Morgunblaðið - 18.03.1995, Blaðsíða 6

MORGUNBLAÐIÐ
N
6 B LAUGARDAGUR 18. MARZ 1995
KOSNINGAR 8. APRÍL
Kvótakerfið
er háskaleikur
EITT brýnasta
verkefni þess þings
sem þjóðin kýs í vor
verður að taka lögin
um stjórn fiskveiða til
uppstokkunar. Eðlileg-
ast er að líta á kvóta-
kerfið sem tilraun þar
sem helstu niðurstöður
liggja fyrir að aflokn-
um 11 árum. Niður-
stöðumar eru skýrar:
kerfið hefur í engu náð
þeim markmiðum sem
lagt var upp með.
Ekki þarf að rekja í
löngu máli ástand
þorskstofnsins við ís-
land síðustu ár. Nýlið-
un stofnsins hefur brugðist í heilan
áratug og reyndar er það svo að
síðasti stóri árgangur þorsks við
ísland er jafngamall kvótakerfinu.
Menn hljóta að hugleiða alvarlega
hvort samhengi sé þar á milli.
Stjórnkerfi sem hvetur til
sóunar
Það setur að okkur hroll að horfa
upp á útreið þorskstofnsins við
Nýfundnaland sem er nú talinn nær
Stefnumörkim í sjávar-
útvegsmálum, segir
Björn Guðbrandur
Jónsson, er mál sem
gengur þvert á flokks-
pólitíkina.
aldauða. Dæmin annars staðar frá
norðlægum hafsvæðum em heldur
ekki uppörvandi. Þjóðargjaldþrot í
Færeyjum samfara hruni fiskveiða
við eyjamar. Þorskstofninn í Bar-
entshafi var hætt kominn fyrir
nokkrum ámm og stofnar í Norð-
ursjó og Eystrasalti em bókstaf-
lega ekki upp á marga fiska.
Kvótakerfí i þorskveiðum við
Nýfundnaland kom ekki í veg fyrir
hmn stofnsins þar og mun ekki
gera það við ísland heldur. Þvert
á móti er ástæða til að spyija að
hve miklu leyti kvótakerfið sé orsök
hörmunganna. Löngu er ljóst að í
aflamarkskerfi þar sem kvóta er
deilt á skip er innbyggður afar
sterkur hvati til sóunar á auðlind-
inni. í árdaga kvótakerfisins hafa
menn ekki gert sér grein fyrir að
tilhneigingin til að henda smá-
fiskafla fyrir borð yrði eitt aðal
kennimark kerfísins.
Tilhneiging sjómanna og skip-
stjómarmanna í hversdeginum til
sjós er sú að færa ekki verðlítinn
smáfisk að landi heldur fleygja
honum fyrir borð og fylla kvóta
sinn með stærri fiski í hærri verð-
flokki. Þessi tilhneiging er fyrirsjá-
anleg og skiljanleg. Menn hugsa
fyrst um að lifa af daginn áður en
þeir spá einhver ár fram í tímann.
Skammtímasjónarmið ríkja venju-
lega yfir langtímasjónarmiðum
nema handafli sé beitt, hugtak sem
hefur hlotið heldur neikvæða merk-
ingu í seinni tíð. Þessi orð eru ekki
áfellisdómur yfír siðferðiskennd
sjómanna og skipstjórnarmanna.
Flest myndum við hegða okkur á
sama hátt í þeirra spomm. Vanda-
málið er að kerfið leiðir menn í
freistni. Eitt meginverkefnið við
uppstokkun fiskveiðistjórnarlag-
anna verður því að afmá hana.
Smáfiskadráp er vandamál í
sjálfu sér, óháð stjómkerfi fískveið-
anna. Höfum hugfast að i einu
tonni af smáfiski em u.þ.b. eitt
þúsund hausar meðan að sama
þyngd af fullþroska hrygningar-
fiski telur ekki nema rúmlega 100
hausa. í sæmilegu árferði í sjónum
gefur því tonn af smá-
físki fýrirheit um
margfaldan tonna-
fjölda af 1. fiokks fiski
að nokkrum árum liðn-
um. Með smáfiska-
drápi verður þjóðar-
búið þannig í lengdina
af miklum tekjum.
Smáfiskur er auðvitað
jafn dauður þótt hann
berist á land en sé
honum fleygt fyrir
borð verður sóun á
auðlindinni hálfu verri.
Vírus á öflun
þekkingar
Bent hefur verið á
að alvarlegustu afleiðingar þess að
fleygja svo miklu af fiski er að vís-
indi og ráðgjöf um fiskveiðar eru
reist á sandi fyrir vikið. Tölur um
fiskveiðidánartölu byggja á lönduð-
um afla en í núverandi kerfi er
raunverulegur afli ekki sá sami og
landaður afli. Enginn veit hve
miklu munar, einungis að fyrri
stærðin er stærri en sú seinni.
Hvernig er hægt að gefa haldgóða
vísindalega ráðgjöf um aflamark
og ástand fiskistofna þegar upplýs-
ingagrunnurinn er svo haldlítill?
Var ekki fiskveiðiráðgjöfin við Ný-
fundnaland byggð á þessum sama
sandi? Að sjálfsögðu er hér ekki
vegið að fískifræðingum heldur
aftur að stjórnkerfi sem hefur
öfluga innbyggða eyðingarhvöt.
Kerfíð virkar eins og vírus á vísind-
in og þekkingaröflun.
Það sætir undrun hversu lítil við-
brögð hafa komið frá stjómmála-
mönnum gagnvart niðurstöðunum
af tilrauninni um kvótakerfið. Engu
er líkara en menn hafí frosið
frammi fyrir ísköldum staðreynd-
um. Eg fagna því framkomnum
tillögum frambjóðenda Sjálfstæðis-
flokksins á Vestijörðum sem bijóta
þann ís. Breyting yfir í sóknarstýr-
ingu er nokkuð sem menn þurfa
að ræða af fullri alvöru. Stefnu-
mörkun í sjávarútvegsmálum er
mál sem ganga þvert á flokkapóli-
tíkina. Ég minni á tillögur Jóhanns
Ársælssonar þingmanns Alþýðu-
bandalagsins sem einnig hafa tekið
mið af sóknarstýringu.
Endurmat í stað tregðu
Hér hefur eingöngu verið drepið
á útreið helsta nytjastofns okkar
undir núgildandi lögum um físk-
veiðistjórn. Ég hefi hvorki minnst
á hvernig kerfinu hefur mislukkast
að halda stærð og sóknarmætti
flotans í skefjum né hefi ég nefnt
hvernig einkaeignaréttur er að
myndast á lögbundinni sameigin-
legri eign landsmanna undir kvóta-
kerfínu. Það er efni í sérstaka
grein.
Undirritaður var einn þeirra sem
fagnaði tilkomu kvótakerfísins á
sínum tíma og taldi það til marks
um ábyrga auðlindanýtingu. Það
tók mig nokkurn tíma að ganga
af trúnni þótt svo að niðurstöður
hafi legið fyrir um hríð. Mig grun-
ar að svo sé um fleiri, ekki síst
höfunda og upphafsmenn kerfisins.
Það er alkunna að þeir sem hafa
gengist í ábyrgð fyrir stefnumörk-
un eiga erfítt með að játa þar á
sig mistök. Sú tregða og þrengstu
hugsanlegu hagsmunir einstakra
útgerða mega þó ekki verða til
þess að gengið verði af íslenska
þorskstofninum aldauðum. Núver-
andi kerfi er ekki það besta sem
völ er á. Sé svo þá er hún Snorra-
búð brátt stekkur og stutt til Ný-
fundnalands.
Höfundur er líffræðingur, starfar
sem umhverfisráðgjafi og skipar
8. sæti á framboðslista
Alþýðubandalagsins í Reykjavík.
Björn Guðbrandur
Jónsson
Var það EES sem tvöfald-
aði útflutnmginn til Japans?
Á FYRSTA heila ári aðildar ís-
lands að EES tvöfaldaðist útflutn-
ingur okkar til Japans, og nam 16
milljörðum íslenskra króna. Engar
fregnir hafa borist af heildaraukn-
ingu á útflutningi til EES-landa,
enda þótt einstakar greinar hafa
komið ár sinni betur fyrir borð
vegna samningsins og það beri síst
að vanþakka.
Sóknin á Japansmarkað sýnir að
það er rétt sem Alþýðubandalagið
og óháðir halda fram að viðbótin,
sem íslendingar þurfa á að halda
til þess að koma á og viðhalda hag-
vexti í stað stöðnunar, verður fyrst
og fremst sótt til svæða í heiminum
þar sem kaupgeta og eftirspurn fer
vaxandi.
EES tryggir fríverslun
Það er óþarfi fyrir Morgunblaðið
að halda því fram, eins og gert er
í Reykjavíkurbréfi 12. mars, að ein-
hver mótsögn felist í afstöðu Al-
þýðubandalagsins til samninganna
um Evrópska efnahagssvæðið og
þeirri útflutningsleið sem reifuð er
í Grænu bókinni og kosningastefnu-
skrá Alþýðubandalagsins og
óháðra. EÉS varð ekki varanlegt
og jafnsett Evrópusambandinu,
heldur valdalítið viðhengi. Eins og
Alþýðubandalagið ályktaði strax í
júní 1992 snerist málið þess vegna
um það, horft til lengri tíma, hvort
EFTA-ríkin yrðu með í Evrópusam-
bandinu eða gerðu tvíhliða við-
skiptasamninga við það. Jón Bald-
vin Hannibalsson, sem sór og sárt
við lagði að EES-samningurinn
væri varanleg lausn fyrir íslendinga
þótt annað væri augljóst, hefur nú
söðlað um og viðurkennt röksemdir
Alþýðubandalagsins í raun með því
að knýja Alþýðuflokkinn til þess
að óska eftir aðild að Evrópusam-
bandinu.
Austurríki, Finnland og Svíþjóð
völdu að ganga í ESB vegna gall-
anna á EES-samningnum. Aiþingi
hefur ályktað með samþykki allra
flokka að taka hinn kostinn í fram-
haldi af EES og óska eftir tvíhliða
samningi. Eins og horfir virðist
fremur verða um að ræða aðlögun
EES-samningsins heldur en að
gerðir verði nýir tvíhliða samningar
á grundvelli hans. Niðurstaðan
gæti þó orðið eins og Alþingi stefndi
að, þ.e.a.s. einfaldara stofnana-
kerfi, sameiginlegar samkeppnis-
reglur og víðtæk fríverslun en í
henni felast hagsmunir íslands. Við
þá niðurstöðu getur
Alþýðubandalagið
unað, enda lýsti það í
meginatriðum stuðn-
ingi við viðskiptahlið
EES-samningsins.
Viðskipti og
aðgerðir við
hagstjórn
Þegar Alþýðubanda-
lagið og óháðir horfa
til Asíulanda og fleiri
heimssvæða er það
annars vegar vegna
möguleika á auknum
viðskiptum og hins
vegar til þess að læra
aðferðir í hagstjórn.
Löndum eins og Japan, Suður-
Kóreu, Taívan og Taílandi hefur
tekist að viðhalda verulegum hag-
Sóknin á Japansmarkað
sýnir, segir Einar Karl
Haraldsson, að Al-
þýðubandalagið hefur
rétt fyrir sér.
vexti áratugum saman og stefna
nú hraðbyri fram úr Vesturlöndum
á mörgum sviðum. íslendingar sem
hafa búið við sjö ára stöðnun, eftir
að hafa verið í stöðugri framför frá
stríðslokum, hljóta að spyija:
Hvernig fara þessi lönd að?
Samráð og farsæl milliganga
Svarið er ekki einfalt en meðal
þess sem kemur á óvart er þýðing
farsællar milligöngu stjórnvalda og
réttlátrar opinberrar þjónustu. Þá
er sannfæringin, sem stjómvöld
verða að skapa, um að öll þjóðin
fái að njóta ávaxta meiri verðmæta-
sköpunar afar mikilvægur hvati í
framfaraþróun þessara landa. Stöð-
ugleiki, innlendur sparnaður og
hátt fjárfestingarhlutfall einkaaðila
einkennir þessi ríki, sem og hag-
stjórn sem tryggir samkeppnis-
hæfni innlendra fýrirtækja og að-
gang að alþjóðlegum mörkuðum.
Mikið samráð, formlegt og óform-
legt, milli stjórnvalda og einkaað-
ila/félaga um sóknarlínur í atvinnu-
lífi og útflutningssókn inn á nýja
markaði er grundvallaratriði. Ríkin
hafa á margvislegan hátt beitt sér-
tækum aðgerðum, nið-
urgreiðslum, styrkjum,
handstýrðri lágvaxta-
stefnu o.s.frv. en þau
hafa gætt þess að setja
ekki stöðugleika úr
skorðum.
Jafnframt hefur
þeim tekist að þróa
viðmiðanir og stjórn-
sýslu sem tryggja ná-
kvæmt eftirlit með því
að einungis þeir sem
ná árangri, með þeirri
framleiðni eða með
aukinni sölu á útflutn-
ingsmörkuðum, njóti
opinberrar aðstoðar.
Hitt er líka til að ríkið
hjálpi til við að leggja niður fyrir-
tæki og atvinnugreinar.
Markaðsöflin fá leiðsögn
Það er semsagt misskilningur að
þessum ríkjum hafi tekist að ná
fram og viðhalda hagvexti með
hreinum fijálshyggju- og markaðs-
aðferðum. Þvert á móti fylgja þau
þeirri stefnu að stundum þurfi
markaðsöflin á leiðsögn samfélags-
ins að halda til þess að hægt sé að
tryggja hagkvæmustu ráðstöfun
fjármuna sem skili þjóðarbúinu
mestum arði.
Það er einnig athyglisvert að
launamunur fer minnkandi í um-
ræddum löndum. Skýringin er með-
al annars sú að skilningur á sam-
bandinu milli hagvaxtar, jafnaðar
og hagrænna breytinga er meiri á
þessum slóðum en víða annars stað-
ar. Aftur á móti eru nóg dæmi um
það annars staðar úr heiminum að
ekki fari saman hagvöxtur og jöfn-
un lífskjara.
Upphleðsla mannauðs, þ.e.a.s.
fjárfesting í góðri almennri mennt-
un þjóðarinnar, gott heilbrigði,
þ.e.a.s. fjárfesting í heilbrigðis-
kerfinu, og stöðvun offjölgunar,
eru þau atriði sem helst eru talin
hafa viðhaldið hagvextinum í Jap-
an, Suður-Kóreu, Taívan og Taí-
landi. Skilningsleysi á nauðsyn
jafnaðarstefnu og fjárfestingum i
menntun er aftur á móti megin-
skýring á því hvers vegna stöðnun
hefur tekið við af hagvaxtarskeið-
um í mörgum öðrum löndum í öll-
um heimshlutum, meðal annars á
íslandi.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Aiþýðubandalagsins.
Einar Karl
Haraldsson
Stjórnarskráin
og trúfrelsið
STJÓRN Siðmennt-
ar sendi athugasemdir
við frumvarp til stjóm-
skipunarlaga um
breytingar á mannrétt-
indaákvæðum stjórn-
arskrárinnar. Þar var
lagt til að 62. grein
stjórnarskrárinnar
verði numin úr gildi og
tengslum ríkis og þjóð-
kirkju verði einfald-
lega skipað með Iög-
um. Einnig verði þriðja
efnisgrein 64. greinar
felld niður, enda ekki
eðlilegt að ríkið inn-
heimti fyrir kirkjuna
frekar en önnur félög
í landinu. í greinargerð þing-
nefndarinnar sem fjallaði um málið
kemur fram að Siðmennt hafi gert
athugasemdir, en ekki kemur fram
hveijar athugasemdirnar voru og
þaðan af siður var tekið mark á
þeim í lokagerð frumvarpsins sem
Alþingi samþykkti.
Það var orðið tíma-
bært að endurskoða
aldargömul mannrétt-
indaákvæði stjórnar-
skrárinnar. í frum-
varpinu sem samþykkt
var fyrir þinglok eru
stigin nokkur skref í
átt til nútímalegra
mannréttinda sem al-
mennt eru viðurkennd
í alþjóðlegum sáttmál-
um sem íslendingar
eru aðilar að.
En skref þessi eru
sorglega stutt. Það á
einkum við um trú-
frelsiskaflann. Þar eru
aðeins gerðar smávægilegar orða-
lagsbreytingar en kaflinn þarfnast
gagngerrar endurskoðunar ef hann
á að standa undir nafni.
Félagið Siðmennt hefur aðallega
beitt sér í trúfrelsismálum og
gengst m.a. fyrir borgaralegri
Þorvaldur Örn
Árnason
fermingu ár hvert. Félagið sendi
athugasemdir um trúfrelsiskaflann
en engin þeirra var tekin til greina.
í áliti Siðmenntar er tekið undir
þau orð í greinargerð með frum-
varpinu (bls. 15) að trúfrelsi teljist
vera meðal allra mikilvægustu
borgaralegra og stjórnmálalegra
réttinda. Því var lagt til að þessum
réttindum verði gerð skil i sama
kafla og öðrum mannréttindum, en
ekki í sér kafla þó það hafi þótt
viðeigandi árið 1874.
Úrelt forréttindi
þjóðkirkjunnar
Siðmennt telur það alvarlegasta
galla frumvarpsins að ekki skuli
vera hróflað við þeim forréttindum
þjóðkirkjunnar sem bundin eru í
62. grein stjórnarskrárinnar, en þar
segir: „Hin evangelíska lúterska
kirkja skal vera þjóðkirkja á ís-
landi og skal ríkisvaldið að því leyti
styðja hana og vernda.“ Þegarþessi
ákvæði voru sett árið 1874 var
staða þjóðkirkjunnar allt önnur en
hún er nú. Þá gegndi hún verald-
legu þjónustuhlutverki sem ríkið
og fleiri aðilar hafa nú tekið við.
Kirkjan gegndi lykilhlutverki í
menntun, sálgæslu og skrásetningu
sem skólar, heilsugæsla, sálfræð-
ingar, lögfræðingar, félagsmála-
stofnanir, Hagstofa Islands o.fl.