Morgunblaðið - 02.09.1994, Blaðsíða 5

4 C FÖSTUDAGUR 2. SEPTEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LIF
FÖSTUDAGUR 2. SEPTEMBER 1994 C 5
DAGLEGT LÍF
Konur hafa meira
úthald en karlar og eru fimari
ÞÓ AÐ konur hafí sótt mikið á í
íþróttum undanfarin ár standa
kvennaíþróttir enn í skugga karla-
íþrótta. Konur gjalda þess að hafa
að meðaltali 10% minni líkamsburði
en karlar og með helmingi meiri lik-
amsfitu. Geta kvenna í þolfimi er
um 40% minni en karla, en vöðva-
styrkur kvenna og karla er jafn mik-
ill miðað við líkamsþyngd.
Þetta kemur fram í nýlegu tíma-
riti Asiaweek. Vöðvamassi eykst lítið
á konum þó þær æfi lyftingar og
þær verði sterkari. Af þeim sökum
eru konur oft betri en karlar í tækni-
legum íþróttum sem krefjast einbeit-
ingar og fimi. Sem dæmi náði kín-
verska íþróttakonan Zhang Chan
besta árangri sem náðst hefur í skot-
fimi á síðustu Ólympíuleikjum. Kon-
ur eru einnig með mikið úthald og
hafa náð betri árangri í langsundi.
Konum hefur oft verið gert erfítt
fyrir í íþróttum. Á sjöunda áratugn-
um urðu íþróttakonur að ganga í
gegnum læknisskoðun fyrir keppni
til þess að sanna kynferði sitt. Svo
kaldhæðnislega vill til að hætt verð-
ur á næstu Ólympíuleikjum í Atlanta
að keppa í skotfími í kvennaflokki
svo að íþróttakonan fyrrnefnda
Zhang Chan getur ekki varið titil
sinn. Takmarka á skotfími við að
vera karlaíþrótt.
íþróttir hafa verið taldar miður
hollar fyrir konur í sambandi við
barneignir og móðurhlutverk. Margir
benda á óreglulegan tíðahring
íþróttakvenna því til sönnunar. Einu
læknisfræðilegu rökin eru þau að
ófullnægjandi mataræði með
strangri þjálfun komi óreglu á tíða-
hringinn. Áratuga rannsóknir benda
hins vegar til þess að íþróttir ógni
hvorki frjósemi kvenna né með-
göngu, þrátt fyrir óreglulegan tíða-
hring.
íþróttir eru ekki óheilsusamlegar
á meðgöngu og barnshafandi konur
hafa unnið Wimbleton tennismót og
klárað maraþonhlaup án þess að
þeim eða bömunum hafí orðið meint
af. ■
ÞHY
Bók um sorg barna
SORG barna er ný bók
eftir séra Braga Skúla-
son sjúkrahúsprest, gef-
in út af héraðsnefnd
Kj alarnessprófasts-
dæmis. Bókin er unnin
út frá námskeiðum um
sorg bama sem vora
haldin snemma i vor
fyrir leikskólakennara.
Efni bókarinnar er
sniðið að þörfum leik-
skólastarfsfólks, dag-
mæðra og annarra uppalenda bama
á leikskólaaldri. Umfjöllun bókarinn-
ar beindist sérstaklega að missi
bama vegna dauða náins ættingja
og skilnaði foreldra.
Skýrt er frá viðbrögðum bama við
missi, og þörfum þeirra fyrir leiðsögn
og stuðning í sorg sinni.
Sorgartilfínning getur
einnig gert vart við sig
við búferlaflutninga,
skólagöngu, fæðingu
systkina, sem hefur í för
með sér minni athygli
foreldra, breytingar á
vinahópi, alvarleg veik-
indi innan fjölskyldu, at-
vinnuleysi foreldra, vímu-
efnanotkun foreldra og í
afleiðingum ofbeldis. í
öðrum kafla bókarinnar eru barna-
sögur sem fjalla um dauðann. í þriðja
kafla era ráðleggingar fyrir leikskól-
ana hvernig börnum er veittur stuðn-
ingur og hvað ber að athuga áður
en ákveðið er að veita börnum stuðn-
ing í sorg. ■
Stóll úr pappa
Nýjasta uppfínning einhvers hugvitsmanns í
Bandaríkjunum er þessi stóll úr pappa. Stólþnn
kostar ekki mikla peninga og hann er umhverf-
isvænn. Hægt er að leggja hann saman við flutn-
inga og án teljandi vandræða á stóllinn að geta
haldið 125 kílóa manneskju. ■
vædda framtíð. Höfundurinn, Philip
K. Dick veltir fyrir sér hvað að-
greini menn frá vélum eða skepnum
og kemst að þeirri niðurstöðu að
það sé samkennd.
Ein nf þrautunum sem
vísindamenn reyna stööugt
að leysa er aö koma inn
tilfinningum, eða tilfinn-
ingalegum viöbrögðum
hjó vélmennum.
Glöð ... Hissa ... Hrædd ... Reið ... ■■■■■■■■■■■
VÉLMENNI
hefur ekki samkennd
en kann að verða manninum fremri
ÞAÐ VAR ekki fyrr en á þessari
öld sem menn fóra að tala um vél-
menni af alvöru. Tékkneska leik-
ritaskáldið Karel Capek gaf hug-
myndinni nafnið robot, sem síðan
var tekið upp í nær öllum tungumál-
um heimsins. Orðið varð til úr
tékkneska orðinu robota sem þýða
má „þræll“ á íslensku.
Vísindaskáldsögur
Hugmyndum manna um þróun á
þessu sviði hefur verið komið á
prent í vísindaskáldsögum og á
hvíta tjaldið hvað eftir annað, einna
fyrst árið 1936 í myndinni Forbidd-
en Planet, þar sem hinn einfaldi
Robby vélmenni var aðalpersóna. Á
8. áratugnum voru „góð“ vélmenni
kynnt í kvikmyndinni Star Wars en
í The Terminator I og II er ímynd-
in um vélmenni ógnvekjandi og fuil ÞESSI frumgerð af vélmenni er tengd við tölvu og á heima á rann-
af óhugnaði. Blade Runner er enn sóknarstofu í Tokyo. Hún er forrituð þannig að hún getur sýnt til-
ein kvikmyndin sem fjallar um vél- finningar með svipuðum hætti og menn, ef ýtt er á rétta takka.
Bjartsýnir og tæknilega þenkj-
andi menn eru sannfærðir um að
innan tíðar, eftir svo sem 50 ár,
verði vélmenni orðinn svo þróuð að
mannshugur og líkami verði nánast
aðhlátursefni við hlið þeirra. Hans
Moravec vélmennafræðingur við
Pittsburgh’s Carnegie Mellon-
háskóla er einn þeirra.
í tímaritinu Asiaweek er haft
eftir honum: „Fyrir 35 áram voru
2.200 tölvur til í heiminum. Nú eru
tölvur í skólum, skrifstofum, stofn-
unum og heimilum á hvaða
krummaskuði sem er. Ný ferðatölva
er 10-20 sinnum öflugri en risatölva
var fyrir 20 árum. Þótt vélmenni
geti ekki séð um þrif á heimilum
núna held ég að þau komi til með
að gæta barnanna okkar eftir
nokkra áratugi.“
Vélmenni læri af reynslunni
Vísindamenn við tvo bandaríska
háskóla gerðu framúrstefnulega
rannsókn í lok 7. áratugarins. Þeir
festu kvikmyndatökuvélar á tölvur
og einnig arma til að þær gætu
„lært“ að hugsa út frá því sem þær
„sáu“ og „þreifuðu á“. Hugmyndin
var að tölva gæti lært af reynsl-
unni. Niðurstöður ollu nokkrum
vonbrigðum, því hugvitið vann álíka
hratt og starfsmaður, en það tók
tölvuna marga klukkutíma að taka
hlut upp af skrifborði og stundum
tókst það alls ekki. Vélmennin stóðu
sig verr en sex mánaða börn í þess-
ari tilraun.
Framtíðarspá Hans Moravec er
sú að á áratugnum 2030-2040 verði
þróuð vélmenni sem geta dregið
ályktanir og hreyft sig eins og
meðal Jón. „Þetta er rökrétt í ljósi
VÉLVÆDDUR prestur í
búddísku hofi. Hann hefur
helgisiði tíu greina innan
búddisma á valdi sínu. Starf
hans felst í að þylja möntrur
og söngla heilræðakvæði.
þess að hugbúnaður fer nú þegar
fram úr mannshuganum á mörgum
sviðum," segir í Asiaweek. í blaðinu
er einnig sagt frá „vélmennalögum"
sem Isaac Asimov hefur sett sam-
an, en samkvæmt lögunum má vél-
menni til dæmis ekki meiða mann-
lega veru eða verða þess valdandi
að hún geri öðrum illt.
Vélmenni er prestur
í búddísku klaustri í Japan hefur
verið „starfandi" vélvæddur prestur
í tvö ár. Hann hefur á valdi sínu
helgisiði tíu mismunandi
trúargreina innan búddisma og
þylur möntrur og sönglar heilræði
allan daginn. Önnur hönd vélvædda
prestsins er í bænastöðu en hin slær
takt á viðarkassa fyrir framan
hann. Japanski hugvitsmaðurinn
Hirata Isao hannaði vélvædda
prestinn og er stoltur af. „Hann er
óþreytandi og sleppir aldrei úr
bæn.“
Vélvæddi presturinn er metinn á
tæpar 30 milljónir íslenskar krónur
og er stundum notaður við
jarðarfarir eða aðrar trúarlegar
athafnir. Sakurai Tohru er
umsjónarmaður hofsins þar sem
vélvæddi presturinn er og segir að
margir forvitnir komi til að skoða
hann. Haft er eftir honum að
einkum prestar hafí fjölmennt til
að ganga úr skugga um að hann
færi rétt með bænir og heilræði.
Getur maðurinn farið fram úr
sjálfum sér með aðstoð
vélmenna?
Hans Moravec telur að eftir
10-15 ár verði komin til sögunnar
vélmenni sem „skilja" einn miljarð
grunnskipana á hverri sekúndu,
sem er álíka mikið og risatölvur
gera nú. „Það er lágmarks hugbúnr
aður til að vélmenni geti numið
næsta nágrenni sitt og unnið rétt
í því. Á rannsóknarstofum víða í
heiminum era hlutar í slíka vél nú
þegar til, en nokkur ár munu líða
þar til þær verða teknar í notkun."
Samkvæmt framtíðarspá Hans
Moravecs á hugbúnaður vélmenna
eftir að verða 3.000 miljarðar
grunnskipanir á sekúndu eftir 30
ár. Það þýðir að vélmenni gerir
nánast allt sem manninum dettur í
hug, meira að segja hannað nýja
og fullkomnari kynslóð vélmenna.
Allt byijaði þetta fyrir meira en
milljón árum, þegar frammaðurinn
notaði stein til að gera það sem
hann gat ekki gert með berum
hnefa. Æ síðan hefur maðurinn
flækt lífíð í tilraunum sínum til að
einfalda það. T, ■
Brynja Tomer
Skartgripir
úr íslenskum steinum,
perlum, skeljum, beinum og silfri
„ÞEGAR orkusteinarnir vora hvað
vinsælastir kom einn kunningi minn
með steinana sína og bað mig að
hnýta þá í festi. Ég hafði aldrei gert
slíkt áður en hafði verið að búa til
litla leðurpoka til þess að hafa um
hálsinn fyrir steinana. Ég ætlaði að
neita í fyrstu, því að ég treysti mér
ekki til þess, en kunningi minn hvatti
mig svo að ég lét til leiðast og bjó
til festina fyrir hann. Það má segja
að ég hafí uppgvötvað nýja hæfíleika
í fari mínu og nýtt áhugasvið," seg-
ir Elísabet Ásberg Árnadóttir, sjálf-
lærður skartgripasmiður.
Elísabet býr með eiginmanni sín-
um og fimm mánaða syni í New
Jersey og selur skartgripi í nokkrar
verslanir þar. Hún hefur þróað stíl
sinn mikið frá því hún gerði fyrstu
steinahálsfestina, nú eru skartgripir
hennar orðnir fágaðri og vandaðri.
„Ég vinn aðeins með náttúruleg efni
eins og perlur, skeljar, steina, gler,
bein, tré, leður, silfur og stein-
gervinga frá Marokkó. Steingerving-
arnir eru mjög vinsælir hér á Is-
landi, fólki finnst þeir fallegir og
spennandi. En ég hef selt þá í Skart-
húsinu á Laugaveginum.“
Vinsældir skartgripa hennar fara
vaxandi í Bandaríkjunum. Henni var
boðið að taka þátt í Art Show mark-
aði í Colorado í haust, en það er virt-
ur listmunamarkaður og erfitt að
komast þar að. „Leðurfestar sem ég
hafði búið úl höfðu lengi verið til
sölu í búðum. Einn góðan veðurdag
fór fólk að taka eftir festunum og
þær runnu út.“
Elísabet ætlar nú að snúa sér að
gullinu, og er að fara í gullsmíðanám
í Bouldren í Colorado í haust. „Satt
að segja byggist hæfni á æfíngunni,
ekki eingöngu á menntun í gull-
smíði. Ég hef tekið eftir að djörfustu
skartgripa- og gullsmiðirnir era oft
sjálfmenntaðir. Ég tel að það sé viss
hætta á að námið steypi fólk í sama
mót og að það glati sínum persónu-
lega stíl, en það þarf ekki að vera
ef fólk er samkvæmt sjálfu sér,“
segir Elísabet.
Það er mikið þolinmæðisverk að
vinna með steinana, segir hún. Að
bora eitt lítið gat í íslenskan gler-
Morgunblaðið/Magnús Fjalar
ELÍSABET, hún gerði sjálf hringana
SETT úr íslenskum fjörusteini og lituðu beini
HÁLSFESTi úr silfri og steingerfing
EYRNALOKKAR eftir Elísabetu
NÆLA úr silfri og perlu
halla tekur dágóða stund. Hún vinn-
ur með tæki sem minnir á tann-
læknabor, enda þarf allt handbragð
að vera fínlegt og smágert. Annars
segir hún að það sé ekki mesta vinn-
an að búa til skartgripina, heldur
öll undirbúningsvinnan, áð markaðs-
setja og að kynna sig. Það var t.d.
heilmikil vinna að komast á Art
Show markaðinn í Colorado. Það
þurfti að taka myndir af skartgripun-
um í bestu aðstæðum og senda með
umsókn til nefndarinnar sem velur
listamenn á markaðinn.
Elísabet hefur einnig lært förðun
hjá Línu Rut og vinnur um helgar
við förðun og snyrtingu í Bandaríkj-
unum. ■
ÞHY
Morgunblaðið/Sverrir
NANNA K. Sigurðardóttir félagsráðgjafi ásamt Elinu Mortens-
en, félagsmálastjóra í Bergen.
Breytt samfélag
kallar á ný viðhorf fagfólks
Félagsráðgjafar horfðu til
framtíðar á fjölmennu nor-
rænu félagsráðgjafaþingi,
o sem haldið var hér á landi
d dagana 20.-23. ágúst sl. Flutt
vora fjölmörg erindi, sem
OtZ snerta starfsvettvang félags-
ráðgjafa, menntun þeirra,
o stöðu á Norðurlöndum og í
aalþjóðlegu samhengi. Elis En-
vall er formaður alþjóðasam-
'ljjj taka félagsráðgjafa. Sam-
skipti við fjölmiðla voru ofar-
lega á baugi, ekki síst í ljósi þeirr-
ar þagnarskyldu, sem stéttin verð-
ur að hafa í heiðri gagnvart skjól-
stæðingum sínum á sama tíma og
það gerist æ algengara að aðilar
viðkvæmra mála geta leyft sér að
geysast fram í fjölmiðlum máli sínu
til stuðnings.
Athyglinni var sérstaklega beint
að ábyrgð fagmanna á velferð
skjólstæðinga sinna og þætti fjöl-
miðla í viðhorfsmyndun almennings
til viðkvæmra mála og til þeirra,
sem um þau fjalla. Ennfremur var
fjallað um trúnaðarmál og hvemig
þagnarskyldan og þátttaka í opinni
samfélagsumræðu getur svo auð-
veldlega stangast á.
Elin Mortensen, félagsmálastjóri
í Bergen í Noregi, flutti fyrirlestur
um félagsráðgjöf, trúnaðarmál og
ijölmiðla. Hún tók það skýrt fram
í samtali við Daglegt líf að breyt-
inga væri þörf í ljósi breyttrar þjóð-
félagsmyndar og aukinnar hörku á
sviði fjölmiðlunar. Oft og tíðum
fjölluðu ijölmiðlar um mjög per-
sónuleg mál á mjög svo
einstrengislegan hátt
þar sem aðeins ein af
jafnvel mörgum hliðum
kæmi fram. Á sama
tíma yrðu fagaðilar að
þegja þunnu hljóði
vegna títtnefndrar
trúnaðarskyldu gagn-
vart skjólstæðingum
sínum. „Barnaverndar-
mál er erfiðasti mála-
flokkurinn hvað þetta
snertir. í slíkum málum eru það
börnin sem eru fyrst og fremst
skjólstæðingar félagsráðgjafa og
þau hagnast síst af uppistandi í
fjölmiðlum þegar upp er staðið, sér
í lagi ef þau eru komin á þann ald-
ur að geta fylgst sæmilega vel með
fréttum. Fréttamaðurinn setur sig
gjarnan í spor foreldris eða foreldra
með þeim afleiðingum að félagsráð-
gjafínn situr eftir sem „vondi karl-
inn“ - sá sem rífur börnin af for-
eldrunum án þess að þau fái rönd
við reist.“
Elin segir að fljótt á litið virðist
sem æsifréttamennskan ráði mestu
og þar með auknar vinsældir við-
komandi fjölmiðils fyrir vikið þann
daginn. Heldur minna virðist hugs-
að um velferð þeirra, sem hlut eiga
að máli - barnanna. „Barnavernda-
starf er ákaflega vanþakklátt starf
því starfsmenn eru bæði gagnrýnd-
Fjölntiðlar f jalla
oft ó einstreng-
islegan hótt um
mól þar sem
aðeins ein af
mörgum hliðum
kemur fram.
ir fyrir það að gera of mikið og
of lítið.“
í gegnum árin hafa félagsráð-
gjafar lært að vera á varðbergi
gagnvart fjölmiðlum og eru allt að
því hræddir við samskipti við þá,
að sögn Elinar, enda oftar fjallað
um það sem miður fer heldur en
hinar jákvæðu fréttir. „Hugarfars-
breyting er nauðsynleg meðal fé-
lagsráðgjafa og hef ég hvatt mína
„kollega" til opinna umræðna við
fjölmiðlafólk án þess að fara út í
einstök mál enda liggja þeir á mik-
illi þekkingu sem komið gæti heild-
inni til góða. Hvað þessu viðvíkur
myndi ég fagna meiri samvinnu
milli félagsráðgjafa og Ijölmiðla-
manna.“
Nanna K. Sigurðardóttir, félags-
ráðgafí, sagði í samtali við Daglegt
líf að óhjákvæmilega hafí þó nokkr-
um tíma verið varið í að ræða
hvemig rödd félagsráðgjafa gæti
heyrst án þess að bijóta trúnað við
skjólstæðinga, en jafnframt að geta
miðlað þekkingu um aðstæður
fólks, sem leita þarf eftir þjónustu
félagsmála- og heilbrigðiskerfisins.
Dr. Sigrún Júlíusdóttir flutti m.a.
erindi um menntun félagsráðgjafa
og hvernig þeir væru í stakk búnir
til að taka á erfíðum málum og
mæta auknum kröfum samfélags-
ins. Sagt var frá ýmsum samfélags-
legum verkefnum, t.d. samvinnu,
félagsráðgjafa, arkitekta, skipu-
lagsfræðinga og íbúa hverfa þegar
verið er að leggja drög að breyting-
um íbúðahverfa. Einnig var komið
inn á svokallaða neyt-
endarannsókn, sem
unnið er að í Danmörku,
en hún gengur út á það
að fá fram álit skjól-
stæðinga á þjónustu fé-
lagsráðgjafa.
Þijátíu ár eru nú liðin
frá því að fyrstu félags-
ráðgjafarnir hófu störf
hér á landi eftir mennt-
un á hinum Norðurlönd-
unum, en hægt hefur
verið að læra félagsráðgjöf við'
Háskóla íslands síðustu tíu árin og
tekur námið fjögur ár. í stéttarfé-
lagi félagsráðgjafa eru tæplega
200 félagsmenn og starfsvettvang-
ur þeirra ansi breiður. „Ráðstefna
sem þessi hefur mikið gildi fyrir
okkur. Hún vekur okkur ekki síst
til umhugsunar um okkar sterku
hliðar í norrænu samhengi.
Um 250 manns sóttu ráðstefn-
una, en norrænir félagsráðgjafar
halda sameiginlegt þing á tveggja
ára fresti. Næst verður ráðstefnan
haldin í Ósló. Að sögn Nönnu er*
ljóst að ísland nýtur mikilla vin-
sælda sem ráðstefnuland. Þátttak-
endafjöldi fór fram úr vonum þó
enn stæði yfir sumarleyfistími enda
notuðu margir tækifærið til ferða-
laga fyrir og eftir ráðstefnuna. ■
Jóhanna. Ingvarsdóttir