Morgunblaðið - 09.10.1993, Blaðsíða 2

2 C
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. OKTÓBER 1993
Dóttir
sækonungsins
Uppsetning var einföld. Ekkert
skip var byggt, sviðið var þilfarið.
Christine Rafaelli sá um hreyfingar
og leiðbeindi hún okkur hvernig við
myndum stíga báruna eftir því hve
slæmt væri í sjóinn. Við vorum á
hreyfingu allan tímann á sviðinu
og þegar ég fór að sofa á kvöldin
eftir langar æfingar fannst mér eins
og rúmið hreyfðist líka. Öll leikhljóð
voru mynduð með röddum leikar-
anna og hörpunni. Isobel lék kon-
una sem svæfði drottninguna á
kvöldin og söng hún sögurnar við
hörpuleik.
Sögurnar eru mjög táknrænar
fyrir líf Margrétar. I leikritinu þrá-
ir hún ekkert meira en að vera fijáls
stúlka sem fær að njóta náttúrunn-
ar. Hana langar ekki til að vera
ofvernduð drottning innanum
smjaður og glingur. Hún er eins
og fugl í búri. í storminum þegar
allar konurnar eru sjóveikar sleppur
hún frá þeim. Hún hleypur um skip-
ið og nýtur þess að láta vindinn
taka sig og sjóinn bleyta sig. En
þegar lægir veikist hún og deyr
stuttu seinna. í rauninni hefur hún
öðlast hið æðsta frelsi þar sem and-
inn er laus frá líkamanum.
Á meðan ég var á íslandi reyndi
ég að leita mér frekari upplýsingar
um Margréti og 13. öldina. Eg byrj-
aði á því að fara á Þjóðminjasafníð,
en fyrir utan nokkur póstkort var
þetta hálf hlægileg heimsókn. Safn-
ið er afskaplega ruglingslegt og
þegar ég spurðist fyrir um skip á
13. öld var mér sýnt módel af
norsku víkingaskipi frá 9. öld og
dúkkustell frá Skotlandi, sem var
frekar nýlegt og geymt í fallegum
glerskáp inní geymslu. Það var ekki
fyrr en ég talaði við þá á Sjóminja-
safninu að ég fékk bitastæð svör.
Þegar við hittumst aftur í byijun
ágúst fórum við í ferð út í Incholm,
en Incholm er eyja rétt fyrir utan
Edinborg. Þar eru klausturrústir frá
12. öld. Við fórum í feiju þar sem
við fengum rétt nasaþefínn af því
að stíga ölduna en þegar á eyjuna
var komið voru teknar myndir fyrir
fjölmiðla. Eftir það gafst lítill tími
í gleðskap, því æfíngatímabilið var
bæði stutt og strembið. Við æfðum
í tæpar þijár vikur, frá tíu á morgn-
ana til sex á kvöldin og stundum
fram til níu. Helgamar fóru mest í
myndatökur og plakatferðir, en fjöl-
miðlafárið er svo mikið meðan á
hátíðinni stendur að það slær hátt
upp í bókaflóðið hér heima um jólin.
Fýrstu tvær vikurnar æfðum við
í sal sem tilhevrði kirkju, en síðustu
vikuna fengurn við að fara inn í
tjaldið þar sem sýningin átti að
fara fram. Næstu æfíngar fóru í
það að aðlagast hljómburðinn því
hann var svo til enginn. Salurinn
tók fjögur hundruð manns og var-
hætt við að hljóðið drukknaði þar
sem það var uppselt á sýninguna
og engir veggir til að endurkasta
hljóðinu. Suma æfingadagana
rigndi svo að buldi í og áttum við
enga ósk heitari en að hann héngi
þurr á meðan á sýningu stæði.
Þann 19. ágúst rann svo stóri
dagurinn upp, með sól á himni og
gagnrýnendur í salnum. Þetta er
fyrsta leiksýningin sem sett hefur
verið upp á bókmenntahátíðinni,
yfirleitt er leiklestur látinn nægja
eða að höfundar lesi upp úr eigin
verkum.
Það er alltaf sérkennileg tilfinn-
ing þegar sýningum lýkur. Einhvers
konar bland af feginleik og sökn-
uði. Maður kynnist persónunni sem
maður leikur og svo er hún horfín
á braut, eins og kær vinur sem
maður mun minnast alla tíð. Rétt
eins og Margrét deyr ekki í leikrit-
inu þó hún hafi dáið líkamlegum
dauða, lifír hún í mér.
„She is back ... Grace of wind
on the water. Whisper of wind in
the new barley, bright air that fílls
a small sail in the west, when físh
flow ingo the net.
Nothing dies.“
Höfundur stundar nám í leiklist í
Edinborg.
Þú getur kallað það
aldamótahugsunarhátt...
Ragnar Ingi AÖalsteinsson segir frá byltingarkenndri
útgáfu sinni afEiríks sögu víöförla
AÐ sem einkum greinir okk-
ur frá öðrum þjóðum er
tungumálið og sagan. Það
er verðmætasta sameign okkar
ásamt landinu og auðlindum þess.
Án sögunnar væri tæpast hægt að
tala um okkur sem sjálfstæða þjóð.
Án tungumálsins værum við runnin
saman við einhveija af nágranna-
þjóðunum og enginn talaði framar
um íslendinga.
En sagan og tungumálið kosta
okkur líka vinnu, rétt eins og land-
ið og auðlindirnar. Við þurfum að
læra söguna til að vita hvað íslend-
ingur er, og til að þekkja rætur
tungumálsins skoðum við texta sem
gerðir voru á fyrstu öldum byggðar
okkar hér. Við erum svo heppin að
eiga frægar bókmenntir frá þeim
tímum.
Svo mörg eru þau orð í rökum
Ragnars Inga Aðalsteinssonar fyrir
því hvers vegna við íslendingar les-
um fomsögur. Fyrir stuttu kom út
eftir hann skólaútgáfa af „Eiríks
sögu víðförla," þess manns sem
ferðaðist lengst allra - jafnvel alla
leið að fordyri himinsins, sneri til
baka og gat sagt frá reynslu sinni.
Sagan er skrifuð á nútímastafsetn-
ingu í útgáfu Ragnars Inga, með
orðskýringum neðanmáls og í
kennsluheftinu eru verkefni, rit-
gerðarefni og lestraræfíngar á eftir
hveijum kafla. Með heftinu fylgir
mikið ítarefnishefti fyrir kennara,
auk kennaraheftis með nákvæmri
kennsluáætlun og eftir að hafa les-
ið þessa útgáfu, verð ég að segja
að ég vildi óska þess að ég hefði
átt aðgang að íslendingasögunum
í þessari útgáfu þegar ég var í
barnaskóla.
Við íslendingar getum verið æði
sérkennilegt fólk; oft er svo langt
á milli orða okkar og athafna að
það er eins og við tölum á einni
plánetu og framkvæmum á ein-
hverri allt annarri. Við grobbum
okkur í útlöndum yfir því að vera
helsta bókmenntaþjóð í Evrópu, vís-
um til arfleifðarinnar í hátíðarræð-
um og sum okkar klöngrast aftur
og aftur í gegnum fornsögurnar -
þrátt fyrir æðisgengnar ættartölur
bænda og búaliðs sem í þeim eru,
sem að vísu verða forvitnilegri eftir
því sem aldurinn færist yfir. Flest-
um finnst þetta hins vegar svo mik-
ið torf, allt frá barnsaldri, að þeir
öðlast aldrei áhuga á þeim. Og víst
er að þegar byijað er að iesa ein-
staka Islendingasögur í efstu bekkj-
um grunnskóla - eru lestraraðferðir
nemenda orðnar svo mótaðar af
yngri skáldverkum, með tiltölulega
einfaldri atburðarás, tiltölulega
fáum persónum, tiltölulega augljós-
um skyldleika eða tengingum og
tiltölulega einföldu málfari, að
sagnahefðin okkar gengur ekki inn
í nema örfáa „sérvitringa." Og
fleira kemur til: Við lifum á tímum
hraða og augnablikið er það sem
blívur. Heilu fréttirnar verða að
komast fyrir í fyrirsögnum, við er-
um á spani út um allt og höfum
því sjaldan tíma til að snæða eitt-
hvað annað en skyndifæði, vinnum
mikið og erum þreytt og fögnum
því afþreyingarefni í sjónvarpinu -
hlustum lítið á útvarp (nema síbylj-
urnar sem eru undirleikarar hins
daglega amsturs) og heyrum því
hið talaða orð æ sjaldnar. Með
hveijum deginum sem líður fjar-
lægjumst við tungumálið meira og
meira; bókmenntaþjóðin snýr sér
að gægjubókmenntum og hefur
ekki úthald í skáldverk. Það er
spurning hvað er langt þangað til
við lesum bara öll Tinnabækurnar;
fá orð, meiningarlausar orðasam-
setningar og fullt af myndum.
En kannski er von. Einmitt núna,
á þessum grautarlegu fyrirsagna-
og myndmálstímum birtist Eiríks
saga víðförla, unnin á þann hátt
að það hlýtur að vera bæði nemend-
um og kennurum einstök ánægja
að lesa og vinna úr þessari litlu
sögu sem vonandi er aðeins upphaf-
ið að því að þau verðmæti sem liggja
í íslendingasögunum, verði færð til
okkar í þeim búningi sem vekur
áhuga okkar á þeim allt frá barns-
aldri og við getum lesið þær aftur
og aftur í öðrum búningi, eftir því
sem við höfum aldur og þroska til.
Eftir að hafa lesið þessa útgáfu
af Eiríks sögu víðförla, sem Iðnú
(Iðnskólaútgáfan) gaf út, lék mér
áköf forvitni á að vita meira um
höfundinn, að þessari einstöku hug-
mynd væri. Sá heitir Ragnar Ingi
Aðalsteinsson, sem fyrr segir og
segist hafa verið kennari um árabil.
„Kennsluferill minn hófst vetur-
inn 1967-1968,“ segir Ragnar Ingi.
„Þá var ég ráðinn sem farkennari
í Helgustaðahreppi við Reyðarfjörð
- og sennilega var ég einn af síð-
ustu farkennurunum hér á landi.
Ég var þarna upp úr áramótum á
leið til Vestmannaeyja á vertíð úr
Hrafnkelsdal, þaðan sem ég er ætt-
aður, en var sjanghæaður niðri á
Egilsstöðum og fluttur til Eskifjarð-
ar og þaðan í Helgustaðahrepp. Þar
var þá kennaralaust og ég dvaldi
þar fram á vorið og kenndi nokkrum
strákum. Og þaðan á ég afar góðar
minningar.
Næsta vetur á eftir réði ég mig
að Gagnfræðaskólanum á Akureyri
og eftir það lá leiðin suður, þar sem
ég fór að kenna í Hafnarfirði. Það
vantaði alltaf kennara einhvers
staðar. Ég gat alltaf fengið kennslu,
þótt ég væri réttindalaus, en með
stúdentspróf. Það varð þó til þess
að ekki mátti skipa mig í stöður
og ég var ráðinn í eitt ár í einu á
hveijum stað og var á miklu flakki.
Þetta átti mjög vel við.mig á þeim
árum, því þótt mér þætti gaman
að kenna, stundaði ég alls kyns
aðra vinnu; við landbúnað, á sjó, í
trésmíði, í múrverki - en var einkum
til sjós. Ég var líka stöðugt að taka
ákvörðun um að snúa mér alfarið
að sjónum, en lenti alltaf aftur og
aftur í kennslunni. Svo endaði það
auðvitað með því, þegar boðið var
upp á réttindanám við Háskóla ís-
lands, að ég dreif mig í það árið
1979 og lauk því 1982. Éftir það
hef ég kennt nánast samfleytt - þar
til ég flutti til Bandaríkjanna fyrir
tveimur árum, þegar konan mín
ákvað að fara í doktorsnám í sínu
fagi.“
Breytti það einhveiju fyrir þig
að fá kennararéttindi?
„Já. Breytingin við að fá rétt-
indi, var sú að þá fékk ég skipun
í stöðu og hélt henni. Ég vissi því
alltaf á vorin hvar ég yrði að
hausti."
Hvar koma fornsögurnar inn í líf
þitt?
„Þær koma afar snemma inn í
líf mitt - áður en ég man eftir
mér, að ég held. Ég var kominn í
gegnum alla Njálu áður en ég var
tíu ára... Ekki svo að skilja að mér
hafi þótt hún skemmtileg. Ég var
afar þreyttur í lagaflækjuköflunum
og það var svo langt á milli
skemmtilegu kaflanna. Ég var allt-
af við það að gefast upp - því þetta
er auðvitað ekki lesning fyrir smá-
krakka. En ég fór í gegnum hana.
Og það var ekki bara það að mér
þætti þetta ekki gaman. Ég hafði
ekkert vit á bókinni á þeim tíma.
En það var ýmislegt í þessu; eitt-
hvert tilfinningaatriði. Foreldrar
mínir trúðu á þessar bókmenntir.
Þær voru nánast trúaratriði fyrir
föður mínum og ekkert fullkomnara
var til. Hann vitnaði stöðugt í vísur
og ljóð og fornsögurnar - fyrir hon-
um var þetta lifandi hluti af tungu-
málinu. Honum fannst maður þurfa
að kunna þetta til að geta átt í tjá-
skiptum. Og til að geta átt í tjá-
skiptum við hann, var eins gott að
kunna sín fræði.“
Kínverskirtón-
listarmenn á íslandi
Fyrstu tónleikarnir íIslensku óperunni í dag
r"
IDAG verða haldnir æði sérstæðir
tónleikar í íslensku óperunni.
Tónleikarnir hefjast klukkan
14.30 og eru þeir fyrstu í tónleika-
ferð kínverskra listamanna hér á
landi. í næstu viku halda þeir síðan
út á land og leika á Egilsstöðum
mánudaginn 12. október, á Akureyri
13. október, ísafirði 13. október, á
Akranesi 15. október og hinn 16.
október að Reykholti í Borgarfírði.
Á efnisskránni eru þjóðlög frá
ýmsum héruðum í Kína og Mongólíu,
ýmist fyrir einleikshljóðfæri eða öll
hljóðfærin saman — og víst er að
þau hljóðfæri sem leikið verður á eru
okkur íslendingum æði framandi;
pípa, Erhu, Yangqin, Sheng og Dizi
Pípan á sér 1300 ára sögu í Kína.
Hún er fjögurra strengja lúta, eins
og pera í laginu. Strengir hennar eru
plokkaðir og eru yfirleitt úr silki eða
næloni og eru stilltir í A,d,e og a.
Hljóðfæraleikarinn plokkar streng-
ina með hægri hendi á mismunandi
hátt til þess að ná fram ýmsum blæ-
brigðum svo sem áslætti. Pípa rekur
uppruna sinn til stuttrar lútu sem
barst til Kína frá Miðausturlöndum
á 6. öld. Hún var eitt vinsælasta ein-
leikshljóðfærið í sölum heldra fólks.
í dag er hún jöfnum höndum notuð
sem einleikshljóðfæri, í hljómsveitum
og sem undirleikshljóðfæri.
Erhu er tveggja strengja fíðla sem
á sér 1200 ára sögu. Hljóðfærið er
75 sm á lengd og með sexhyrndum,
litlum hljómbotni, klæddum slöngu-
skinni. Hún er með bandalausan
háls.. Boginn liggur milli strengjanna
en venjulega er Ieikið á annan streng-
inn í senn. Áður fyrr var Erhu aðal-
lega notað sem undirleikshljóðfæri
eða í hljómsveitum svo sem í óperu-
hljómsveitum. Á þessari öld hefur
hún náð miklum vinsældum sem
undirleikshljóðfæri.
Yangqin (jangtsín) er eins konar
„dulcimer". Það barst til Kína á 16.
öld með arabískum kaupmönnum.
Það er vinsælt sem einleikshljóðfæri,
en einnig er það notað í sumum óper-
um og við flutning söguljóða. Éins
og á evrópska sembalnum er hljóm-
botninn trapisulaga og hljóðfærið
hefur tvær brýr.
Sheng (eins konar munnorgel) er
ævafornt, kínverskt hljóðfæri sem á
rætur að rekja til 16. aldar fyrir
Krist. Hljóðfæri þetta er m.a. forfað-
ir harmonikkunnar. Belgur þess er
bogalaga og umhverfis hann eru
festar 12 eða 19 bambuspípur sem
eru lóðréttar. I neðri enda hverrar
hljóðpípu er málmfjöður og gat sem
hljóðfæraleikarinn hylur með fingr-
unum til þess að mynda tóninn.
Hljóðfæraleikarinn heldur utan um
hljóðfærið með báðum höndum og
myndar tóninn með inn- og út-
blæstri um leið og hann heldur fyrir
mismunandi mörg göt til þess að
mynda hljóma. Sheng er bæði notað
sem einleikshljóðfæri og í hljómsveit-
um.
Dizi (dídsu) er kínversk bambus-
þverflauta sem á sér um 2000 ára
sögu. Flautan hefur sex fíngragöt.
Nálægt blástursgatinu er lítið gat
sem er þakið þunnri himnu sem gef-
ur hinn fíaðurmagnaða skæra tón
flautunnar. Dizi er notað jafnt til
einleiks og í hljómsveitum.
Efnisskráin
Á efnisskrá tónleikanna verða
verk sem bera nöfn sem eru mjög
ólík því sem við eigum að venjast.
Flutt verða ýmist einleiksverk eða
þá að hljóðfæraleikararnir leika sam-
an. Hljómsveitarverkin eru „Regn-
dropar falla á bananalauf", þjóðlag
frá Kanton, „Zi Zhu-tónn“, vinsælt
þjóðlag frá Suður-Kína, og „Hundruð
fugla tilbiðja fuglinn Fönix". Tvö
einleiksverk verða leikin á Yangqin:
„Hátíð í Tian-fjöllum", þjóðlag frá
Uygur-þjóðinni, þar sem lýst er hátíð
íbúa Tian-fjalla, og „Máfurinn". Ein-
leiksverkin sem flutt verða á Erhu
eru: „Máninn speglast í lindinni",
eftir tónskáldið Bing. Verkið lýsir
bágum lífskjörum höfundarins sem
var blindur fiðluleikari á fyrri hluta
þessarar aldar og bjó í Wuxi. Seinna
verkið er „Kappreiðar", þjóðlag frá
Mongólíu.
Tvö einleiksverk verða einnig leik-
I