Morgunblaðið - 15.02.1995, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 15. FEBRÚAR 1995 B 7
_____________GREilMAR
Er skömmtun
rétta leiðin?
MEÐAL ákvæða í
drögum að lagafrum-
varpi um bætta um-
gengni um auðlindir
sjávar er lagt til að
vinnsluskipum fjölgi
ekki til aldamóta.
Vinnsluskip hafa verið
skilgreind sem þau skip
sem hafa flökun eða
flatningu sem hluta af
vinnslunni. Þetta er það
ákvæði, í annars ágæt-
um tillögum, sem er síst
til þess falíið að vera
sjávarútveginum til
framdráttar á næstu
árum þó það samræmist
í sjálfu sér því markmiði
að minnka líkur á
slæmri umgengni um auðlindina án
þess að hafa bein jákvæð áhrif á það
ástand sem fyrir er. Helstu rök fyrir
neikvæðum áhrifum ákvæðisins eru
eftirfarandi:
Hindrun í tæknilegri framþróun
Sveiganleiki er ein meginástæða
þess að íslenskur sjávarútvegur er
eins öflugur og raun ber vitni. Það
felast mörg tækifæri í vinnslu á sjó
á næstu árum sem ekki er hægt að
sjá fyrir í dag. Vinnslan þarf ekki
að vera bundin við frystingu ein-
göngu eða allan afla skipanna. Flök-
un á fiski sem fer ófrystur til vinnslu
í landi eða beint á fersk-
fiskmarkað erlendis kem-
ur einnig til greina. Einn-
ig er hugsanlegt að skip
vilji hafa vinnslulínur
(flökun eða flatningu)
uppsettar fyrir ákveðnar
fisktegundir jafnvel þó að
megnið af aflanum sé
heill ísaður fiskur.
Með ákvæðum um
skorður við fjölgun
vinnsluskipa er því verið
að hamla frekari fram-
þróun á þessu sviði nema
hjá þeim sem eru að vinna
fisk á sjó nú þegar.
Hlndrun í sókn á
fjarlæg fisklmlð
Einnig ber að árétta það sem öllum
er ljóst að aukin sókn á fiskimið utan
landhelginnar er nánast ógerleg
nema á öflugum vinnsluskipum. Að
vísu er megnið af úthafskarfanum
heilfryst þannig að skip geta hafíð
veiðar og vinnslu á úthafskarfa óháð
takmörkunum á fjölgun vinnslu-
skipa. Akvæðið setur hins vegar þær
skorður að slík skip geta ekki nýtt
sér þá verðmætasköpun sem felst í
flökun á úthafskarfa. Þau verða einn-
ig að heilfrysta eða ísa þorsk, ýsu
og ufsa í stað þess að flaka um borð.
Þetta lýsir einnig þeim vanda sem
felst í því að skilgreina vinnsluskip
og þar með þær kröfur sem gerðar
eru til slíkra skipa við flökun og flatn-
ingu. Skilgreiningin hvetur til meiri
heilfrystingar og minni verðmæta-
sköpunar en efni standa til.
Ójafnvægi í fjárfestlngaþörf
Með því að grípa á þennan hátt
inn í eðlilega framþróun er líklegt
að til verði uppsöfnuð þörf fyrir fjár-
festingar í vinnsluskipum að fímm
árum liðnum. Slíkt ójafnvægi getur
leitt til yfirskots sem felst í tíma-
bundinni offjárfestingu þegar tak-
mörkuninni er létt af. Eftir tíu ár
er því líklegra að fjöldi vinnsluskipa
verði meiri og arðsemi fjárfestingar
í þeim minni vegna takmörkunar á
fjölgun næstu fímm árin miðað við
að takmarka ekkert. Því getur orðið
vandkvæðum háð að leyfa ótakmark-
aða fjölgun vinnsluskipa að fímm
árum liðnum þrátt fyrir að lög muni
mæla svo fyrir. Eða með öðrum orð-
um að það verði auðveldara og jafn-
vel nauðsynlegt að viðhalda einhyers
konar takmörkun fremur en að af-
nema hana að fímm árum liðnum.
YflrverA á vlnnslusklp
Ef vinnsla á sjó heldur áfram að
vera eftirsóknarverð og þróunin
verður í átt til fjölbreyttari og arð-
samari möguleika fá vinnsluleyfin
sjálf ákveðið verðmæti sem bætist
við annað verð skipanna. Þó ber að
Jón Heiðar
Ríkharðsson
Sóun eða ráðdeild?
NÝLEGA sendu fram-
bjóðendur Sjálfstæðis-
flokksins á Vestfjörðum
frá sér tillögur um breytta
fiskveiðistjómun. Eftir að
hafa hlustað á viðbrögð
Kristjáns Ragnarssonar
framkvæmdastjóra LÍÚ
og Þorsteins Pálssonar
sj ávarútvegsráðherra,
sem voru reyndar fyrstu
fregnir sem mér bárust
af atburðinum, var ég viss
um að um markverðan
atburð væri að ræða því
það er ekki á hverjum
degi sem svo ráðsettir
menn missa stjórn á fram-
komu sinni opinberlega
og leggjast í skítkast út í menn sem
flest okkar vita að eru heiðarlegir
og vandir að virðingu sinni. Ég beið
því spenntur eftir að sjá helgarblöð
Morgunblaðsins sem höfðu að geyma
fyrrgreindar tillögur. Eftir að hafa
lesið tillögurnar varð mér ljóst að
framkoma stjórnarformanns Islands-
banka og ráðherrans stafaði af skelf-
ingu yfir þeirri afhjúpun á göllum
kvótakerfísins sem falin er í fram-
setningu þessara tillagna og þeirri
staðreynd að þær eru settar fram
af mönnum sem líklegir eru til að
fylgja eftir skoðunum sínum.
SamanburAur
Meðan framkvæmdastjórinn og
ráðherrann eru að jafna sig lítið eitt
langar mig að gera svolítinn saman-
burð á fískveiðistjórnun og kvóta-
kerfí (sem er skömmtunarkerfí sem
fyrir misskilning hefur verið kennt
viðstjórnun).
Á síðastliðnu hausti sendi „sam-
starfsnefnd um bætta umgengni um
auðlindir sjávar" frá sér áfanga-
skýrslu til sjávarútvegsráðherra.
Nefndin hlaut þann dóm ráðherrans
í fjölmiðlum að hér væri á ferðinni
ábyrgir menn sem þyrðu að horfast
í augu við raunveruleikann. Ég vil
nú leyfa mér að birta 1. lið annars
kafla skýrslunnar en hann er í sex
greinum ásamt fororði:
II Lýsing vandans
1. Aðstæður sem leitt geta til útk-
asts físks eða löndunar framhjá vigt.
Hér verða teknar
saman í stuttu máli
skoðanir nefndarmanna
á því hvaða ástæður
geta helst leitt til þess
að fiski sé hent í sjóinn
eða landað framhjá
vigt. Af þessum ástæð-
um er sú fyrsta talin
mikilvægust.
1. Hvati til að henda
fiski eða landa framhjá
vigt myndast helst þeg-
ar kvóti er mjög tak-
markaður samanborið
við veiðigetu skips. Við-
leitni til að gera sem
mest verðmæti úr heim-
iluðum afla kann þá að
hafa þau áhrif að besti fiskurinn sé
nýttur og lakari físki hent. Ef lakari
fiskinum er hent gerist það tæpast
fyrr en viðkomandi skip er talið ör-
yggt um að ná öllum sínum kvóta í
viðkomandi tegund. Þess vegna er
brottkast líklegast hjá kvótaminni
skipum og þá einkum á síðari hluta
fiskveiðiárs. Vandamálið getur svo
versnað við blandaðar veiðar (t.d.
almennar botnfiskveiðar) ef heimildir
eru skertar til veiða á einni eða fáum
tegundum (t.d. þorski) meðan nægur
kvóti er ti! veiða á öðrum tegundum
(t.d. ýsu og ufsa). Við jafnlítinn þor-
skafla og nú er leyfður má ætla að
útkast þorsks eða framhjálöndun
hefjist því fyrr á fískveiðiárinu sem
þorskkvóti skips er minni miðað við
annan botnfiskkvóta, og hefjist jafn-
vel í einhveijum mæli strax við upp-
haf fiskveiðiársins hjá kvótaminnstu
skipunum. Er þetta, að mati nefndar-
manna, stærsti vandinn sem nú er
við að glíma.
2. Fiskur getur skemmst á veið-
arfærum, t.d. getur fiskur sem ánetj-
ast í botnvörpu skemmst. Netaveiðar
skemma lítið af fiski ef dregið er
daglega, en liggi net lengur í sjó
getur svo til allur aflinn orðið lélegur
og því verðlítill og jafnvel óhæfur til
vinnslu. Helst er hætta á slíkum
skemmdum þegar litlir netabátar
leggja net í rysjóttri tíð fyrir opnu
hafi.
3. Við sérveiðar með smáriðnum
veiðarfæmm sem ætlað er að veiða
t.d. rækju, humar og annan smávax-
inn fisk er hætta á að öðrum kvóta-
bundnum físki sé hent. Er það þá
ýmist vegna þess að skipin eru ekki
búin til nýtingar hans eða að fiskur-
inn er smár eða verðlítill eða skip
hefur ekki heimildir til veiða í við-
komandi tegund.
4. Fiski af óhefðbundnum tegund-
um er gjarnan hent, enda oftast eng-
inn kaupandi til staðar. Úr þessu
hefur verið bætt verulega með til-
komu fiskmarkaða, Aflakaupsbank-
ans og með markaðsleit almennt.
5. Fiski er hent þegar sjómenn
telja hann ekki hæfan til vinnslu.
Þetta getur verið vegna þess að físk-
urinn er sýktur eða haldinn sníkju-
dýrum þegar hann veiðist.
6. Fiski sem er ónýtanlegur sakir
smæðar er hent. Þetta á einkum við
um þorsk, karfa og ýsu sem veiðist
á handfæri, línu, botnvörpu eða drag-
nót.
Tilvitnun lýkur.
Það sem er athyglisverðast við
ofangreinda lýsingu er að allir meg-
inþættir hennar eiga eingöngu við
um kvótakerfi en ekki sóknarstýr-
ingu af neinu tagi og tel ég að inni-
hald hennar sé í sjálfu sér dauðadóm-
ur yfir kvótakerfinu. Til að skýra
nánar þessa skoðun mína vil ég leyfa
mér að nota stærðfræði sem fulltrúi
Hafrannsóknastofnunar í annarri
nefnd, Ólafur Karvel Pálsson, sem
kynnti tillögur sínar á Isafírði síðast-
liðið haust, kenndi mér, en liún er á
þá ieið að tvöföldunartími þorsks við
núverandi aðstæður á íslandsmiðum
sé u.þ.b. eitt og hálft ár.
Við skulum vera varkárir og tala
eingöngu um þann fisk sem vegna
kvótakerfisins er drepinn engum að
gagni og nota lægstu tölu sem ég
fékk í umræðum við marga ólíka
aðila (nefndar voru tölur frá 5 þús-
und til 50 þúsund tonn).
Það sem veiðimunstur fer eftir
samsetningu stofnsins hverju sinni
er ég ekki að tala um sömu einstak-
lingana heldur um þróun á eins árs
mismun tveggja misgáfulegra kerfa
sem myndu setja sér sama aflahá-
mark. I tilefni af því að Kvótakerfið
er liðlega tíu ára vil ég leyfa mér
að taka tiu og hálft ár sem eru sjö
Sveinbjöm Jónsson
Með ákvæðum um
skorður við fjölgun
vinnsluskipa er því
verið að hamla frekari
framþróun á þes&u
sviði nema hjá þeim
sem eru að vinna fisk
á sjó nú þegar, skrifar
Jón Heiðar Ríkharðs-
son um hugmyndir um
að hefta fjölgun frysti-
togara.
hafa í huga að þessi verðmæti eru
mest fyrst en falla síðan niður í núll
þegar ákvæðið fellur úr gildi eftir 5
ár.
Þetta getur einnig haft neikvæð
áhrif á tæknilega framþróun þegar
verðmæti skipanna aukast án þess
að það byggi á verðmætaskapandi
fjárfestingu eða verðmætin standi í
stað þrátt fyrir að búnaður þeirra
gangi úr sér. Slíkt verkar letjandi á
þau vinnsluskip sem fyrir eru og sem
hindrun á nýja aðila í þessari útgerð.
Önnur afleiðing getur orðið óarð-
bær nýfjárfesting í núverandi
vinnsluskipum þar sem yfirverð skip-
anna lækkar áhættuna í fjárfesting-
unni.
TregAa tll eAlilegrar aAlögunar
Ef vinnsla á sjó hættir að vera
eftirsóknarverð af einhverjum ástæð-
um er ákvæðið einnig til skaða þar
sem ímynduð verðmæti vinnsluleyf-
anna koma í veg fyrir að skip hætti
vinnslu. Það yrði ekki sjáfgefíð að
unnt yrði að byija fullvinnslu aftur
ef henni hefur verið hætt einu sinni.
Hræðsla við að gefa leyfið frá sér
og lokast úti veldur tregðu til að
hætta slíkri útgerð jafnvel þó hún
stæði ekki undir sér til skamms tíma.
Af framansögðu má Ijóst vera að
skömmtun á fjölda vinnsluskipa verð-
ur að teljast í hæsta máta varhuga-
verð ef hagur þjóðarbúsins er hafður
að leiðarljósi. Gengið er út frá því
að fjölgun vinnsluskipa á næstu árum
sé neikvæð, en með ákvæðinu er
hins vegar nokkuð tryggt að þeim
fækkaði hægar en ella, þróunin snér-
ist við. Sú spuming hlýtur einnig að
verða áleitnari hvaða rök séu fyrir
stjórnun á stærð flotans yfirleitt. Það
má til dæmis færa rök fyrir því að
umgengni um aflann batni og út-
flutningsverðmæti úr sama afla-
magni aukist með stærri og betur
búnum skipum. Heildararðsemi veiða
og vinnslu á sjó og í landi getur
þannig aukist með stærri flota án
þess að veiðin aukist. Veiðitæknin
er hins vegar það öflug að veiðar-
færi, físksjár, hitamælar, gagnasöfn
og tölvulíkön hafa nú orðið meira
vægi heldur en rúmlestatala og vélar-
afl. Sóknarmáttur fiotans er orðinn
nánast takmarkalaus og verður það
áfram að mestu óháð stærð flotans
í rúmlestum talið.
Stærð flotans og vinnslugeta verð-
u’r því fremur að miðast við aukin
gæði' og meiri verðmæti aflans upp
úr skipunum fremur en að einblína
á veiðigetuna. Með hliðsjón af örum
framförum í veiðitækni verður hún
ávallt langt umfram það magn af
fiski sem má veiða á hveijum tíma
hvað sem stærð flotans líður.
Höfundur er verkfræðingur á
Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins.
Efnahagsaðstæður
heimilanna í landinu og
ástand fiskistofnanna,
segir Sveinbjörn Jóns-
son, gefa ekki svigrúm
til að halda þessari vit-
leysu áfram
eins og hálfs árs tímabil.
Eftir eitt og hálft ár væru 5 þús.
tonnin sem nú rotna á hafsbotni orð-
in 10 þús. tonn. Eftir 3 ár 20 þús.,
eftir 4,5 ár 40 þús., eftir 6 ár 80
þús., eftir 7,5 ár 160 þús. eftir 9 ár
320 þús. og eftir 10,5 ár 640 þús.
tonn.
Geta menn ekki verið sammála
um að kerfi sem leiði til útkasts í
hafi eins og samstarfsnefndin til-
greinir í „Lýsingu vandans" sé óveij-
andi kerfi. Ég vil vekja á því at-
hygli að ég er eingöngu að tala um
útkast í hafí en ekki um löndun fram-
hjá vog eða nýtingarstuðlafölsun en
siík fyrirbæri eru líka fylgifiskar
kvótakerfis. Ef allur sóðaskapurinn
væri tekinn með værum við væntan-
lega að tala um 10-40 þús. tonn
breytilegt milli ára.
Lokaorð
Eini efnislegi gallinn sem ég kem
í fljótu bragði auga á í tillögum fram-
bjóðendanna er sá tími sem þeir
ætla til aðlögunar milli kerfa. Efna-
hagsaðstæður heimilanna í landinu
og ástand fískistofnanna gefa ekki
svigrúm til að halda þessari vitleysu
áfram. Jafnframt kann tímasetning-
in að gefa tilefni til tortryggni hjá
þeim sem ekki skilja til hlítar mikil-
vægi innihaldsins og kunna þeir að
álíta að hér sé um sjónarspil að ræða
til að blekkja vestfírska kjósendur
og að undarleg framkoma Kristjáns
og Þorsteins hafi eingöngu verið leik-
ur til að auka á trúverðugleik tillögu-
flytjendanna gagnvart þeim.
Ég vil því skora á Davíð Oddsson
og aðra málsmetandi innan Sjálf-
stæðisflokksins að skýra afstöðu sína
til þessa máls hið fyrsta. Það er óvíst
að væntanleg niðurstaða landsfundar
Sjálfstæðisflokksins að hausti verði
margsviknum kjósendum á Vest-
fjörðum og kjósendum um land allt
nægjanleg ástæða til að nota at-
kvæði sitt af skynsemi í kjörklefan-
um í vor.
Höfundur er sjómaður á Súganda-
firði.
Úrelding í kvótakerfi
Til sölu 21 m3 úrelding í kvótakerfi.
Upplýsingar í síma 97-81227.
KVáíftTABANKINN
Þorskur til söiu og leigu. Krókaieyfi til sölu.
Vantar ýsu.
Sími 656412, fax 656372, Jón Karlsson.