Morgunblaðið - 08.12.1994, Blaðsíða 12

12 C FIMMTUDAGUR 8. DESEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
FYRSTA bíómyndin; Nimoy og Shatner í „Star Trek: The Motion Picture."
Sagan
endalausa
Geimævintýrið „Star Trek“ er lífseigasta fyrir-
bæri poppmenningarinnar og hefur, samkvæmt
umfjöllun Arnaldar Indriðasonar sjaldan verið
vinsælla en nú 30 árum eftir að fyrst var reynt
að gera úr því sjónvarpsþætti.
STAÐREYNDIRNAR eru
eins og hreinn vísinda-
skáldskapur en tala sínu
máli. Meira en 63 millj-
ónir eintaka af bókum eru til um
fyrirbærið og 30 nýir titlar koma
út á ári hveiju. Hagnaður af sölu
leikfanga og fatnaðar tengdum
fyrirbærinu er kominn yfir milljarð
dollara. Sex bíómyndir um fyrir-
bærið hafa grætt 500 milljónir
dollara, ein sjónvarpsþáttaröð
gekk í sjö ár í Bandaríkjunum og
varð vinsælasta efni sjónvarpssög-
unnar hjá grenndarstöðvum, þriðja
kynslóð þáttanna er þar í fyrsta
sæti sem stendur og sú fjórða hefst
í janúar. Myndböndin eru svo vin-
sæl að flestar myndbandaleigur
vestra hafa sérstaka deild undir
þau. Einhveijir af sjónvarpsþáttun-
um eru þessa stundina á dagskrá
í 75 löndum þ.á.m. á Islandi. Sjö-
unda bíómyndin náði nýlega efsta
sæti metsölulistans og er búist við
að hún græði meira en 100 milljón-
ir í miðasölunni. Fyrirbærið er
ódrepandi.
Allt snýst þetta um vísinda-
skáldskap sem gerist á 23. og 24.
öldinni, nefnist „Star Trek“ eða
Geimstöðin og fer með þig þangað
sem enginn maður hefur áður kom-
ið. Fjórar sjónvarpsþáttaraðir hafa
verið gerðar uppúr hugmyndinni
sem upphafsmaðurinn, Gene Rodd-
enberry, fékk fyrir 30 árum. Hann
hafði skrifað vestraþætti fyrir sjón-
varp en árið 1964 reyndi hann að
fá CBS-stöðina til að kaupa „Star
Trek“. Stöðin tók aðra geimseríu
framyfir, „Lost in Space“. Á árun-
um 1966 til 1969 sýndi NBC-stöð-
in fyrstu 79 „Star Trek“-þættina
með William Shatner og Leonard
Nimoy í hlutverkum kapteins Kirk
um borð í geimskipinu Enterprise
og vinar hans, dr. Spock. Áhorfið
hvarf á nokkrum árum og sýning-
um var hætt. Tíu árum seinna,
árið 1979, fékk „Star Trek“ fram-
haldlíf með fyrstu bíómyndinni,
„Star Trek: The Motion Picture'j
með þeim Shatner og Nimoy. I
kjölfarið fylgdu þijár framhalds-
myndir og árið 1987 kom ný kyn-
slóð þáttanna í bandarískt sjónvarp
undir heitinu „Star Trek: The Next
Generation“ eða Næsta kynslóð,
sem gerast á 24. öldinni, hundrað
árum síðar en upprunalegu þætt-
irnir og segja af arftaka Kirks,
kapteini Picard og áhöfn hans. Enn
voru gerðar bíómyndir og í fyrra
kom þriðja sjónvarpsþáttaröðin
sem heitir „Star Trek: Deep Space
Nine“ og var hún sýnd í ríkissjón-
varpinu. Nýjasta bíómyndin, „Star
Trek: Generations" eða Kynslóðir,
var frumsýnd vestra fyrir þessi jól
og. í byijun ársins 1995 byijar
fjórða kynslóðin í sjónvarpinu,
„Star Trek: Voyager“ eða Ferða-
langur. Bíómyndin nýja markar
þáttaskil því í henni deyr kapteinn
Kirk. Það átti að vera leyndarmál
en er á allra vörum. Þar fyrir utan
getur maður aldrei verið viss um
dauðahugtakið í „Star Trek“.
Spyijið bar Spock sem lést í ann-
arri myndinni en var í fullu fjöri í
þeirri þriðju.
Langlífi fyrirbærisins og sífelld-
ar vinsældir síðustu áratugi hafa
áunnið þeim virðingarsess í
skemmtanaiðnaðinum í Bandaríkj-
unum sem á sér varla sinn líka og
sást best á því að vikuritið „Time“
setti „Star Trek“ á forsíðuna fyrir
skemmstu, fjallaði ítarlega um
sögu geimævintýrisins og sagði
það lífseigustu afurð poppmenn-
ingarinnar. Aðdáendur „Star
Trek“ skipta milljónum. Þeir eru
yfirleitt kallaðir Trekkar og eru
álitlegur þrýstihópur sem fékk því
m.a. framgengt með einni milljón
sendibréfa að NBC-sjónvarpsstöð-
in frestaði því um eitt ár að taka
upprunalegu þættina af dagskrá
og þeir fengu bandarísku geim-
ferðastofnunina NÁSA til að nefna
frumgerð geimskutlunnar eftir
geimskipi kapteins Kirk, „Enter-
prise“. Hörðustu Trekkar kunna
hrafl í móðurmáli óþokkanna í
geimævintýrinu, Klingonanna.
„Byssuna eða lífið“, er ein af uppá-
halds setningunum. Árið 1992 hélt
Flug- og geimferðasafn Bandaríkj-
anna sýningu ásögu„Star Trek“-
fyrirbærisins og hefur engin sýn-
ing safnsins hlotið viðlíka aðsókn.
Til er „Star Trek“-alfræðiorðabók
með yfir 5.000 atriðisorðum um
allt sem snertir veröld geimævin-
týrisins.
Áhugamenn finnast víða. Rodd-
enberry fékk eitt sinn bréf frá
hópi stjörnufræðinga eftir að sýnd-
ur hafði verið þáttur þar sem sögu-
persónurnar ferðuðust til Frakk-
lands á 24. öldinni og litu upp í
næturhimininn. Fræðingarnir
höfðu reiknað það út að stjörnuhi-
minninn gæti ekki litið svona út
eftir 400 ár. Colin Powell hershöfð-
ingi horfir á þættina og gamanleik-
arinn Robin Williams og eðlisfræð-
ingurinn Stephen Hawking (Saga
tímans), sem var gestaleikari í ein-
um af „The Next Generation“-
þáttunum fyrir nokkrum árum og
tefldi við þrívíðar endurgerðir Al-
berts Einsteins og ísaks Newtons.
Gamanleikkonan Whoopi Goldberg
hafði svo gaman af þáttunum að
hún lék í þeim annað slagið.
„Star Trek“, gamlir þættir og
nýir og bíómyndirnar, gerast um
borð í einu af geimskipum Stjörnu-
flotans þijú og fjögur hundruð
árum eftir vora daga. Um borð er
kröftugur kapteinn og áhöfn hans
samansett úr ýmsum þjóðflokkum
stjörnukerfanna en óvinurinn er
að mestu leyti Rómúlar og Kling-
onar þótt hinir síðarnefndu hafi
orðið vinveittari í seinni tíð. Um
borð ríkir yfirleitt mikið samlyndi,
nokkuð sem Roddenberry gerði að
UPPHAFSMAÐURINN;
Roddenberry hafði áður
skrifað sjónvarpsvestra.
NÝR kapteinn í brúnni;
breski Shakespeareleik-
arinn Patrick Stewart
mun halda ævintýrinu
gangandi.
reglu strax á sjöunda áratugnum,
og áhöfnin má hvergi breyta gangi
sögunnar, lendi hún í þeirri að-
stöðu. Ferðast er hundruð ljósára
á andartaki, fram og aftur í tíma,
og hver og einn getur ferðast á
svipstundu hvert sem er með því
einu að biðja vélstjórann Scottyað
„„geisla sig út“ eða inn. Vinsæi-
ustu áhafnarmeðlimirnir í gegnum
tíðina hafa verið ómennskir eins
og Vúlkaninn Spock og sálarlausa
vélmennið Data í „The Next Gener-
ation“.
„Star Trek“ hefur „orðið að
mikilvægu tákni um hvernig fram-
tíðin getur litið út,“ er haft eftir
Shakespeareleikaranum breska
Patrick Stewart, sem leikur kap-
tein Picard og á móti Shatner í
nýju bíómyndinni þar sem kaptein-
arnir tveir hittast þótt 100 ár séu
á milli þeirra í tíma. Framtíðarsýn
geimævintýrisins á sinn þátt í lang-
lífi þess og vinsældum. Eins og
Leonard Nimoy segir hefur það
ætíð boðið upp á það besta í vís-
indaskáldskap með áherslu á siða-
boðskap. Háskólaprófessorinn
tengir vinsældirnar við sögu amer-
íska vestursins sem er svo ráðandi
í sögu Bandaríkjanna og bók-
menntum. Shatner og Stewart
tengja fyrirbærið við grísku harm-
leikina og segja „Star Trek“ hóme-
ríska. „Siðmenningin hefur þörf
fyrir goðsagnir," er haft eftir
Shatner. Leikkonan Goldberg heill-
aðist af þáttunum af því þeir hafa
ætíð forðast kynþáttamisrétti.
Þvert á móti hafa ólíkir kynþættir
tekið höndum saman og barist
gegn hinu illa. Vísindamenn hríf-
ast af því hvernig „Star Trek“
hefur ætíð, a.m.k. á yfirborðinu,
haldið fast í vísindalegar aðferðir.
Vísindasöguhöfundurinn Ray
Bradbury bendir á að við lifum á
tímum vísindaskáldskaparins og
syndum í „hafi tæknihyggjunnar“.
Ljóst er að „Star Trek“ hefur haft
gífurleg áhrif á þeim vettvangi og
hefur getið af sér aðra vísinda-
skáldskaparþætti og heila kapal-
stöð með engu öðru en vísinda-
skáldskap.
Líklega finnast fáir Trekkar á
Islandi. Bíómyndirnar hafa ekki
notið mikilla vinsælda, sumar hafa
ekki verið sýndar hér, og við erum
rétt að kynnast sjónvarpshliðinni
með Geimstöðinni, sem nú er
reyndar hætt að sýna í ríkissjón-
varpinu. Fyrirbærið er séramerískt
en hefur óneitanlega nokkurt að-
dráttarafl sérstaklega auðvitað
fyrir vísindaskáldskaparfíkla.
„Geislaðu mig inn, Scotty“.
KYNSLÓÐIR; í nýjustu myndinni mætast kapteinarnir tveir
Kirk og Picard á tímalausu svæði.