Morgunblaðið - 27.05.1995, Blaðsíða 8

8 D LAUGARDAGUR 27. MAÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Andlegt frelsi
landsmanna
í hættu
Einar Bragi, skáld og þýðandi, hefur nú þýtt og
gefíð út bæði Ibsen og Strindberg í eigin forlagi.
Einar Bragi segir í viðtali við Þröst Helgason að
það sé ekki allt með felldu í bókaútgáfu á Islandi.
Morgunblaðið/Sverrir
EINAR Bragi segir að Ibsen og Strindberg
hafi verið ólíkir viðfangs.
IBSEN var ekki auðveldur við-
fangs en hann reyndist mér
samt ekki erfiðari en hver ann-
ar sem ég hef fengist við að þýða.
Hann var jafnvel léttari en Strind-
berg; Ibsen er samkvæmur sjálfum
sér frá einu verki til annars og
auðveldara að vaxa inn í hann, ef
svo mætti að orði komast, en
Strindberg var eins og sígjósandi
eldJQall og alltaf að taka hamskipt-
um.“ Þannig kemst Einar Bragi,
skáld og þýðandi, að orði um langa
glímu sína við tvo mestu meistara
norrænnar leikritunar sem nú hefur
fengið farsælan endi. Strindbergs-
þýðingar Einars Braga komu út
árið 1992 og nú um þessar mundir
eru tólf af helstu verkum Ibsens
að koma út í þýðingu hans en hann
gefur bæði þessi verk út sjálfur í
forlögum sem hann nefnir í höfuðið
á leikskáldunum tveimur. Segir
Einar Bragi að íslensk útgáfufyrir-
tæki hafi ekki treyst sér til að gefa
þessi verk út sökum þess að þau
hafi haft slæma reynslu af útgáfu
leikrita í gegnum tíðina.
Stórír andar
„Ég kynntist þeim Ibsen og
Strindberg þegar ég dvaldist sextán
ára hjá frænda mínum í Vest-
mannaeyjum, Brynjólfi Einarssyni
skipasmið, en hann var mikill unn-
andi góðra kvæða og kunni mörg
þeirra utanað, m.a. Þorgeir í Vík
eftir Ibsen. Aðspurður hvort hann
telji að Ibsen og Strindberg eigi
hins vegar brýnt erindi við nútím-
ann, segist Einar Bragi ekki vera
í nokkrum vafa um það og bendir
á þær fjöimörgu sýningar á verkum
hans sem fram fara víða um heim
því til áréttingar. „Þetta á þó e.t.v.
enn frekar við um verk Strindbergs
en Ibsens því hann er svo nýtísku-
legur í sér kallinn að það er eins
og hver ný kynslóð fínni alltaf eitt-
hvað nýtt í verkum hans. Meira að
segja höfundar svokallaðra absúrd-
leikrita, sem eru tiltölulega nýtt
fyrirbæri í leiklistinni, hafa lært
heilmikið af Strindberg. Þetta eru
stórir andar sem takast á við stór
efni, efni sem hafa brotist um í
mannssálunum alla tíð og munu
halda áfram að gera það. Skáld-
skapurinn er í raun endalaus endur-
tekning á því sama, bara með nýjum
og nýjum hætti. Ef þú lest leikrit
fomgrísku skáldanna sérðu að þau
voru að fást við þessar sömu mann-
legu kenndir og nútímaskáldin eru
að fást við: Ástina, sorgina, gleð-
ina, dauðann. Það er ekkert nýtt
undir sólinni segir Predikarinn."
í Ibsen-útgáfu Einars Braga er
hvorki að finna Pétur Gaut né
Brand sem sennilega eru með kunn-
ustu leikritum skáldsins. „Ástæðan
fyrir þessu er fýrst og fremst sú“,
segir Einar Bragi, „að bæði þessi
verk eru þegar til í þýðingum
tveggja stórgóðra þýðenda, Pétur
Gautur í þýðingu Einars Benedikts-
sonar og Brandur í þýðingu Matthí-
asar Jochumssonar. Auk þess hef
ég byggt þessa útgáfu á yngri verk-
um Ibsens, þ.e. frá og með Stoðum
samfélagsins, en jafnvel þótt svo
hefði ekki verið hefði ég aldrei látið
mér detta í hug að snerta við Pétri
Gaut og Brandi; það hefði eiginlega
verið dónaskapur því þau eru löngu
orðin klassísk hér á landi í þýðing-
um Einars og Matthíasar. Eg hef
heldur ekki snert við Víkingunum
á Hálogalandi sem til eru í þýðingu
Indriða Einarssonar og Eggerts 0.
Briem þótt sú útgáfa sé nú orðin
fáséð."
Einar Bragi segir að ástæðan
fyrir því að hann taki aðeins fyrir
verk Ibsens frá og með Stoðum
samfélagsins sé sú að þá hefjist
nýtt skeið á höfundarferli hans. „En
auk þess freistuðu þau sjö verk
Ibsens sem ekki hafa verið þýdd á
íslensku mín ekki, ég held raunar
að honum væri enginn greiði gerður
með því að þýða þau.“
Að duga eða drepast
Einar Bragi gefur út bæði Strind-
bergs- og Ibsens-þýðingámar sjálf-
ur og segir að það komi ekki til af
góðu. „Það er ekki það að ég hafí
haft einhverja löngun til að gerast
bókaútgefandi á gamals aldri held-
ur kemur þetta til vegna þess að
það er afskaplega erfitt að gefa
leikrit út á íslensku öðrovísi en með
bullandi tapi. Það mun vera bláköld
staðreynd.“ Einar Bragi segir að í
ljósi þessa sé erfitt að álasa útgef-
endum fýrir að vilja ekki táka leik-
ritsþýðingar upp á sína arma. Hann
rekur útgáfusögu Shakespeareþýð-
inga Helga Hálfdanarsonar sem
dæmi um þá erfiðleika sem hafa
fylgt leikritsútgáfum en sú saga
hefst árið 1956 og líkur ekki fyrr
en 35 árum síðar þegar Mál og
menning gaf þýðingamar út í heild
sinni en þá höfðu verið gerðar
a.m.k. tvær aðrar tilraunir til þess.
„Og það vill til að það var verið
að ganga frá Shakespeare-útgáf-
unni um það leyti sem ég var að
ljúka við að þýða Strindberg. Ég
hafði samið við Svart á hvítu um
útgáfuna en það vildi ekki betur til
en svo að það fýrirtæki fór á haus-
inn um það bil sem ég kláraði verk-
ið. Ég ræddi aldrei við nema einn
annan útgefanda sem var Mál og
menning og ég verð svo sem að
virða þeim það til vorkunnar að
þeir voro ekki fúsir til að ráðast í
svona stórt verkefni eftir þá reynslu
sem þeir höfðu af Shakespeare og
grísku harmleikjunum sem voro líka
að koma út. En þegar maður stend-
ur á slíkum vegamótum, búinn að
vinna að því í nokkur ár að koma
ákveðnu verki af höndum, er auðvit-
að ekki nema um tvennt að velja,
annaðhvort er að duga eða drepast.
Ef ekki er hægt að treysta á aðra
verður maður að treysta á sjálfan
sig.“
Einar Bragi segir að sennilega
hefði Menningarsjóður ekki tekið
þetta verkefni að sér þótt hann
hefði verið á lífi því hann hefði sjálf-
ur haft slæma reynslu af útgáfu
leikrita. „Framkvæmdastjóri Menn-
ingarsjóðs sagði mér á sínum tíma
að leikrit seldust varla í meira en
þrjátíu eintökum. En það er hins
vegar nauðsynlegt að hafa mögu-
leika á einhvetjum stuðningi við
svona útgáfur sem eró nauðsynleg-
ar íslenskri menningu en afskap-
lega erfitt að láta bera sig íjárhags-
lega. Menn hafa svo sem áttað sig
á þessu fyrir löngu og til ero sjóðir
sem gegna þessu hlutverki. Ég fékk
t.d. styrki bæði úr Norræna þýðing-
arsjóðnum og þeim íslenska en út-
gáfan er samt rekin með miklu tapi,
með milljóna tapi.“
Að mati Einars Braga er lausnin
á þessum vanda bókaútgáfu á ís-
landi ekki endilega fólgin í því að
stofna aðra ríkisrekna útgáfu held-
ur að efla sjóðina. „Það er betra
að þetta sé ekki allt í höndunum á
einum aðila. Ég er hvorki hlynntur
ríkisreknum útgáfum né heldur út-
gáfum sem ero svona yfírgnæfandi
eins og nú er að verða hér á landi.
Það er eiginlega bara eitt útgáfu-
fyrirtæki sem hægt er að tala um
að hafi möguleika á að gera stóra
hluti og þar á ég við Mál og menn-
ingu. Þetta er mjög alvarlegt
ástand, ekki aðeins fyrir útgáfumál-
in heldur ekki síður fyrir íslenska
menningu yfirleitt. Það verður ekki
komist hjá því að yfirvöld finni ein-
hveija lausn á þessu.“
Einar Bragi segist muna eftir
a.m.k. tíu atkvæðamiklum forlög-
um sem farið hafa á hausinn á síð-
ustu árom. „Og það koma engin í
staðinn. Þetta er mikið áhyggju-
efni, andlegt frelsi landsmanna er
í hættu. Við þurfum ekki annað en
að skoða skipulagið hjá Máli og
menningu. Þetta er kallað útgáfufé-
lag en félagsmenn hafa hins vegar
ekkert að segja um útgáfuna, þeir
ero engu ráðandi, sjá aldrei reikn-
inga, velja ekki í stjóm eða útgáfu-
ráð. Þetta er ekkert félag heldur
stofnun sem maður veit ekkert
hvemig starfar og endumýjar sig
sjálf eins og eitthvert furðudýr sem
æxlast af sjálfu sér.“
Aðspurður um lausn á þessu
vandamáli segir Einar Bragi að
ráðamenn þurfi einfaldlega að átta
sig á því að það sé þrennt sem
verði að hafa forgang í ríkisútgjöld-
um, menning, menntakerfí og heil-
brigðiskerfi. „í þessum málaflokk-
um á ekki að spara eins og sífellt
er verið að tönnlast á heldur á þvert
á móti að ausa fé í þá. Það mun
örogglega skila sér í framtíðinni.“
Síðustu sýning-
ar á „Heitum
dönsum“
TVÆR síðustu sýningar íslenska
dansflokksins á „Heitum dönsum“
í íjóðleikhúsinu verða sunnudaginn
28. maí og fimmtudaginn 1. júní.
Á efnisskránni ero verkin „Carm-
en2“ eftir Sveinbjörgu Alexanders,
„Sólardansar“ eftir Lambros
Lambrou, „Adagietto" eftir Charles
Czamy og „Til Láru“ eftir Per Jons-
son við tónlist Hjálmars H. Ragn-
arssonar.
TONLIST
Norræna húsiö
PÍANÓLEIKUR
Edda Erlendsdóttir og Steinway-
inn. Miðvikudagur 24. mai 1995.
FJÖGUR ár munu liðin síðan
undirritaður heyrði vandað píanó-
spil Eddu Erlendsdóttur og þá
einnig í Norræna húsinu, ef rétt
er munað. Þessi vandvirkni ein-
kennir píanóspil Eddu. Fjögur ár
hafa bætt á þroska Eddu og insæi
hennar í verkefnin hefur dýpkað.
Edda velur sér gjarnan verkefni
sem ekki em algengust á efnis-
skrám píanóleikara, er það klókt
af henni, hvort tveggja, að vekja
forvitni tónleikagesta á því sem
sjaldnar heyrist og svo hitt að
vera ekki að glíma við þúsundir
annarra píanóleikara sem allir
spila það sama og því miður oft
á sömu nótunum.
Edda hóf leik sinn á tveimur
Rondóum op. 51 eftir Beethoven.
Af skáldlegri íhugun lék hún
Rondóin tvö, með oft fallegum
syngjandi tón og fallega músiser-
að. Fyrir smekk undirritaðs dálítið
varfæmislega og óþarflega oft
gripið til veika pedalans, sem
gerði tóninn dálítið mattan. Lengi
má deila um hraða, styrkleika og
Skáldið
og
píanóið
áherslur í tónverki, en eftir Beet-
hoven eru þessi Rondó tvö, ekki
Mozart, þótt fjarlægðimar milli
séu ekki miklar. Eigi að síðar
vom Rondóin tvö fallegur inn-
gangur tónleikanna.
Sex píanóverk op. 118, eftir J.
Brahms, hvorki meira né minna,
voru næst á efnisskrá. Ekki er
auðvelt að skila Brahms í litlum
sal þar sem hættan er á að „forte"
verði um of. Spumingin er
kannski hvað Bramhs meinar með
forte. Mjúkt og voldugt forte hent-
ar Bramhs kannski best, aldrei
hamrað eða sárt, eins og hægt
er að leyfa sér í Beethoven. Þama
fannst mér Edda ekki átta sig
nægjanlega á litlum sal Norræna
hússins, hvers hjómsvöron hentar
ekki alltaf hljóðfærinu. Vinstri
höndin varð stundum yfirgnæf-
andi í sterku spili og þá pedalnotk-
unin einnig. Aftur á móti í verkun-
um sem útheimtu veikt spil mnnu
flytjandinn og hljóðfærið Sciman í
eitt, t.d. í Intermezzo nr. 2, sem
fékk fallega'syngjandi og skáld-
lega hugsaðar línur, einnig í Int-
ermezzoinu nr. 4 í röðinni, svo og
vandtúlkaðri Rómönsunni og sér-
lega fallega spiluðu og uppbyggðu
síðasta Intermezzoinu.
Svítan „Frá tímum Holbergs"
klæðir strokkvartettinn miklu bet-
ur en píanóið eitt sér. Svítan er
einhvem veginn ekki píaniskt
hugsuð og verður of smituð af
þýskri rómantík, kannski standa
þó upp úr sem píanóverk Prelú-
dían og Rigaudon, ef vel er spilað
og það gerði Edda. Áfram hélt
Edda með Grieg og nú sjö ljóðræn
smálög og ennþá svífiir þýska
rómantíkin yfír vötnunum, t.d.
gæti Scherzoið eins verið eftir
Mendelssohn. Mörg þessi smálög
skáldaði Edda mjög fallega á
píanóið, en mér finnst henni hætta
við að nota hægri pedalann of
mikið. Sagt er að fáir hafi notað
pedalann betur en gamli Josef
Hofmann, sem sagt er að stigið
hafi á pedalann aðeins brot úr
sekúndu hveiju sinni. En hvað um
það, Edda er að skipa sér á bekk
með okkar öruggustu og bestu
píanistum.
Ragnar Björnsson
Síðasta sýning-
arhelgi í
Nýlistasafninu
ÞREMUR sýningum lýkur nú á
sunnudag 1 Nýlistasafninu.
Þór Vigfússon sýnir málverk í
neðri sölum safnsins og Anna Ey-
jólfsdóttir sýnir umhverfisverk í
efri sölum og porti. Sýning Önnu
ber heitið Hringrás. Gestur í setu-
stofu safnsins er Jóhann Valdimars-
son.
Safnið er opið frá kl. 14-18.
♦ » ♦
Síðasta
sýningarhelgi
Kjartans
í Hafnarborg
SÝNINGU Kjartans Guðjónssonar
í Hafnarborg lýkur á mánudag 29.
maí. Á sýningunni ero um 40 mynd-
ir sem eru afrakstur síðustu fiög-
urra ára og flestar unnar í olfu.
Kjartan segir að myndimar á
þessari sýningu séu flestar stærri
en eldri myndir hans og að mikið
sé unnið með bátsminni í þeim.
Einnig segir hann að kvenfólk sé
áberandi í þeim.
Sýningin er opin frá kl. 12-18.