Morgunblaðið - 23.10.1993, Qupperneq 2

2 D
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. OKTÓBER 1993
Glataði sonurinn(l889)
á víti, en hann var álíka svartsýnn
og skáldið frá Flórens. í Hliði vítis
kemur sköpunarkraftur listamanns-
ins berlega í ljós. Verkið verður
honum óþijótandi uppspretta forma
allt til hinsta dags. í því gafst Rod-
|n færi á að-myndskreyta alþekktar
írásagnir, en einkum þó ástríður
tnannsins og þjáningar. Myndirnar
sýna þær vítiskvalir sem hinir
dæmdu verða að líða. Hann var
kominn vel á veg með Hliðið 1884,
en það var svo dýrt að steypa það
í brons að því var slegið á frest og
því fór Rodin að sinna öðrum pönt-
unum sem lágu fyrir: Minnismerki
ím borgara í Calais, pöntun frá
íinu opinbera um minnismerki um
Victor Hugo og frá Félagi áhuga-
nanna um bókmenntir um minnis-
nerki um Balzac.
Hneykslaði
Rodin reynir að ná fullkomnun í
verkum sínum og kærir sig kollótt-
ann um það hvort smáatriðin séu
nákvæmlega rétt eð_a hvort verkin
kunni að hneyksla. í þessum anda
vinnur hann á árunum 1880 - 1898,
en síðarnefnda árið sýnir hann
Kossinn og Balzac. Félag áhuga-
manna um bókmenntir afneitar
styttunni af Balzac þegar til kem-
ur. Rodin fjarlægir styttuna af sýn-
ingunni og hún er ekki steypt í
brons fyrr en 1936. Um þetta leyti
slítur listamaðurinn líka endanlega
sambandinu við Camille Claudel.
Rodin beitir sér í félagsmálum
listamanna og kemst til frama á
því sviði. Á heimssýningunni í Par-
ís aldamótaárið 1900 opnar hann
sýningu á 150 verkum og öðlast
við það heimsfrægð. Hver sýningin
tekur við af annarri: 1901 í Feneyj-
um og í Berlín, 1902 í Prag, 1904
í Lundúnum. Hann hittir hertoga-
ynjuna af Choiseul og er í tygjum
ýið hana til ársins 1912.
Rodin gegnir æ mikilvægara
hlutverki í í listaheiminum. Hann
gerir fjöldann allan af mannamynd-
um, jafnt af vinum sínum sem
þekktu fólki úr heimi bókmennta
óg lista, stjórnmála og utanríkis-
þjónustu. Allt fær persónulegt og
mannlegt yfirbragð, sama hver á í
hiut. Eftir 1908 er hann hugfanginn
áf nýju viðfangsefni, dansinum við
líkama sem hreyfast, sem fijálsleg-
astar hreyfingar og stellingar.
Hann fer að ráðum ritara síns,
skáldsins Rainers Maria Rilke, og
kemur sér fyrir á Hótel Biron, enda
þótt hann búi áfram í Meudon.
Árið 1916 gefur hann franska rík-
inu öll verk sín gegn því skilyrði
að komið verði á fót Rodinsafni í
Hótel Biron og garðinum umhverfís
það. í janúarmánuði 1917 gengur
hann að eiga Rose Beuret. Hálfum
mánuði síðar deyr hún og Rodin í
nóvember sama ár. Þau eru jarð-
sett í garðinum við Villa des
Brillants í Meudon þar sem Rodin
hafði vinnustofu. Yfír þeim vakir
Hugsuðurinn.
Hamingja og kvöl
Með Rose Beuret eignaðist Rodin
soninn Auguste-Eugene 1866.
Hann skaddaðist á heila eftir byltu
og náði aldrei heilsu. Rose flutti til
Rodins í Brussel 1872 og var sonur-
inn skilinn eftir í umsjón frænku
Rodins. Næstu fimm ár voru mestu
hamingjuár þeirra Rose og Rodins,
sérstaklega minntust þau langra
Skugginn(l 902-3)
gönguferða í skógunum við Soig-
nes.
Rodin kynntist Camille Claudel,
systur skáldsins Paul Claudel, 1883.
Hún var tuttugu árum yngri en
hann. Fljótlega gerðist hún aðstoð-
armaður hans og ástkona, en hún
var framúrskarandi myndhöggvari
sem tók meistarann sér til fyrir-
myndar og hann lærði líka af henni.
Ástríðufullt og náið samband þeirra
var dæmt til að misheppnast. Rodin
var ekki reiðubúinn að snúa baki
við Rose. Camille fór frá honum og
jafnaði sig aldrei eftir það. Ofsókn-
arhugmyndir sóttu á hana og hún
endaði ævi sína á geðveikrahæli.
Minning Camille Claudell er svo
sterk í hugum fólks að stundum
þykir hún skyggja á meistarann.
Gerð hefur verið rómuð kvikmynd
um hana og skrifaðar um hana viða-
miklar bækur og skáld hafa ort til
hennar og í orðastað hennar. Hún
eyðilagði stóran hluta verka sinna
því að hún óttaðist að Rodin myndi
klófesta þau. Þegar samband þeirra
Rodins rofnaði einangraðist hún.
Ævisaga Camille, það markverð-
asta sem um hana hefur verið skrif-
að, er eftir fræðikonuna og rithöf-
undinn Reiner-Marie Paris, barna-
barn Pauls Claudels.
Rodin og Rilke
Á heimili Rodins, Villa Brillants
í úthverfí Meudon, komu margir
frægir gestir úr heimi lista og
stjórnmála. Meðal listamanna og
rithöfunda voru Severine, Isadora
Duncan, Loie Fuller, Hanako, Nij-
inski og Rilke.
Austurríska skáldið Rainer Maria
Rilke bjó að mestu í París á árunum
1902-1914. Þýskt forlag fékk hann
til að semja bók um Rodin og af
því tilefni kynntist hann Rodin
1902. Bókin kom út árið eftir. Rilke
hreifst mjög af Rodin, sköpunar-
gáfu hans og sérstaklega vinnusemi
sem lýsti sér m.a. í því að Rodin
lagði sig af alefli fram við undirbún-
ing mynda sinna, skoðaði ofan í
kjölinn það efni sem hann mótaði.
Rilke skrifaði um Rodin að það sem
hefði gert þennan mikla listamann
svo mikinn væri vinnuharka hans,
það að hann gengi algjörlega við-
fangsefninu á hönd og hlífði sér
ekki: „Að vissu leyti kostaði þetta
afneitun lífsins, en einmitt þessi
þrautseigja færði honum lífið þvi
að heimurinn opinberaðist í verk-
færi hans“.
Haustið 1905 gerðist Rilke ritari
Rodins að ósk myndhöggvarans.
Rodin greiddi honum mánaðarlaun,
en í starfinu fólst visst frelsi, m.a.
til ferðalaga sem skáldið gat ekki
verið án. Þrátt fyrir þetta kom upp
ágreiningur milli þeirra Rodins og
Rilkes sem endaði með vinslitum
1906.
Þótt okkur virðist ef til vill Aug-
uste Rodin hefðbundinn nú og við-
Ieitni hans fólgin í því að líkja hvað
nákvæmast eftir fyrirmyndum var
hann meðal nýjungamanna síns
tíma. Hann vann í líkum anda og
impressjónistar málverksins sem
vildu fanga andartakið, en hreyf-
ingin var honum alla tíð kappsmál,
leikur ljóss og skugga sem er ekki
síst magnaður í mannamyndum
hans. Að dómi margra listfræðinga
var andi hans víðfeðmari en sam-
tímamanna hans í myndlist og hann
sker sig enn úr á okkar tímum.
Samantekt/J.H.
SAMHLJÓMUR
„ALLIR vilja vera einstakir,“ sagði maður í næstu sætaröð
við sessunaut sinn, „kannski háir það hljómsveitinni. En
svona eru íslendingar." Sinfóníuhljómsveitin var á leið út á
flugvöll snemma morguns í miðri síðustu viku og þaðan var
haldið beinustu braut til Miinchen. Til að leika íslensk verk
eina kvöldstund á evrópskri tónlistarhátíð sem stendur í
borginni allan októbermánuð. Að gefa „hinn íslenska tón“
á hátíð sem „endurspeglar litróf tónmenningar í Evrópu og
þá um leið séreinkenni þjóðanna,“ svo vitnað sé til orða
Vigdísar Finnbogadóttur forseta íslands í ávarpi hennar við
upphaf tónleikanna. Og víst er að viljinn til sérleika aftraði
ekki samhljómi þeirra níutíu tónlistarmanna sem spiluðu
þetta kvöld við afbragðsundirtektir yfir 1.500 hljómleika-
gesta og gagnrýnenda þýskra blaða. Ekki frekar en sér-
kenni þjóða hamla samvinnu þeirra í milli. Tónlistarhátíðin
í Miinchen er tákn um þetta að sögn upphafsmanns hennar,
Pankraz baróns af Freyberg. „Hún hvetur til vináttu með
Evrópuþjóðum á þessum blendnu tímum; þegar mikið hefur
unnist til einingar og þegar ófriður hrjáir fólk austar í álfu.“
Forseti íslands flutti á tónleikunum ræðu
fyrir íslands hönd.
r
A„Europa Musicale" tónlistarhá-
.tíðinni í Múnchen flytja 33 sin-
fóníuhljómsveitir frá 31 landi verk
að heiman. Hveiju landi er helgað-
ur einn dagur í október, með einum
eða fleiri tónleikum. Tónlistin er
frá átjándu, nítjándu og tuttugustu
öld; alþekkt hljómsveitarverk eða
framandi verk öðrum áheyrendum
en samlöndum hljómsveitarfólks-
ins. Hið seinna á við um tónlistina
sem Sinfóníuhljómsveit íslands lék
undir stjórn Osmo Vánská á
fimmtudaginn í síðustu viku í Gas-
teig-konserthöllinnú aðaltónleika-
sal hátíðarinnar. Á efnisskránni
vorú verk eftir Jón Ásgeirsson, Pál
P. Pálsson, Hafliða Hallgrímsson,
Jón Nordal og Jón Leifs.
Snilldarleg túlkun
„Eyja hæfileikanna“ er yfir-
skrift gagnrýni í Siiddeutsche Zeit-
ung, einu virtasta blaði Þýska-
lands. Þar skrifar Claus Spahn að
lítið þýði að leita vitneskju um ís-
lenska tónhefð í uppflettiritum. Á
tónleikunum hafi því gefist færi á
að kynnast óvenjulegri tónlistar-
menningu. Um Concerto Di Giu-
bileo eftir Pál P. Pálsson segir
hann að þótt vitnað sé til gamalla
íslenskra laga gæti vissra áhrifa
sem einnig megi merkja hjá Ma-
hler og Strauss. Glæsileg tóna-
mynd háfi síðrómantískan endu-
róm. Þá segir gagnrýnandinn að
Geysir eftir Jón Leifs beri skýrust
merki uppruna úr íslenskri nátt-
úru, krafturinn tóngerður á áhrif-
amikinn hátt og túlkaður snilldar-
lega af íslensku hljómsveitinni.
Verkið sem hæst bar um kvöldið
telur hann hafa verið Poem Hafliða
Hallgrímssonar fyrir einleiksfiðlu
og hljómsveit. Fiðluleikur Sigrúnar
Eðvaldsdóttur hafi þar ítrekað að
á norðurslóðum sé ekki skortur á
hæfileikaríkum einleikurum.
Laust við þyngsl og væmni
Gagnrýnandi Ahendzeitung,
Marianne Reifiinger, líkir Geysi
Jóns Leifs við tónsmíðar Wagners
og segir að verk yngri tónskáld-
anna hafi leitt hugann að Alban
Berg. Nútímaleg, hvorki með
þunglyndi norðursins né væmni,
heldur sterkri og öruggri tjáningu
tilfinninga. Poem Hafliða Hall-
grímssonar hafi náð þessu best.
Þar hafi Sigrún Eðvaldsdóttir
ásamt hljómsveitinni sýnt hvað ís-
lensk tónlist væri og vakið löngun
til að heyra meira.
í Munchner Merkur byijar
Pankraz barón af Freyberg er upphafs-
maður hátíðarinnar.
Gabriele Luster gagnrýni sína á
að segja að þegar ísland sé nefnt
hugsi Mið-Evrópubúinn um nátt-
úru landsins frekar en menningu.
Forseti íslands hafi þó minnt á
menningararfleifð þjóðarinnar í
ávarpi sínu - á íslensku - sem
hljómað hafi eins og fallegt mið-
aldamál. En hljómsveitin hafi leik-
ið nútímatónlist og verið frábær-
Danski ríthöfundurinn fiorm Henrik Rasmussen
ALLTAF ER ÞORF FYRIR
ÆVINTÝRIÐ
Eftir Magnúx Gezzon
DANSKA ljóðskáldið og rithöfundurinn Gorm Henrik Rasmus-
sen var á ferð hérlendis í september síðastliðnum. Til farar-
innar naut hann styrkja frá Dansk-Islandsk Fond og Statens
Kunstfond; tilgangurinn var að kynna hérlendum útgefendum
íslenska þýðingu á nýrri barnabók hans, Máneknægten. Hún
kom út í Danmörku árið 1992 og hefur vakið mikla athygli.
Sögurnar hafa m.a. verið lesnar í barnatíma danska útvarps-
ins. Auk þess hafa sumar birst í safn- og tímaritum.
Gorm hóf feril sinn árið 1973
með ljóðabókinni Luften
feder os og í kjölfarið fylgdu Ger
dagen sort 1983, Den verden som
er 1988, Aalborgdage 1992 og
árið 1986 kom út bókin Pinkmoon
í minningu enska ljóðskáldsins og
söngvarans Nick Drake.
Gorm Henrik Rasmussen til-
heyrir þeim hópi skálda sem kennd
eru við „firserne", þó hefur hann
tekið annan pól í hæðina en þorri
skálda sem hátt ber af þessari
kynslóð. í stað þess að hreinsa úr
ljóðum sínum allt sem minnir á
daglegt líf, leggur hann meiri
áherslu á að ljóðin vísi til raun-
veruleikans. Þessi einkenni eru
glögg í bókinni Aalborgdage, en
hún er gefin út í tilefni af 1300
ára afmæli Álaborgar. Þrátt fyrir
þessa raunsæisviðleitni er það
■