Morgunblaðið - 11.05.1995, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 11. MAÍ 1995 B 7
VIÐSKIPTI
Vaxtastig og stefna
ríkissijórnar
Sjónarhorn
Brýnasta verkefnið er að sýna fram á að breyting
verði á hallarekstri ríkissjóðs á þessu ári, segja
þeir Óttar Guðjónsson og Sigurður Atli Jónsson
og benda á að uppsögn 86-flokka spariskírteina
sem bera allt að 9% raunvexti og endurfjármögn-
un þeirra lána að hluta eða öllu leyti á hagstæð-
ari kjörum annaðhvort innanlands eða utan væri
einnig mjög trúverðug aðgerð.
FYRSTA föstudag hörpu hækkaði
Seðlabanki íslands ávöxtunarkröfu
sína til nokkurra flokka spariskír-
teina og húsnæðisbréfa í tilboðum
sínum á Verðbréfaþingi íslands.
Hækkunin var veruleg, kauptilboð
bankans í spariskírteinaflokk
94/1D10 hækkaði til að mynda úr
5,30% ávöxtunarkröfu í 5,85%. í
Frétt frá Seðlabanka íslands (nr.
9/1995) kom fram að bankinn hefði
á seinni hluta siðasta árs ákveðið að
draga úr virkni sinni sem viðskipta-
vaki fyrir spariskírteini. Þess hefði
verið vænst að eftirmarkaður með
þessi bréf myndi þróast án þátttöku
bankans. Sú hefði ekki orðið raunin,
erfiðlega hefði gengið að selja spari-
skírteini á eftirmarkaði og þau þar
með orðið lakari fjárfestingarkostur.
Þessi vaxtahækkun og efling við-
skiptavaktar Seðlabanka hefur að
sumra mati þótt sýna að „[fjslenskur
verðbréfamarkaður þarfnast styrkr-
ar handleiðslu Seðlabankans...“
(Tíminn, 22. apríl, bls. 24).
Markaðsvextir og aðrir vextir
Við þetta er ýmislegt að athuga.
í kjölfar yfirlýsingar síðustu ríkis-
stjómar um 5% vaxtaviðmið og að-
gerðir til lækkunar raunvaxta haust-
ið 1993 breytti Seðlabanki út af að-
haldssamri stefnu sinni. Bindiskylda
var lækkuð, lausafjárkvaðir rýmkað-
ar og bankinn beitti opnum markaðs-
aðgerðum, einkum verðbréfakaup-
um, til að framfylgja vaxtastefnu
stjómvalda. Mikið útstreymi fjár-
muna á síðasta ári gerði bankanum
hins vegar örðugra að framfylgja
þessari stefnu. Ávöxtunarkröfur inn-
lendra verðbréfa fóm hækkandi en
Seðlabankinn hélt á meðan í 5%
vaxtaviðmiðið á spariskírteinum.
Bankinn hafði eðlilega ekki bolmagn
til að halda uppi stöðugum verðbréfa-
kaupum við þær aðstæður og dró
úr þeim enda ekki hægt að hafa
áhrif á raunvexti með þeim hætti
nema til skamms tíma, ef það er þá
hægt. Tilraun var gerð til að hafa
áhrif til lækkunar á ávöxtunarkröfu
húsbréfa með verulegum kaupum á
markaði. Hún tókst ekki, ávöxtunar-
krafa húsbréfa hækkaði verulega á
seinni hluta síðasta árs og önnur
bréf fylgdu í kjölfarið. Ávöxtunarkr-
öfur spariskírteina, sérstaklega
þeirra flokka sem em með millilang-
an og langan binditíma, vom því
komnar úr samhengi við markaðsað-
stæður. Húsbréfin hafa nú um nokk-
urt skeið skipt um hendur við ávöxt-
unarkröfu nálægt um 5,90% en spari-
skírteinin fóm í 5,30% við innlausn
stórs spariskírteinaflokks í febrúar.
Á þessum tíma hafa húsbréf styrkt
mjög stöðu sína sem almennt viðmið
um vexti á ijármálamarkaði.
Það má ljóst vera að íslenskir fjár-
festar em skynsamari en svo að
kaupa bréf á 5-5,30% ávöxtunar-
kröfu þegar þeim bjóðast nánast
sambærileg bréf á mun betri kjöram.
Hækkun ávöxtunarkröfu spariskír-
teina nú ber því ekki vott um að fjár-
málamarkaðurinn hafi þarfnast ein-
hverrar sérstakrar handleiðslu Seðla-
bankans heldur þvert á móti, bankinn
færði sig þangað sem hin ósýnilega
hönd markaðarins benti honum að
fara. Hér var einfaldlega um leiðrétt-
ingu að ræða.
Vaxtakjör erlendis
Önnur ástæða sem Seðlabankinn
nefnir fyrir vaxtahækkuninni, er sam-
anburður við vaxtakjör erlendis. Hún
er gagnrýnisverð. Verðtryggð ríkis-
skuldabréf era fátíð erlendis en em
þó í boði sums staðar, til að mynda
í ýmsum Samveldislandanna. Ávöxt-
unarkrafa veðtryggðra kanadískra
ríkisskuldabréfa með rúmlega 15 ára
meðalbinditíma var 4,602% 1. maí
s.l. og breskra skuldabréfa með tæp-
lega 10 ára meðalbinditíma var
3,762%. Til samanburðar era spari-
skírteini í flokki 94/1D10 með tæp-
lega níu ára meðalbinditíma og ávöxt-
unarkrafa þeirra var 5,85% eftir
hækkun Seðlabankans. Auðvitað get-
ur verið munur á ávöxtunarkröfum
milli landa þrátt fyrir fijálsa fjár-
magnsflutninga en í þessu tilviki leið-
ir hann þó til þess Áð erlendu bréfin
em mun óáhugaverðari fyrir lang-
flesta íslenska fjárfesta. Stærsti hóp-
ur þeirra gerir upp í íslenskum krón-
um auk þess sem útgjöld em að lang-
mestu leyti í þeim gjaldmiðli. Þar sem
lítið er um tæki til að „girða sig“ (e.
hedge) fyrir gengisáhættu sem mynd-
ast milli íslensku krónunnar og er-
lendra gjaldmiðla em erlendu bréfín
að þessu leyti áhættusamari en þau
innlendu. Fleiri atriði geta einnig skipt
máli við samanburð sem þennan, en
við fyrstu sýn virðist ávöxtunarkrafa
innlendra verðtryggðra skuldabréfa
þó vera há í samanburði við sambæri-
leg erlend bréf.
Á mynd 1 má sjá þau vaxtakjör
sem ætla mætti að ríkissjóði byðust
á markaði erlendis fyrir verðtyggð
skuldabréf, eins og spariskírteinin
eru. Þessi kjör em fundin þannig að
mismunur á ávöxtunarkröfu óverð-
tryggðra skuldabréfa íslenska og
breska ríkisins í breskum pundum
er lagður við ávöxtunarkröfu verð-
tryggðra skuldabréfa breska ríkisins
í breskum pundum. Þennan mun má
annaðhvort reikna tölulega eða hlut-
fallslega og era niðurstöður beggja
aðferða sýndar á myndinni.
Þessi áætluðu vaxtakjör hafa
vissulega hækkað frá því síðasta rík-
isstjóm kynnti markmið sín í vaxta-
málum á haustmánuðum 1993. Kjör-
in hafa þó verið nær óbreytt frá fyrri
hluta síðasta árs og eru enn innan
5% markanna sem síðasta ríkisstjóm
setti sér. Gagnlegt er einnig að líta
á óverðtryggða vexti hér á Iandi í
samanburði við slík bréf erlend. Á
mynd 2 höfum við vegið saman vax-
takjör á óverðtryggðum erlendum
ríkisvíxlum til 12 mánaða í sömu
hlutföllum og myntir landanna vega
Erlend fyrirtæki fækka enn
fólki þrátt fyrir methagnað
Talið nauðsynlegt til að bæta sam-
keppnisstöðuna en kemur hart niður
á starfsfólkinu — Það fyrsta sem fer
er hollustan við fyrirtækið
BANDARISKA olíufélagið Mobil
greindi nýlega frá stórauknum hagn-
aði á fyrstu þremur mánuðum ársins
en skömmu síðar kynnti það áætlan-
ir um að fækka störfum hjá fyrirtæk-
inu um 4.700. Kom þetta flestum
starfsmönnum fyrirtækisins í opna
skjöldu og þá ekki síst, að tilkynning-
arnar skyldu næstum haldast í hend-
ur. Sögðu margir, eðlilegt að fækka
fólki þegar fyrirtækið ætti í erfiðleik-
um en að segja upp til þess eins að
auka hagnaðinn væri óskiljanlegt.
Þegar uppsagnir voru næstum
daglegt brauð í efnahagssamdrætt-
inum fyrir fáum árum ollu þær reiði
og áhyggjum meðal starfsmanna
bandarískra fyrirtækja. Vinnuveit-
endur töluðu þá gjarna um hinn harða
heim alþjóðlegrar samkeppni og
tæknibreytinga en starfsfólkið trúði
því, að þegar góðu tímarnir kæmu
aftur, myndi uppsögnunum linna. Það
hefur ekki gerst.
Þó hagnaður bandarískra fyrir-
tækja hafi sjaldan verið meiri en í
fyrra voru uppsagnirnar næstum eins
margar og þær voru flestar í krepp-
unni. Hagnaðurinn var 13% 1993 og
11% 1994 og þá fækkuðu fyrirtækin
jafnframt störfunum um 516.000.
1991 vom uppsagnirnar 555.300.
Boðar ekki gott fyrir Evrópu
Þessi reynsla Bandaríkjamanna
boðar ekki gott fyrir Evrópumenn,
sem vonast til, að nú fari að sjá fyr-
ir endann á háum atvinnuleysistölum.
Það er nú um 12% að meðaltali en
hagfræðingar búast almennt ekki við,
að það fari mikið niður fyrir 10%
þrátt fyrir aukinn útflutning og hag-
vöxt. Það, sem af er þessum áratug,
hefur hundruðum þúsunda manna
verið sagt upp og ekki mun ástandið
batna þegar ríkisfyrirtækin verða
neydd til að fækka fólki, annaðhvort
til að draga úr fjáraustrinum úr ríkis-
sjóði eða vegna einkavæðingar.
Svo tekin séu nokkur dæmi má
nefna, að þýsku járnbrautimar hafa
fækkað störfum um 50.700, þær ít-
ölsku um 43.100 óg breska fjar-
skiptafélagið um 39.800. Stórfyrir-
tæki eins og Philips í Hollandi og
Daimler-Benz í Þýskalandi hafa sagt
upp þúsundum manna. Þá hefur fjöld-
inn allur af smáfyrirtækjum fetað
sömu slóð til að standast samkeppn-
ina frá Norður-Ameríku og Asíu.
Talsmenn fyrirtækjanna segja, að
fækkun starfa jafnt í góðu árferði
sem slæmu sé óhjákvæmileg á þess-
um samkeppnistímum. „Almenningur
heldur gjarna, að endurskipulagning
fyrirtækja sé til marks um erfiðleika
en það á alls ekki við um okkur,“
sagði Edwin L. Artzt, forstjóri stór-
fyrirtækisins Procter & Gamble, ný-
lega en fyrir tveimur árúm var störf-
unum hjá því fækkað um 13.000.
Viðbrögð markaðarins við uppsögn-
um eru líka yfirleitt jákvæð eins og
sést á því, að þegar Mobil tilkynnti
í myntvog íslensku krónunnar. Þetta
köllum við ávöxtunarkröfu erlendra
ríkisvíxla. Innlenda vaxtalínan sýnir
meðalávöxtun 12 mánaða ríkisvíxla
í útboðum, eða á markaði ef útboði
hefur ekki verið tekið.
Vaxtamunurinn hefur aukist að
undanförnu og má renna undir það
stoðum að hann sé nú í raun óþarf-
lega mikill (um 1,5%). Gengi íslensku
krónunnar hefur verið stöðugt á
meðan gengislækkanir hafa dunið
yfír víða erlendis. Verðbólga er hér
lág og útlit fyrir að svo verði áfram.
Óvissa tengd kosningum og kjara-
samningum er frá og ef aðgerðir
nýrrar ríkisstjómar í ríkisfjármálum
og peningamálum verða trúverðugar
ættu innlendu vextirnir að geta
lækkað.
Heimaræktaður vandi
Undirrótina að háum vöxtum hér
á landi er að finna hér í heimarækt-
uðum garði okkar en ekki garði ná-
granna okkar. I fyrsta lagi streymdu
fjármunir úr landi, nettó, fyrir rúma
22 milljarða króna á síðasta ári.
Þetta er um helmingur af áætluðum
nýjum peningalegum spamaði á síð-
asta ári og munar um minna. Stærsti
hluti þessara fjármuna rann til end-
urgreiðslna af erlendum lánum en
einnig jukust verðbréfakaup lands-
manna eitthvað erlendis. Eðlilegt er
að þetta útstreymi orsaki hækkun
vaxta til skamms tíma litið. í öðru
lagi getur það hamlað eðlilegri vaxta-
myndun að uppgjörsaðferðir þær sem
almennu lífeyrissjóðunum er gert að
fylgja, skuli vera með þeim hætti að
verðmæti verðbréfaeignar þeirra
hreyfíst ekki með breytingum á
markaðsvöxtum. Nú á fyrstu dögum
nýborinnar ríkisstjórnar er það mikil-
vægt að aðgerðir hennar í ríkisfjár-
málum og peningmálum verði trú-
verðugar. Orð hafa verið látin falla
um vaxtastefnu stjómarinnar en
þeim hafa enn ekki fylgt aðgerðir
sem sannfært geta markaðinn um
að alvara sé á bak við hina yfírlýstu
vaxtastefnu. Brýnasta verkefnið er
að sýna fram á að breyting verði á
hallarekstri ríkissjóðs á þessu ári.
Stöðugur halli á rekstri ríkissjóðs er
til þess fallinn að halda vaxtastiginu
uppi. Uppsögn 86-flokka spariskír-
teina sem bera allt að 9% raunvexti
og endurfjármögnun þeirra lána að
hluta eða öllu leyti á hagstæðari kjör-
um annaðhvort innanlands eða utan
væri einnig mjög trúverðug aðgerð.
Þá væri breyting á reglum um upp-
gjörsaðferðir lífeyrissjóða án efa
mikilvægt skref í þá átt að þroska
innlendan verðbréfamarkað og þar
með stuðla að lækkun vaxta þegar
til lengri tíma er litið.
Höfundar éru hagfræðingar.
um 9,3% fækkun starfa í kjölfar
methagnaðar þá hækkaði verð á hlut-
bréfum I fyrirtækinu vemlega.
Venjulegt starfsfólk á •erfitt með
að skilja uppsagnimar á sama tíma
og allt virðist leika t lyndi hjá fyrir-
tækinu og þær valda því stöðugum
áhyggjum og kvíða. Fækkun starfs-
fólks getur að sjálfsögðu aukið hagn-
að fyrirtækisins en hún getur líka
verið tvíeggjað sverð. Yfirleitt er það
hollusta starfsfólksins við fyrirtækið,
sem fellur fyrst í valinn.
„Fólki finnst sem það hafi verið
svikið," segir skrifstofumaður í einni
olíuhreinsunarstöð Mobil. „Það er
hrætt og hefur ekki hugann við starf-
ið.“
Streita og líkamlegir kvillar
Til að byija með getur framleiðni
í fyrirtækjum minnkað af þessum
sökum enda ekki óalgengt, að tíminn
fari mikið í að ræða um ástandið og
hver verði næstur til að fara. Við-
brögð manna em líka misjöfn. Sumir
fara að láta sér standa á sama um
allt, fínnst sem þeir skipti engu máli
fyrir fyrirtækið hvort eð er, en aðrir
reyna helst að vinna myrkranna ' í
milli í von um að sleppa með þvf við
uppsögn.
Streitan getur haft í för með sér
ails konar líkamlega kvilla, maga-
verki, niðurgang, höfuðverk og svefn-
leysi svo fátt eitt sé nefnt, og marg-
ir segja, að óttinn við að missa vinn-.
una stjórni öllu þeirra lífi. Þeir lifi
bara fyrir daginn í dag, gæti þess
að stofna ekki til skulda og geri eng-
ar áætlanir fyrir framtíðina. Ungt
fólk og óbundið forðast jafnvel alla
rómantík af ótta við, að hún geti leitt
til skuldbindinga, sem geri því erfitt
fyrir síðar meir.
-S*

L
Bækurogrit
Evrópusambandsins
LÁRUSAR BLÖNDAL !

Skólavörðustíg 2
Sími 551 5650, fax 552 5560