Morgunblaðið - 25.03.1995, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 25. MARZ 1995 E 3
og henni stjórnar Karl Olgeirsson.
Kolbrún og Axel segja að þarna sé
engin hljómsveit. Karl sé aðalundir-
leikari en leikararnir syngi og spili
sjálfir á önnur hljóðfæri, gítara,
klarinett og jafnvel kveikjara. Kol-
brún segir að þetta sé alls ekki söng-
leikur, heldur leikrit með söngvum
og sér finnist tónlist eiga mjög
skemmtilega við í leikhúsi.
„í þessari sýningu er mikil tón-
list, þama eru mjög sterk áhrif frá
rokkmúsíkinni sem mótaði þennan
áratug mjög sterkt, og þá hefur nú
ekki verið amalegt að hafa Langa
Sela við höndina, þennan leikmynda-
hönnuð hér, og fletta upp í rokkal-
fræðinni hans. Og hann hefur lagt
margt til.“
„Já,“ segir Axel, „maður hefur
verið að skipta sér af því líka, kenna
fólki á undirstöðuhljóðfæri rokktón-
listarinnar, Zippo-kveikjarann, mað-
ur fær líka að stilla og svoleiðis."
Eitthvað handa öllum
„Þetta er sýning sem hefur alla
burði til að höfða til mjög breiðs
hóps áhorfenda," segir Kolbrún, „því
þarna er saga sem eldra fólk þekk-
ir, það sér þarna tíma sem það man
vel, og yngra fólk sér þarna hraða
og fjöruga sýningu með skemmtileg-
um persónum og rokki. Ég á við það
að það upplifa kannski ekki allir
sýninguna nákvæmlega eins heldur
hver fyrir sig. Vinsældir bókanna
sýna það líka að þessi efniviður hef-
ur höfðað til óskaplega breiðs hóps.
Og við vonum náttúrlega að þessi
hópur heimsæki okkur og sjái Eyja-
sögurnar gerast á sviðinu í Sam-
komuhúsinu. Þar hafa allir lagst á
eitt í öllum deildum hússins að gera
þessa sýningu eins vel úr garði og
okkur er framast unnt.“
Þar sem Djöflaeyjan rís var frum-
sýnt í Samkomuhúsinu á Akureyri
í gærkvöldi en önnur sýning er í
kvöld, laugardag 25. mars.
Sverrír P&ll.
dóttur og verk hennar. í bókinni
er yfírlit yfír verk Nínu og ævifer-
il. Bera Nordal, forstöðumaður
listasafnsins, skrifar formála. Einn-
ig er birt ritgerð eftir Aðalstein
Ingólfsson listfræðing um síðari ár
Nínu og þau áhrif sem það hafði á
listferil hennar að lenda á svörtum
lista á McCarthy-tímabilinu í
Bandaríkjunum. Þannig var Nína í
útlegð frá Bandaríkjunum 12 ár,
og dvaldi því fjarri þeim hóp fólks
í listalífí New York-borgar, sem á
þessum árum var miðstöð lista í
vestrænum menningarheimi.
í ritgerðinni skrifar Aðalsteinn:
„Út af fyrir sig er engin leið að
sanna að þessi þróun hafí haft bein
áhrif á Nínu. Engu að síður er það
staðreynd að í New York má nátt-
úrustemmningar hennar loks full-
um þroska og þróast upp í þann
mikilúðlega skáldskap sem hér hef-
ur verið dreginn til sýningar. [...]
...þó eru þessi verk hvorki upphafin
né fjarlæg, heldur vísa þau til ruðn-
ings jöklanna, viðnáms bergstáls-
ins, umbrota í iðrum jarðar."
Bera Noral segir sýninguna
mynda mjög sterka og kraftmikla
heild. „Verkin eru frá síðustu tíu
árum ferils hennar," segir Bera, „og
sýna samfellda þróun í vinnu henn-
ar síðustu árin. Þau sýna hvað hún
hefur í raun verið í óskaplega mik-
illi sókn sem listamaður."
— En hvaða gildi hefur gjöfín
frá Unu Dóru fyrir safnið?
„Hún er ómetanleg viðbót við það
safn listaverka sem við eigum eftir
Nínu, og eykur sannarlega gildi
þess. Út frá listfræðilegu sjónar-
miði er einnig mjög athyglisvert að
rannsaka hvernig hún þróar sínar
vinnuaðferðir sem listamaður.
— Hefur Nínu Tryggvadóttur
verið sýnd nægileg athygli hér á
landi, miðað við það að hún er talin
einn okkar helstu listamanna?
„Eldri kynslóðin þekkir hana vel,
en ég hef tekið eftir að yngra fólk
þekkir hana ekki. Þannig var sann-
arlega kominn tími til að sýna verk
hennar aftur og kynna hana fyrir
nýrri kynslóð listunnenda." Sýning-
in er opin daglega, nema mánu-
daga, frá kl. 12-18, fram til 7. maí.
Þárný.
KEIMURÍ
VITUND ÞÉR
Strönd
fótspor
af fugli
íspori
mannsins
Sær
Thor Vilhjálmsson hefur sent frá sér nýja ljóða-
bók. Hún ber heitið Snöggfærðar sýnir og er
gefín út af Máli og menningu. Súsanna Svav-
arsdóttir skoðar ljóðin og ræðir við Thor.
Morgunblaðið/Rax
l^ANN DAGINN, daginn sem
U ég hitti Thor, féll regndropi í
* fótspor af fugli í spori manns-
ins. Fyrsti regndropinn; vorboði.
Hvítfyssandi kollurinn á skáldinu
horfði á sæinn, kinkaði kolli yfír
hugsunum sem láta hann aldrei í
friði vakandi nætur og nú, árla
dags, fundu þær samhljóm í stríðu,
látlausu regninu sem allt í einu
fylgdi þessum eina dropa ofan í
sæinn. Vaggandi trillur purruðu
við gráa bryggjuvanga og lyktin
var af blautu ryði, slori og fúa -
svona kyrr lykt.
Þegar hann varð mín var, leit
hann upp og sagði: „Mest af öllu
langar mig til að hitta sjómann sem
býður mér með sér í róður.“
Svo horfum við á hafið sem virð-
ist svo saklaust þar sem það rétt
bylgjast utan við gluggann og er
skyndilega hætt að vera þakið
dropadoppum; skýjabólstur hefur
sprungið óg sólin kastað sér í sjó-
inn og stingur í augun. Og mér
verður hugsað um annað haf á
öðrum stað í einu af ljóðum Thors
um hafið:
Við biðum daglangt
og nóttina
að slotaði æði sjávar
í skjóli undir nöktum dröngum
hólpnir í skor
í vari í þröngri vik
þetta vor í skel hans á skaki
þálinnti snöggtfári
við rérum gegnum löðrið
ég beið þess honum þóknaðist
aðræsavéltala
eðahafastað
eitthvað
löng stund leið
unz hann sagði uppúr þurru
meðan við rérum
léttan róður í sjávarfroðu
einblíndi á hamranna stál sem gnæfði
með ógrynni af gargandi fugli
þá sagði hann með rauðþrútna hvarma
logandi augna
svaka kastali maðiu-
ræsti þá fyrst hikandi vélina
og við hurfum heim án þess að hirða
frekarumaðsetjaífisk
Fyrsta ljóðabók Thors kom út í
Bandaríkjunum árið 1981 og bar
heitið „The deep blue sea, pardon
the ocean“ og það var ekki fyrr
en ári seinna að fyrsta ljóðabókin
hans á íslensku „Ljóð Mynd“ kom
út. Hann hefur fyrst og fremst
verið skáldsagnahöfundur, þótt
það segi kannski ekki alla söguna.
Sögur hans eru fullar af Ijóðum;
þau eru ofín inn í textann, birtast
hér og þar í frásögnum af örlögum
mannskepnunnar í náttúrunni,
samfélaginu, draumum sínum og
vöku.
„Það eru forréttindi að hafa
svona mál eins og íslenskuna,"
segir skáldið þegar hann getur slit-
ið augun af hafínu. „Hún er mitt
hljóðfæri."
Hvers vegna forréttindi?
„Eitt er það að geta rakið orðin
að rótum; það sem ég held að þeir
kalli gagnsæi núorðið. Þú getur
notað þetta gagnsæi, spunnið upp
ný _og ný orð.
Á það ekki við um öll tungumál?
„Nei, en af því að við erum að
tala um ljóð, þá er spænskan af-
skaplega vel fallin til ljóða. ítalsk-
an er vel fallin til að syngja og
franskan til að hugsa. Enskan er
endalaust óskaplegt ríkidæmi og
orðaval. En í íslenskunni geturðu
búið til orð til að svara þinni leit
í tilfinningum þínum óg hugmynd-
um.
Hún hefur verið góð fyrir ís-
lenska menningu þessi mikla fjar-
lægð sem var. Bæjarleiðirnar voru
svo langar að þú hafðir nógan tíma
til að hugsa áður en þú náðir á
leiðarenda. Þetta stóra land - og
þetta fáa fólk hefði aldrei búið hér
nema hugtaka landið. Landið sem
alltaf ögrar þér, gengur nærri þér,
svo tilbrigðaríkt og máttugt."
Senn kemur nýtt vor, nýtt til-
brigði við hringrás tímans og fjar-
læg er tíðin sem var og verður en
Thor hefur skráð í Ijóði sem hann
nefnir Haust:
Vindurinn og
laufið fer hissa á nýjum litum
oddaflugaftijánum
Ðýgur
enskortirvængi
og fellur fast til jarðar
rekstírás
og hafnar í dyngju
seinnakemurnýttvor
án þess
Hringrás náttúrunnar,. hringrás
mannsins; allt lifnar, lifir og deyr;
við elskum og missum og seinna
kemur nýtt vor og söknuðurinn,
minningin kristallast í einum tóni.
Kannski er það tónninn sem Thor
yrkir um í ljóði sínu, Tónn sem
helzt í tvær og hálfa mínútu, úr
skálklukku (í fís-moll):
Þyturíþessumstráum
slitnumábakka
þessa lækjar sem rennur hjá
íhendi þér þessi fáu strá
Syngur golan sem bar þig hvurt
enn í þessum plnuðu stráum
sem ég hélt eftir
á eftir þér sem fórst burt
Enguöðruhéltégá
utan þyt í þessum stráum.
„Eldfjallaland," segir Thor, eins
og það skýri eitthvað. „Þótt ekki
gjósi eldfjall kemurðu kannski á
einhvern stað og landið gýs upp í
litum - beint í æð. Er það ekki
það sem þeir segja í dag? Meira
að segja hafið gýs.“
Er hafið ekki alls staðar eins?
„Hafíð er aldrei eins, neins stað-
ar. Og nú vildi ég sigla og spjalla
við sjómenn. Þeir segja sögur. ís-
lendingar skilja sjálfa sig í sögum.
Þeir eru alltaf að segja sögur. Og
þótt við látum harkið ganga yfir
okkur, þá þurfum við að finna að
við séum til með einhverjum sér-
stökum hætti.
Það er tvennt sem er ríkt í okk-
ur - og okkur til blessunar. Fyrst
er það forvitnin; þráin að vita. Svo
eru það ólíkindin; að þeysa ekki
geði okkar eins og uppsölu. Sumt
fólkið hér þykist vera alþjóðleg
æska, og er það kannski, en við
höfum okkar svipmót."
Erum við ekki bara eins og allir
eru að verða alls staðar; afsprengi
hraða þar sem aðeins er tími fyrir
yfírborð hlutanna?
„Hver og einn verður að passa
sig að dragast ekki inn í hann; það
er vont. En þó er verst að svíkja
drauminn sinn.“
Það er rétt. Kannski fer þá fyr-
ir manni eins og „henni“ sem Thor
yrkir um í ljóði sem hann nefnir
Um minningastigu:
Hljótt fikrar hún sig áfram
•með granna fingur
um minningastip
fétar í húmi
fálmar í myrkri
með flæðandi aupn blá
sópar með hársins silki
rauðulaufiágötu
og gulu milli naktra stofna
semlítaekkivið
á verði sínum í kvöld
néseinnaínótt
þegar hún hrópar í lauflausum skógi
Auðvitað fer þannig fyrir okkur
samt, nema guðirnir elski okkur.
í heimi æskudýrkunar geta þeir
sem eiga minningar hrópað og
kallað. Það lítur enginn við. Það
er heimur þar sem æskan hrópar
og kallar í stað þess að brugga
sinn minningaseið; hefur kannski
ekki drauma til að svíkja; er
kannski þegar í lauflausum skógi.
Hver veit? Svo eru allir að yrkja.
„Það er öllum frjálst að yrkja,"
segir Thor, „en það er dapurlegt
að yrkja ljóð og ná ekki til sjálfs
sín,“ og mér verður hugsað til
þess sem Milan Kundera talar um
í einni af skáldsögum sínum, að
ljóðabækur séu oft bara dulbúnar
dagbækur.
Annað er ljóðlist. Hún er þess
virði að tala um hana
„Menn urðu fegnir að komast
undan aganum sem fylgdi hefð-
bundnu ljóðunum," heldur skáldið
áfram, „en það er engum greiði
gerður með því að átta sig ekki á
því að óhefðbundnum ljóðum fylgir
annars konar agi og annars konar
form. Stundum er eins og menn
haldi að þeir geti tekið eitthvað
sem er ekki nógu gott sem prósi
og sett það í mislangar línur og
þá sé komin einhver helgi yfir það.
Þú nærð engum erindum fram
ef þú finnur þeim ekki neitt form.
Einu sinni var svo mikið skamm-
aryrði „formalisti“ í pólitík. Svo
voru menn að hreyta þessu orði í
ýmsa snillinga og höfuðsmiði á
ýmsum sviðum. Þetta var ein
helsta slagyrðingin í einhveijum
pólitískum halelúja marseringum.
En ef þú ferð að hugsa út í það,
þá finnst manni hljóta að blasa við
hvað þetta var miiril firra og ægja
hvað þetta var allt saman borið
fram með voldugum áróðursvélum
og stöðluðum hrópum í hópum.
Annað sem kemur upp í hugann
var „endurskoðunarsinni," sem var
mikið skammaryrði. En hvernig
er hægt að virkja til framkvæmda
til heilla, nema að viðhafa stöðuga
endurskoðun.“
En finnst þér ekkert vont áð við
skulum alltaf þurfa að skilgreina
alla hluti jafnóðum og þeir gerast?
Verðurðu aldrei þreyttur á því?
„Það fer eftir því hvort þú ætlar
að skilgreina til þín, til að öðlast
skilning - eða frá þér, til að af-
greiða upp í hillu."
Aftur falla dropar úr lofti, aftur
gárast sjórinn sem mjakast til og
frá eins og iðandi bylgjupappi,
meinlaus hér, mannskæður þar,
hljóður nú, hrópandi þar sem við
heyrum ekki rétt í svipinn. Him-
inn, haf og jörð með sín huldu
öfl, bregða stöðugt upp nýjum
myndum, sýnum sem leiftra og
loga ... eins og Thor segir í litlu
ljóði sem hann nefnir Vísa:
Snöggfærðar sýnir sem leiftra og loga
unz liðast þær sundur og gliðnandi eimur
vefst þá um ása, vart nema keimur
í vitund þér lifir.