
iaen og margt fleira. Miðar eru seldir í áskrift
og því oft erfítt að verða sér úti um þá í
lausasölu. En fyrstu tónleikar fyrmefndra
raða eru núna í september. Sinfóníuhljóm-
sveit Birminghamborgar t.d. þann 13., Les
musiciens du Louvre og Cecilia Bartoli þann
16. og The Academy of Ancient Music 18.
september. Þessir tónleikar eru allir haldnir
í stóra salnum í húsinu. í litla salnum verða
m.a. Grieg tónleikar með Arve Tellefsen,
Truls Mörk og Havard Grimse (22. septem-
ber), tónleikar fyrir tvö píanó með Wyneke
Jordans og Leo van Doeselaar (24. septem-
ber) og sembaltónleikar með Gustav Leon-
hardt (25. september).
Til 6. október er sýning í Galerie van
Gelder í Amsterdam með titlinum „Reconsid-
erd Images“. Meðal listamanna sem sýna eru
Hreinn Friðfinnsson og John M. Armleder.
Kristín Waage og Ragnar Finnbogason.
Beilín
IWIenningarlífið er nú að komast á fulla ferð
í þýskum stórborgum eftir sumarfríin. Þó
stjórnvöld beiti óspart niðurskurðarkutanum
er úr ótrúlega mörgu að velja. Á síðustu
árum hafa borgimar háð harða samkeppni
sín á milli til að laða til sín fjársterk fyrir-
tæki og sérmenntað fólk, auk almennra
ferðamanna, með byggingu listasafna og
rekstri dýrra leikhúsa og óperuhúsa. I Berl-
ín, sem nú er að nafninu til orðin höfuðborg
alls landsins, gekk þetta lengst vegna sam-
keppni Vestur-Berlínar við Austur-Berlín. í
borginni eru því þijú óperuhús og 39 leikhús
í gangi, flest niðurgreidd af ríkinu. Það kom
þó eins og reiðarslag yfír Berlínarbúa þegar
fréttist að borgin ætlar að loka stærsta leik-
húsi Vestur-Berlínar, Schiller leikhúsinu.
Þrátt fyrir áköf mótmæli úr landinu öllu
stendur sú ákvörðun óhögguð. Ef einhver
vill sjá síðustu sýningar þessa húss, þar sem
leikstjórinn Einar Schleef hefur gert garðinn
frægan, eru því síðustu forvöð. Nú eru í
gangi sýningar á verkum eftir Shakespeare,
Schiller og Sófókles.
Áhugafólk um leiklist fer um þessar mund-
ir þó frekar í austurhluta borgarinnar til að
sjá uppfærslur Frank Castorfs og Andreas
Kriegenburgs í hinu gamla leikhúsi Erwin
Piscators „Berliner Volksbiihne“; um þessar
mundir eru þar verk eftir Shakespeare og
Heiner Muller til sýninga. I leikhúsi Brechts,
Berliner Ensemble, er nú til sýnis verk eftir
Peter Brook í tengslum við Berlínarhátíðina
(til 30. sept.) en að því loknu færir Heiner
Miiller udd lítt bekkt leikrit Brechts oer eierin
viðbót við það: „Fatzer 1/Germania 2“. Rob-
ert Wilson leikstýrir nýju leikriti eftir Susan
Sontag „Alice í rúminu" í Berliner Schaub-
uhne (15.9.) í Komische Oper (sungið á
þýsku) er frumsýning á óperunni „Ævintýrið
um zarinn Súltan" eftir Rimski-Korsakov
þann 10. sept. í Deutsche Oper er frá 9. til
12. sept. hægt að sjá japanskt kabuki leik-
hús, og frá 16. til 19. sept. noh-leikhús. Jap-
anskri menningu er einnig hægt að kynnast
á þremur sýningum í Berlín, þeirra á meðal
er „Japan og Evrópa 1543-1929“ í Martin
Gropius húsinu.
Myndlistinni má ekki alveg gleyma og
getið skal um sýningu á safnaeyjunni frægu
sem nú er aftur í hjarta Berlínar. Þar má
enn sjá myndir úr svissneskum einkasöfnum
á landslagsmálverkum „Frá CD Friedrich til
Hodlers" og „Vegi nútímalistarinnar“.
Sæmundur G. Halldórsson
Skúlptúrgaróurinn ó þaki sýning-
arhallar Sambandslýóveldisins í
Bonn.
Bonn
iBonn, þar sem ríkisstjórn og þing hafa
aðsetur, voru síðasta sumar opnuð tvö glæsi-
leg listasöfn, sem byijað var að byggja þeg-
ar Berlínarmúrinn var enn vel traustur. Sam-
bandslýðveldið Þýskaland byggði geysistóra
sýningarhöll með skúlptúrgarði á þakinu. Þar
má sjá skúlptúra Alexander Calders til 26.
sept. en í borgarlistasafninu í Bonn, sem
stendur andspænis sýningarhöllinni, eru verk
Markúsar Liipertz til sýnis til 26. sept. Að
staðaldri eru sýnd verk August Macke (sem
var frá Bonn) og annarra expressjónista úr
Rínarlöndum.
í borginni færir Valentin Jenker upp leik-
rit Botho Strauss um borgina, „Þekkt andlit,
blandaðar tilfinningar". Svo áfram sé haldið
með leikhús og farið víðar um Þýskaland er
næst að geta uppfærslu Werners Schoeter á
Elektru í sorgarklæðum eftir O’Neill í
Dusseldorf og uppfærslu Nicolas Brieger á
Veislu fýrir Boris eftir Thomas Bernhard í
Köln (frumsýning í Schauspielhaus 11. sept.)
Ein merkilegasta myndlistarsýning sem
hægt er að skoða í Þýskalandi um þessar
mundir er sennilega „Frá Monet til Picasso"
í Folkwang safninu í Essen. Þar má sjá ein-
stakt impressjónistasafn rússnesku kaup-
sýslumannanna Shtsjúkins og Morosovs, sem
tekið var eignamámi í byltingunni og hefur
síðan 1918 verið til sýnis í Eremitagesafninu
í St. Pétursborg og Púsjkínsafninu í Moskvu.
í Hamborg má sjá sýninguna Norðurljós:
Norðurþýskt og skandinavískt málverk 1870
til 1920 (án Islands) í listasafni Altóna til
3. október. í Deichtorhöllunum er yfírlitssýn-
ing á verkum Andy Warhol til 19. septem-
ber. í Köln stendur sýningin „Ljósmyndir í
þýskri samtímalist" í Museum Ludwig til 17.
nóvember.
S.G.H.
Nýja óperuhúsió i Helsinki.
Helsinki
Nú um helgina lýkur listahátíð Helsinki með
mörgum frábærum tónleikum, sýningum og
öðrum uppákomum. Við tekur hversdaglegra
menningarhaust sem í ár má þó telja svolítið
öðruvísi en áður. Fyrsta starfsár fínnsku
óperunnar í eigin húsi er nefnilega að hefj-
ast. Eftir rúmlega 75 ára bið hefur hún loks-
ins eignast virðulegt aðsetur.
Óperuhúsið við Tölö-víkina í miðborg Hels-
inki hefur risið sem musteri tónlistarinnar
og auðvitað verið gagnrýnt fyrir að vera allt-
of stórt og dýrt á krepputímum. Formlega
verður húsið tekið í notkun í lok nóvember
en sýningar hefjast strax í þessum mánuði.
Meðal þeirra verka sem verða á dagskrá
næstu vikur má nefna óperurnar La Traviata
eftir Verdi og Eugen Onegin eftir
Tsjækovskíj. Ballettunnendur fá til dæmis
að sjá Giselle eftir Adolphe Adam.
í óperunni eru tveir ágætir salir hvað varð-
ar hljómburð. Hingað til hefur verið dálítið
erfitt að fínna stóran og góðan tónleikasal
í höfuðborg Finna. En stóri salur óperunnar
rúmar 1365 áheyrendur og sá minni 180-480
eftir stærð sviðsmyndarinnar.
íslensku efni á boðstólum í Finnlandi á
næstunni má heldur ekki gleyma: Þeir sem
vilja sjá myndir Errós áður en þær fara til
Reykjavíkur geta skroppið til Pori (Björne-
borg) á vesturströnd Finnlands. í listasafninu
þar má skoða sýningu á verkum Errós til
3. október. Stærsta dagblað Finna, Helsingin
Sanomat, kynnir Finnum Erró sem fransk-
íslenskan listamann og „afa allra pop-lista-
manna".
Lars Lundsten
Kaupmannahöfn
RAeð haustinu fer menningarlífíð að komast
í vetrarfötin og töluvert er í þau lagt. Kaup-
mannahöfn verður menningarhöfuðborg Evr-
ópu 1996 og árin fram að því verða nokkurs
konar aðalæfing fyrir þann viðburð. Tívolí
er að fara í vetrarfríið og útvarpshljómsveit-
in tekin til starfa, en hvað tónlistarlífið varð-
ar gefur hún tóninn að vetri til. Og við Kóngs-
ins nýja torg trónir Konunglega leikhúsið,
sem í ár færir út kvíarnar yfir torgið og
setur upp lítið svið í garði Boltens baróns.
Fasti punkturinn í starfi útvarpshljóm-
sveitarinnar eru fimmtudagstónleikar, sem
stundum eru endurteknir daginn eftir, og að
auki halda hópar innan sveitarinnar tónleika,
að ógleymdri skemmtisveit hennar sem leikur
létta tónlist, gjarnan með sveiflu. Á mánu-
daginn hefst kammertónleikaröð, sem stend-
ur fram á fimmtudag með tónlist frá endur-
reisnar- og barokktímanum í viðeigandi um-
hverfi í riddarasal Rósinborgarhallar í Kong-
ens Have rétt við Kóngsins nýja torg. Á
fimmtudag verða stórbrotnir tónleikar, þegar
400 manns flytja 8. sinfóníu Mahlers. Ein-
söngvarar eru meðal annars Inga Nielsen,
sem syngur sjaldan heima en oftar í Vín og
víðar og finnski bassasöngvarinn Jorma
Hynninen, sem söng á íslandi fyrir nokkrum
árum. Leif Segerstam aðalhljómsveitarstjóri
stjórnar, en hann hefur einnig stjómað á
íslandi. Þann 7. og 8. október verður Gidon
Kremer einleikari á afmælistónleikum, þegar
þess er minnst að fimmtudagstónleikararnir
hafa verið haldnir í sextíu ár og eins og á
fyrstu tónleikunum verður fluttur fíðlukon-
sert Tsjækovskíjs. Fimmtudagstónleikarnir
eru haldnir í útvarpshúsinu við Rosenörnes
allé á Norðurbrú, skammt frá Ráðhústorginu.
Á gamla sviði Konunglega leikhússins
skiptast venjulega á ópera og ballett, en leik-
rit eru á Nýja sviðinu, sem er við hliðina á
gamla húsinu. Af óperum verða á næstunni
fluttar Ariadne á Naxos, Töfraflautan sem
grínfuglinn Viktor Borge stjórnar, Carmen,
Peter Grimes og danska óperan Drot og
Marsk eftir Peter Heise. Peter Grimes hefur
enn ekki verið frumsýnd, en hinar eru verk
frá fyrri starfsárum. Af ballettum má nefna
Rómeó og Júlíu, sem er einstaklega falleg
sýning og vel flutt. Napólí er Bournoville-bal-
lett, en ballettflokkurinn er frægur fyrir
þessa balletta, sem eru frá síðustu öld. Kvöld
með Balanchine-ballettinum eru á dagskrá
og einnig hinn klassíski ballett, Coppelía.
Og fyrir börnin er ballett eftir sögunni um
litlu hafmeyjuna. Af leikritum má nefna
Sorg klæðir Elektru eftir Eugene O’Neill, sem
er áhrifamikil uppsetning þessa klassíska
leikrits. Holberg-sýningin í ár er Melampe,
sem segir frá tveimur systrum og hundi, sem
þær erfa, en geta ekki komið sér saman um
hvor eigi að fá. Á litla sviðinu verður Afmæl-
isboðið eftir Harold Pinter á dagskrá.
Kvikmyndahátíð Kaupmannahafnar er
orðinn fastur liður og eru kvikmyndirnar
sýndar í kvikmyndahúsum víðs vegar um
miðborgina. Meðal annars verður ný dönsk
mynd frumsýnd á hátíðinni, „Det bli’r i fam-
ilien“ undir stjórn Susanne Bier, sem gat sér
gott orð fyrir kvikmyndina Freud flytur að
heiman. Ghite Nörby fer með eitt af aðalhlut-
verkunum. Annars verða sýndar myndir frá
Belgíu, Hollandi, Bretlandi, Svíþjóð og
Bandaríkjunum, svo eitthvað sé nefnt. Nýj-
asta mynd Martin Scorceses, „The Age of
Innocence", verður sýnd, en hún gerist á
Nýja Englandi á síðustu öld. í Louisiana
safninu úti í Humlebæk stendur yfir kynning
á verkum þýska kvikmyndaleikstjórans Wim
Wenders og myndir eftir hann eru sýndar
út september, mest um helgar.
Leikhúsin bjóða upp á fjölbreytileg verk,
allt frá dönskum revíum og klassískum verk-
um til söneleikia. Danskt leikhúslíf er blóm-
legt og þó gæðin séu tæplega þau sömu og
í leikhúsborg eins og London, þá er þar
margt vel gert. Söngleikir eru fremur ný
bóla hér og aðeins nýlega að leikhúsin hafa
treyst sér í stórar uppsetningar eins og Vesal-
ingana, sem gekk fýrir fullu húsi í fyrra
vetur og verður sett upp aftur í lok október
í Eystri gasstöðinni, sem er gömul gasstöð
eins og nafnið bendir til, en er nú einstak-
lega skemmtilegt leikhús, um tíu mínútna
bílferð frá miðbænum. í Gladsaxe Theater,
sem er í samnefndu úthverfi borgarinnar er
verið að setja upp nýjan, danskan söngleik
um sægarpinn Tordenskiold. Óperetta Czard-
asfurstynjan er sýnd á Amager Scenen með
nokkrum af þekktustu óperettusöngvurum
Dana. Þeir sem náðu ekki að sjá Dauðann
og stúlkuna í frábærri uppsetningu í Borgar-
leikhúsinu geta nú séð dansa uppsetningu á
leikriti Ariel Dorfmans í Hippodromen rétt
hjá brautarstöðinni á Norðurporti.
Þeir sem vilja gægjast inn í framtíðina
geta farið í tvö leikhús til þess. í Betty Nans-
en leikhúsinu á Friðriksbergi er verið að
sýna leikrit gert eftir bók Anthony Burgess,
„Clockwork Orange", sem fjallar um ofbeldi
og ofbeldisafvötnun. Einhverjir muna
kannski eftir myndinni, sem gerð var eftir
bókinni. í Doktor Dantes Aveny Teater er
önnur framtíðarsýn, „Möd mig í Cy-
berspace", sem fjallar um tölvurýmið og
möguleika þess. Leikritið er eftir Jesper 69
Green, sem er ungur danskur rithöfundur.
Gaukshreiðrið er eftirminnileg kvikmynd með
Jack Nicholson, en einnig leikrit, sem sýnt
er á Nörrebro Teater. Grönnegaard leikhúsið
stendur fyrir útisýningum á sumrin, en er
nú komið í hús og sýnir í Riddarasalnum við
þinghúsið S Kristjánsborgarhöll. Leikritið
heitir Atterdag, fjallar um atburði úr danskri
miðaldasögu og er eftir Ebbe Klövedal Reich.
Sigrún Davíðsdóttir.
London
l*að sem setur einna mestan svip á breskt
menningarlíf í september er upphaf vetrar-
dagksrár stóru óperuhúsanna.
Reyndar hefur Enska Þjóðaróperan, ENO,
þegar hafíð starfsemina. Þar hafa nú verið
teknar upp aftur sýningar á tveimur vinsæl-
um óperum, Simoni Boccanegra eftir Verdi
og Götumyndum Kurts Weill. Fyrsta frum-
sýning vetrarins verður síðan 15. september,
en þá hefur ENO mikla Puccini vertíð með
hinni sígildu La Boheme. Stjórnandi verður
Sian Edwards og í hlutverkum Mimiar, Ro-
dolfos og Musettu verða þau Roberta Álex-
ander, John Hudson og Cheryl Barker, en
það þykir óperugagnrýnendum hér spennandi
hlutverkaskipan. Seinni frumsýning ENO í
september verður Nauðgun Lucretiu eftir
Britten, þar sem Jean Rigby fer með aðalhlut-
verkið.
Enska Þjóðaróperan hefur löngum getið
sér gott orð fyrir frumlegar sýningar og er
því tilvalinn staður fyrir óperunnendur, sem
vilja njóta nýsköpunar eða sjá nýjar leiðir
farnar í sígildum verkum.
í Konunglegu óperunni í Covent Garden
verða settar upp tuttugu óperur á þessu leik-
ári. Þar vekur eitt helsta stórvirki óperusög-
unnar, Meistarasöngvararnir eftir Wagner,
einna mesta eftirvæntingu. Frumsýning ver-
ur reyndar ekki fyrr en rétt upp úr næstu
mánaðamótum, en það væri reynandi fyrir
áhugafólk á ferð í Lundúnum í september
að komast á forsýningar.
Takist það ekki, er Madame Butterfly eft-
ir Puccini alltaf einnar messu virði, en sú
sýning hefst 11. september og verður stjórn-
að af Carlo Rizzi, sem stjórnar einnig um
svipað leyti óperu Rossinis L’Italiana in Al-
geri með hinni þekktu söngkonu Marilyn
Home í hlutverki Isabellu.
Walesbúar hafa löngum þótt eiga góða
söngmenn og í óperu þeirra í Cardiff hefst
leikárið með nýrri sviðsetingu Luciu di Lam-
mermoor eftir Donizetti, 17. september og í
kjölfarið fylgir síðan verk Tsjækovskíjs, Eug-
ene Onegin, 23. september.
Síðan má benda þeim, sem vilja hafa vað-
ið fyrir neðan sig, á að í konunglegu óper-
unni í Covent Garden er hafinn undirbúning-
ur að mestu Verdi hátíð allra tíma. Til stend-
ur að setja á svið allar óperur Verdis, tutt-
ugu og átta að tölu, á svið í Covent Garden
á árunum 1995 til 2001, en þá verða liðin
hundrað ár frá dauða þessa ástsæla tón-
skálds. Tónlistarstjóri Konunglegu óperunn-
ar, Sir Edward Downes, segir að tilgang-
urinn með því setja á svið allar óperur Ver-
dis sé ekki sá að dusta af þeim rykið eins
og um safngripi væri að ræða, heldur verði
þarna á ferðinni nýjar og skapandi túlkanir,
bæði í tónlist og leiklist.
Þarna verður um stóryiðburð í óperuheim-
inum að ræða og fer því ef til vill að verða
tímabært fyrir framsýna óperuunnendur að
huga að Lundúnaferð fyrir aldamótin.
Vissulega er þó af nógu að taka fyrir þá
sem fara fyrr, jafnvel^ þó að óperuást kunni
að vera í láemarki. í leikhúsum Lundúna-