Morgunblaðið - 28.03.1995, Blaðsíða 6

6 C ÞRIÐJUDAGUR 28. MARZ 1995
> MORGUNBLAÐIÐ
KOSIMIIMGAR 8. APRÍL
Um skipan sjúkra-
húsmála í dreifbýli
ÉG HRÖKK við er ég hlustaði á
þáttinn „í vikulokin" þann 12 mars
síðastliðinn og heyrði Kristínu Á.
Ólafsdóttur vitna í plagg sem ég
hélt hálfpartinn að búið væri að
skrínleggja. Rætt var um fjárhags-
vanda heilbrigðisþjónustunnar og þá
hugmynd að í dreifbýlinu lægju illa
-íiýttir fjármunir í heilbrigðisþjón-
ustunni og mætti flytja þá til Reykja-
víkur og greiða niður halla sjúkra-
stofnana þar. Ég vil strax og áður
en lengra er haldið skýra frá því að
kjarni þessa máls er sú hugmynd að
skera niður 700 milljónir króna (sem
í dag fara að mestu leyti f hjúkrun
á dreifbýlissjúkrahúsum og veita þar
auk annars flölda fólks mannsæm-
andi umönnun síðasta tímabil ævinn-
ar, meira um það seinna) og flytja
til stofnana höfuðborgarinnar.
Plaggið sem hér um ræðir er niður-
stöður nefndar sem fyrir u.þ.b.
tveimur árum gerði tillögur til heil-
brigðismálaráðherra um skipan
sjúkrahúsmála í landinu. Skildi ég
að í stað þess að hafa verið lagðar
til hliðar eru tillögur þessar að hafa
áhrif útí þjóðfélaginu og því brýnt
að þær fái gagnrýna umfjöllun.
Gula skýrslan
Tillögur þær er ofan greinir er að
finna í riti sem einnig hefír verið
nefnt gula skýrslan. Geri ég ráð fyr-
ir að hún sé fáanleg í ráðuneyti heil-
brigðismála, fyrir þá sem áhuga hafa
á að kynna sér efni hennar útí hörg-
ul. Hún er gerð að frumkvæði Sig-
hvats Björgvinssonar, heilbrigðis og
tryggingamálaráðherra, sem hinn 30
apríl 1992 skipaði vinnuhóp um mál-
efni sjúkrahúsa. í honum störfuðu:
Guðjón Magnússon skrifstofustjóri,
Ingibjörg R. Magnúsdóttir skrif-
stofustjóri, Matthías Halldórsson að-
stoðarlandlæknir, Skúli Johnsen hér-
aðslæknir, Þorkell Helgason þáver-
andi aðstoðarmaður
ráðherra, formaður.
Starfsmaður hópsins
var Símon Steingríms-
son verkfræðingur.
Skýrsla þessi mun
öðrum þræði vera
byggð á tölvuupplýs-
ingum frá landlæknis-
embættinu, sjá síðar.
Tilflutningur á 800
milljónum króna
Tillögur nefndarinn-
ar eða niðurstöður eru
nokkuð afdráttarlausar
í 5 liðum og ganga út
á það að leggja niður
skurðlækningar á
Blönduósi, Sauðár-
króki, Siglufirði, Húsavík og Nes-
kaupstað. Auk þess að draga úr fjár-
framlögum til þessara og 7 annarra
stofnana svo nemi 800 milljónum
króna. Á móti er talað um að verja
100 milljónum króna til ferliþjónustu
sérfræðinga væntanlega til að bæta
þá skerðingu á þjónustu sem hlýst
af niðurskurðinum. (bls.VII) Á bls.64
er talið að sami liður kosti 20 milljón-
ir og er þetta eitt af mörgum dæmum
um handahófs- og geðþóttavinnu-
brögð skýrslunnar. Athugandi er að
skurðlæknisþjónusta sú sem á að
leggja niður kostar sennilega hvergi
nærri 100 milljónir króna (sjá síðar).
Gallar skýrslunnar
Ég held að það sé skylda heil-
brigðisyfirvalda, ef þau rekast á
vandamál hjá einstökum stofnunum,
of mikla eyðslu eða hnökra í starf-
semi hverskonar að taka á því máli
þegar og þar sem það kemur fyrir.
Það getur útheimt frumkvæði, góðan
vilja, alúð og þrautseigju og það
getur verið freistandi að leita heldur
almennra og ópersónulegra lausna
sem síðan er skipað ofan
frá yfír alla línuna en
það er einmitt það sem
hefir gerst með um-
ræddri skýrslu. Það
gengur ekki að tala um
að sum sjúkrahúsin séu
óeðlilega dýr og láta síð-
an öll gjalda þess jafnt.
Aðalgalli gulu skýrsl-
unnar er einmitt sá að
reynt er að fínna meira
eða minna heildstæðar
eða almennar eða
prinsíplausnir varðandi
framtíð sjúkrahúsmála
í landinu sem síðan er
þrykkt niður á kerfíð
ofan frá. Þetta er útilok-
að vegna mismunandi
landfræðilegra og félagsfræðilegra
aðstæðna og segja má að skýrslan
sé strax af þessari ástæðu gjörsam-
lega vonlaust fyrirtæki. Enda fer nú
að læðast að manni sá grunur að
aðalmálið sé þessar 7-800 milljón
krónur sem átti að sækja út í dreif-
býlið til að greiða halla í Reykjavík
og skýrslan síðan gerð til að réttlæta
þessa aðgerð. Annað sem stingur í
augun er ruglandi sem lýsir sér í að
ályktanir eru dregnar sem í engu
standa í sambandi við forsendur eða
heimildir sem upp eru gefnar en þær
eru tölvuskráning landlæknisemb-
ættisins sem nú hefir gengið nokkuð
á annan áratug. Hjá öllum sem leggj-
ast inn á sjúkrahús eru skráð per-
sónuatriði, dags. inn og útskriftar,
hvaðan kom og hvert fór, aðalástæða
vistunar, hjúskaparstaða, þjóðerni,
sjúkdómsgreining(ar) aðgerð(ir).
Þannig er mikið talnaflóð birt (fjöldi
talnaliða nemur tugum þúsunda) og
það greint eftir tölfræðilegum að-
ferðum (og er þar vafalaust góð og
vönduð vinna á ferðinni af tölfræð-
ingsins hálfu). Hin aðalheimild
Jón Aðalsteinn
skýrslunnar mun vera bókhald
sjúkrahúsanna.
Það er ekkert rökrænt samhengi
á milli þessara talnalegu upplýsinga
og þess að lækka framlög til dreifbýl-
issjúkrahúsa um 800 milljónir og
leggja niður skurðlækningar á 5
þeirra.
Vantar veigamikinn þátt
Það vantar veigamikinn þátt inn
í forsendumar: Það er hjúkrunin. Ég
hygg það vægt áætlað að einn þriðji
af útgjöldum til heilbrigðisþjón-
ustunnar í landinu sé kostnaður við
hjúkrun og þá á ég við alla þá hjúkr-
un, sem í landinu er veitt. Og næsta
ofureinfalda spurning er þá hvað við
fáum fyrirþessa, segjum 10 milljarða
sem varið er til hjúkrunar. Svör við
því liggja ekki á lausu fyrr en hjúkr-
unarþyngd hefír verið m æld og skráð
með sömu aðferð á öllu landinu hvar
Var skýrsluhöfundum
alveg sama hvað þeir
settu á blað, spyr
Jón Aðalsteinn, sem
hér ræðir um skert
framlögtil sjúkrahúsa
í strjálbýli.
sem hjúkrun fer fram, í nokkur ár.
Og það er einmitt þessi nokkuð stöð-
uga og mikla hjúkrun á litlu sjúkra-
húsunum sem hefír gert það mögu-
legt að stunda fjölbreytilegri lækn-
ingaaðferðir á hagkvæman hátt og
verður komið betur að því síðar.
Ekki góð skýrsla, heldur vond
Ég skildi Kristínu svo, að hún
teldi þetta góða skýrslu með nýtileg-
um tillögum. Sennilega eru þeir þó
nokkrir landsmenn sem deila þeirri
skoðun með henni og þá einkum
þeir sem ekki hafa fengið skýrsluna
i hendur og þekkja aðeins í gegnum
áróður ráðherra og höfunda skýrsl-
unnar. Ég vil leiðrétta þetta álit því
þetta er vond skýrsla. Áuk þess sem
að ofan er bent á vil ég staldra að-
eins við frágang skýrslunnar því hér
er ekki riðið við einteyming. Hjálpast
þar að óskýr hugsun og stirðbusalegt
málfar.
Smásýnishom:
„Tölur frá 1990 eru sýndar í fskj.2.
Þar hafa sveitarfélög verið dregin
saman þar sem skráning sjúkrahúsa
á heimilisfangi sjúklings(sýslu) var
ekki sambærileg" (hver skilur þetta?)
„Héraðshlutdeild heimasjúkrahúss
óeðlilega há“ (hvað er eðlilegt?)
„Þær aðgerðir og meðferð sem
byijar á 5 eru í daglegu tali kallaðar
skurðaðgerðir" (hvað eru þær kallað-
ar annars?) "
Læt ég þetta nægja en af nógu
er að taka.
Á fleiri en þrjátíu stöðum í skýrsl-
unni eru mikilvæg málefni afgreidd
með almennu orðalagi einsog „gera
má ráð fyrir“, „ætlað er að“, „lausleg
áætlun", „þarf að taka til athug-
unar“, „reiknað er með að héraðs-
hlutdeild verði að jafnaði", „skipulag
hefír líklega meiri áhrif en minnihátt-
ar breytingar". Er skýrsluhöfundum
alveg sama hvað þeir setja á blaðið?
Eru þeir svona handvissir um að tak-
markinu verði náð, að framlög til
sjúkrahúsa dreifbýlisins verði skert
um 7-800 milljónir?
Hversvegna mega skýrslur
ekki vera vondar?
— Málin varða öryggi, þjónustu-
stig, atvinnumál og byggðamál heilla
landshluta og fjölda fólks.
— Allar áætlanir sem stuðla að
meiriháttar breytingum á þessum
þáttum þarf að vinna af alúð og
kostgæfni og umhyggju fyrir þeim
er skýrslan varðar.
— Vond skýrsla ber vott um tak-
markaða virðingu skýrsluhöfunda
fyrir sjálfum sér og fyrir lífí þúsunda
sem ráðstafanir skýrslunnar munu
bitna á.
Af því minnst var á öryggi má
geta þess að þegar þessi grein er
rituðj 18. mars 1995, geisar stórhríð
úti. Ofært hefír verið í 3 daga sam-
fleytt milli Húsavíkur og Akureyrar.
Samtals hafa í vetur verið 15 ófærð-
ardagar milli Húsavíkur og Akur-
eyrar. - í umræddri skýrslu er hvergi
getið um Víkurskarð eða færð á veg-
um milli Húsavíkur og Akureyrar.'
Höfundur er yfirlæknir á Húsavík.
Hvað kostar að lifa?
Framfærslukostnaður einstaklings
FLESTIR eru sam-
mála um það að fullvinn-
andi fólk eigi að geta
séð fyrir sér. Því er eðli-
legt að fólk velti fyrir
sér hvað sé eðlilegur
framfærslukostnaður.
Hvað er rétt að leggja
til grundvallar þegar
eðlileg viðmiðun er
fundin. Kvennalistinn
hefur ítrekað lagt til að
tekið verði mið af raun-
verulegum kostnaði ein-
staklings við framfærslu
þegar lágmarkslaun eru
ákveðin, jafnvel að slíkt
lágmark verði bundið af
iögum. Nú síðast, á
haustþingi, lögðum við
til í þingsályktunartillögu að stjóm-
völd lögbindi eða sjái til þess á ann-
an hátt að lágmarkslaun verði a.m.k.
svo há að þau nægi til lágmarks
framfærslu. í sambandi við þessar
tillögur höfum við margoft spurt
sérfróða embættismenn um eðlilega
framfærslu. Svörin hafa oft verið
nokkuð sérkennileg, en ónákvæmnin
hefur að sumu leyti verið skiljanleg.
Gjaman hefur verið svarað að fólk
eyði því sem það aflar og það verði
að duga því. Það séu því laun til
raðstöfunar sem ráða því hver fram-
færslukostnaðurinn er hveiju sinni.
Því sé engu hægt að svara. Þetta
verður að teljast nokkur einföldun í
okkar samfélagi.
Hvernig á að meta
framfærslu?
Fyrir fímm árum samþykkti Al-
þingi að slík athugun skyldi fara
fram. Ekkert varð úr
framkvæmdinni og
gáfust menn upp fyrir
verkefninu. Það eru
auðvitað vonbrigði að
ráðherrar skuli ekki
fylgja ákvörðunum
þingsins betur eftir. í
versta falli er þó hægt
að gefa Sér forsendur
við slíka útreikninga.
Nokkru áður en Alþingi
samþykkti að fram-
kvæma þessa athugun,
hafði þingflokkur
Kvennalistans gert sér
sínar eigin forsendur
fyrir mati á fram-
færslukostnaði ein-
staklings. Ákvörðun
um það hafði verið tekin eftir nokkra
fundi með hagstofustjóra ásamt hans
fulltrúum, þar sem þeir höfðu lýst
miklum tormerkjum á slíku mati.
Niðurstaðan varð því sú að búa til
líkan eða viðmiðun á framfærslu-
kostnaði einstaklings og miða við
það. Hagstofan ætlaði svo að reikna
út niðurstöðurnar og nota gögn frá
sér í þá liði sem þeir höfðu tölur um,
sem voru nær allir, en gera minni
háttar athuganir ef með þyrfti. Þeir
höfðu þá nokkrar tölur varðandi
framfærslu einstaklings. Hagstofan
hefur svo framreiknað þetta líkan
okkar. Þá var að ákvarða þær að-
stæður sem einstaklingurinn okkar
átti að búa við. við vildum ekki að
hann þyrfti að búa við kröpp kjör,
það var auðvitað hægt að fá lágar
tölur með því að reikna með leigu á
einu herbergi, í göngufæri frá vinnu
og fábreyttu fæði. Slík viðmiðun
þótti okkur ófullnægjandi, eðlilegra
væri að búa við betri aðstæður.
Forsendur kostnaðar
Niðurstaðan var að miðað við ein-
stakling sem byggi í eigin húsnæði,
lítilli íbúð, ætti lítinn bíl. Hann býr
á hitaveitusvæði. Hann fjárfestir í
húsgögnum og heimilisbúnaði á
sama hátt og aðrir. Hann eyðir sama
í mat, föt, snyrtivörur og heilsuvemd
og meðaleinstaklingur. Sömuleiðis í
síma og póstkostnað. Hann er áskrif-
Kvennalistinn hefur
ítrekað lagt til, segir
Kristín Signrðardótt-
ir, að tekið verði mið
af raunverulegum fram-
færslukostnaði þegar
laun eru ákveðin.
andi að Rúv og Stöð 2, einnig er
hann áskrifandi að tveim dagblöðum.
í okkar samantekt voru miklu fleiri
liðir, atriði sem okkur þóttu mjög
eðlileg þá, en er sleppt hér í þessari
samantekt. Ástæðan er kreppuáhrif
síðustu ára sem hefur fengið fólk til
að slá verulega af kröfum sínum.
Ýmsir þessara liða eiga enn fullt
erindi en er sleppt að þessu sinni,
til þess að eftir standi skýrari niður-
stöður. Fólk ætti t.d. að geta leyft
Kristín
Sigurðardóttir
Kostnaðarliðir: Á mánuði Á ári
(tölur frá febrúar 1995) Húsnæði, rafmagn og hiti 20.637,83 247.654
Húsgögn og heimilisbúnaður 7,801.50 93,618
Eigin flutningstæki (bíll) 28,748.17 344,978
Matvörur* og drykkjarvörur f.ut. áfengi 15,806.92 189,683
Föt og skófatnaður 6,005.08 72,061
Póstur og sími* 1,912.83 22,954
Heilsuvemd* 2,667.17 32,006
Snyrting, snyrtivömr þ.m.t. hreinlætis- 2,438 29,256
vörur* Hárgreiðsla, meðaltal karla og kvenna 720 8,640
Áskrift að Rúv og Stöð 2 5,168.33 62,020
Áskrift að tveim dagblöðum 3,091.17 37,094
Samtals: 94,997 1,139,964
* Miðað við útgjöld einstaklings í neyslukönnun Hagstofunnar 1985/86. Upphæðir frá
des. ’90 eru framreiknaðar samkvæmt sambærilegum liðum framfærslukostnaðar. Sérstök
verðathugun var þó gerð á nokkrum liðum.
sér hóflegt sumarleyfí, geta reykt
og smakkað áfengi ef það kýs svo,
geta gefið ættingjum og vinum jóla-
og tækifærisgjafír, stundað heilsu-
rækt, keypt bækur, leigt sér stöku
videospólu, farið út að skemmta sér
o.fl., o.fl.
í þessari samantekt sem hér er
sýnd eru því nánast eingöngu grunn-
atriði. Það má e.t.v. deila um það
hvort áskrift að Stöð 2 og tveim
dagblöðum sé eðlileg sem lágmark
þess er fólk ætti að geta veitt sér,
en þeim liðum er hægt að skipta út
fyrir sumarleyfi, jólagjafir, skemmt-
anir, heilsurækt, tómstundastarf eða
eitthvað annað sem áður er nefnt.
Rétt er að nefna einnig að þessi ein-
staklingur á ekki í neinum vanskilum
eða íjárhagslegum vandamálum og
hefír því engan aukakostnað af því.
Hvað þarf til
Til þess að einstaklingurinn okkar
geti framfært sig á þennan hátt þarf
hann því að hafa kr. 1.139.964.- á
ári til ráðstöfunar eða 94.000.- kr.
á mánuði. (Sjá töflu). Til þess að
hafa þessa upphæð til ráðstöfunar á
mánuði, þarf tekjur upp á
121.496,50,- kr. fyrir skatt eða árs
tekjur upp á 1.457.958.- fyrir skatt.
Þegar þessi niðurstaða er borin sam-
an við þau laun sem flestir fá fyrir
vinnu sína sést að þar vantar veru-
lega upp á. Engan þarf því að undra
að afleiðingamar af þessu ástandi
er stórkostlegur afkomu- og skulda-
vandi íslenskra heimila. Það eru ekki
svo margir liðir sem er hægt að skera
verulega niður og fæsta þeirra til
langframa. Þessu þarf að breyta, því
að ástandið er mörgum illbærilegt.
Nú þarf því að hrista af sér doðann
og ijúfa þennan vítahring samdrátt-
arins. Því að vandamálið er tekju-
vandi þjóðarinnar, fyrirtækja og ein-
staklinga, fremur en kostnaðarvandi.
Við þurfum að breyta ástandinu og
rífa upp atvinnu og framkvæmdir.
Jafnframt þarf að gera allt það sem
mögulegt er til þess að tryggja að
lægstu laun nægi til framfærslu. Það
er engum jafnvel treystandi og full-
trúum Kvennalistans með vel út-
færða stefnu sína og kvenlegt innsæi
að breyta hér til bóta.
Höfundur sklpar þriðja sæti
Kvennalistans á Reykjanesi.