Morgunblaðið - 05.07.1995, Side 3

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 5. JÚLÍ 1995 B 3
VIÐTAL
Erla Kristinsdóttir á Rifi sér eftir öllum fiskinum sem fer óunninn burt af Nesinu
Nýjuni fyrirtækjum
eru fá tækifæri gefín
Erla Kristinsdóttir er ungur viðskiptafræðingur, sem rekur Sjávariðjuna á
Rifi. Hún segir í viðtali við Hjört Gíslason, að renna þurfi fleiri stoðum
undir atvinnulífið og opna ungu fólki leið inn í atvinnureksturinn til að
eðlileg endurnýjun eigi sér stað.
ERLA eignaðist tvíburana Kristin Jón og Sigurrós í vetur. Með þeim á myndinni er Andri Már,
sonur Arnar Tryggva sambýlismanns Erlu.
„STAÐREYNDIN er sú að nýjum
fyrirtækjum er nánast lokaður að-
gangur að fjármagni í dag. Þetta á
sérstaklega við um sjávarútveg, þar
sem bankastofnanir halda inni
gömlum fyrirtækjum, en vilja ekki
gefa nýjum möguleika á afurða-
lánaviðskiptum eða annarri fyrir-
greiðslu án þess að til komi veð í
steinsteypu. Með þessu er verið að
bregða fæti fyrir ungt fólk, sem
hefur áhuga á að spreyta sig á
rekstri í sjávarútvegi.
Mér var brugðið í fyrra, þegar
ég fann fyrir þessu. Á tyllidögum
höfum við unga fólkið verið hvött
til að afla okkur menntunar og fara
svo út í atvinnulífið og skapa ný
störf.“
20 manns ívinnu
Það er þrítug kona, Erla Kristins-
dóttir, fiskverkandi á Rifi, sem lýs-
ir með þessum hætti möguleikum
ungs fólks til að byggja upp rekstur
í sjávarútveginum. Hún stofnaði
fiskvinnsluna Sjávariðjuna á síðasta
ári ásamt foreldrum sínum og
systkinum og saman sjá þau um
rekstur fyrirtækisins. Erla er við-
skiptafræðingur frá Háskóla Is-
lands og starfaði áður sem gæða-
stjóri á frystitogurum Skagstrend-
ings og rak gistiheimili í fimm sum-
ur. Sambýlismaður Erlu er Örn
Tryggvi Johnsen. Hann er verk-
fræðingur að mennt og er bæjarrit-
ari í Snæfellsbæ. Þau eignuðust
tvíbura í vetur.
„Fyrirtækið er eins árs gamalt,
en nú erum við með um 20 manns
í vinnu. Við höfum aðallega verið
í þorski, en í vor höfum við líka
verið í steinbít og ufsa vinnum við
svo á haustin og fram að áramót-
um. Við vinnum líka hrogn frá ára-
mótum og þar til þau hætta að
berast. Við lausfrystum langmest
og skerum flökin í bita og flokkum.
Bitarnir eru svo íshúðaðir og fara
utan í svokölluðum tröllapakkning-
um. Það eru íslenzkar sjávarafurð-
ir, sem flytja út fyrir okkur og
mest af framleiðslunni fer á Banda-
ríkjamarkað, en steinbíturinn fer til
Frakklands. Hrognin hafa svo farið
til Japans og Bretlands. Við vinnum
einnig dálítið af ýsu, sem fer öll á
markað innan lands, lausfryst flök
í pokum til verzlana, fyrirtækja og
einstaklinga.
Hráefni sótt á fiskmarkaðina
Síðasta ár er tæpast marktækt
um framleiðsluna hjá okkur, því við
vorum að læra og þreifa okkur
áfram með vinnsluna. Við erum
með vélflökun nema í steinbít, sem
er handflakaður.
Hráefnið sækjum við á fiskmark-
aðina hér og víðar, en við erum
einnig með smábáta í föstum við-
skiptum og kaupum bolfisk af bát
föður míns Hamri SH. Aflinn af
honuin var uppistaðan í vinnslunni
í vetur, þegar hann var á línu. Þá
tökum við þann stærðarflokk, sem
hentar okkur, en setjum hitt á
markaðinn.
Ekki reklð með tapi
„Það er oftast nægilegt framboð
af fiski hér á Nesinu, en verðið
setur manni ákveðnar skorður. Við
einsettum okkur í upphafi að reka
fyrirtækið ekki með tapi og því
voru haustmánuðirnir okkur erfiðir,
en þá er framboðið minnst og sam-
kepnnin um fiskinn mest. Við ætl-
uðum okkur að fara í ferskfisksölu,
flaka og snyrta og senda flökin
utan með flugi. Það hefur ekkert
orðið úr því enn. Verð á fersku flök-
unum er hátt og því verðum við
færari um að keppa um fiskinn á
mörkuðunum. Það eru „flugkarl-
arnir“ sem venjulega borga hæsta
verðið,“ segir Erla.
Fiskurinn keyrður í burtu
„Aðdragandinn að stofnun þessa
fyrirtækis var sá, að flutningabíl-
arnir stóðu í röðum fyrir utan mark-
aðina til að keyra fiskinn burt af
Nesinu og fólk gekk um atvinnu-
laust á meðan. Við spurðum okkur
því hvers vegna við gætum ekki
gert þetta eins og einhverjir aðrir.
Hvort við gætum ekki unnið fiskinn
sjálf og skapað okkur og öðrum
atvinnu með því. Sú varð raunin.
Við sjáum reyndar ekki mikinn
hagnað út úr rekstrinum, en við
erum ekki að tapa heldur. Við erum
fimm systkinin, pabbi og mamma
og tveir makar svo við erum alls 9
? fjölskyldunni, sem komum nálægt
þessu.
Það er ekki nema lítill hluti þess,
fisks sem kemur á land hér á Snæ-
fellsnesinu, sem er unninn hér. Þó
við séum að taka nokkur tonn á
dag, er það bara eins og dropi í
hafið. Fiskverkun hér og í Ólafsvík
er varla svipur hjá sjón miðað við
það sem var. Það eru fyrirtæki í
Reykjavík, sem eru að kaupa fisk-
inn héðan og svo koma stóru fyrir-
tækin eins og H.B. á Akranesi,
Fiskiðjan á Sauðárkróki og KEA
reglulega inn á markaðina og kaupa
þá mikið. Okkur hefur einnig fund-
izt að fiskvinnslunni á Snæfellsnesi
hefði mátt gefast kostur á því að
bjóða í afla togarans Más SH, sem
er að stórum hluta í eigu Snæfells-
bæjar. Mér fannst það skjóta
skökku við síðastliðið sumar, þegar
skipið kom með þorsk úr Smug-
unni, að aflanum var landað fyrir
norðan, en húsin hér voru hráefnis-
laus.
Óvissan alltaf mikil
Eg er viðskipþafræðingur frá
Háskóla íslands. Útskrifaðist 1992
og fór þá að vinna hjá Skagstrend-
ingi sem gæðastjóri um borð í
frystitogurum þeirra. Þar var ég í
tæp tvö ár eða þar til ég kom hing-
að heim. Þetta er erfið atvinnugrein
að eiga við. Óvissan er alltaf mikil.
Hráefni er aldrei öruggt og því er
þetta verulega frábrugðið því, sem
við vorum að gera í fyrirtækja-
stjórnun í Háskólanum. Þar voru
aðföngin alltaf örugg og á ákveðnu
verði. Þá breytist gengið án þess
að nokkuð sé hægt við því að gera.
Dollarinn hefur til dæmis lækkað
um ein 10% á tiltölulega skömmum
tíma og slík lækkun rústar auðvitað
öllum framlegðaráætlunum og að
auki sveiflast verðið á mörkuðunum
mikið. Þá þarf maður ekki bara að
hugsa um að greiða ekki of hátt
verð fyrir fiskinn, heldur einnig
samspilið í vinnslunni og fleira. Ef
verðið á þorskinum fer of hátt, er
hægt að snúa sér að ufsanum, svo
fremi að verð á honum sé heldur
ekki of hátt. Ég tók framleiðslusvið
í náminu og fiskvinnslan er mjög
flókin miðað við það, sem við vorum
að gera þar. Ytri aðstæður eru svo
breytilegar, en fyrir vikið er kannski
meira gaman að fást við reksturinn.
Elgnaðist tvíbura í vetur
Ég eignaðist tvíbura í vetur og
hef því ekki unnið nema að hluta
til við fyrirtækið síðan. Faðir minn
Kristinn Jón stjórnar fyrirtækinu
með mér en þegar ég var alveg frá
vegna barnanna, hljóp sambýlis-
maður minn í skarðið. Það hefur
verið mikið að gera að sinna tvíbur-
unum og sjá um reksturinn.
Við erum með afar litla yfirbygg-
ingu, skrifstofan er hérna heima
og fjölskyldan sér um alla þætti,
svo sem kaup á mörkuðunum,
reksturinn, viðhald húsa og véla og
svo framvegis. Þetta byggist líka
að miklu leyti á útgerðinni á Hamri.
Án hans hefðum við ekki getað
gert þetta.
Of lág laun
Rekstrarumhverfið fyrir land-
vinnslu er mjög erfitt um þessar
mundir og til dæmis er aðstöðumun-
urinn milli landvinnslu og sjóvinnslu
gífurlegur. Starfsmenn um borð í
fyrstiskipunum eru að vinna svipuð
eða sömu störf og fólkið í landi, eru
að skapa sömu verðmæti, en eru
með mikiu meiri tekjur. Mér fínnst
við í landvinnslunni vera að borga
fólkinu of lág laun, en við getum
bara ekki betur. Okkur er svo
þröngur stakkur sniðinn meðan fis-
kverð er svona hátt og gengislækk-
anir ofan í kaupið. Sjómenn eiga
skilið gott kaup, en það á land-
verkafólk líka.
Ein leið til að jafna þennan að-
stöðumun, hefði verið að setja allan
fisk á markað. Verð á fiskinum
hefði þá væntanlega lækkað og við
það hefði hagur fiskvinnslunnar
batnað og geta hennar til að greiða
sómasamlegt kaup aukizt. Þá vær-
um við líka að keppa á jafnréttis-
grundvelli við stóru fyrirtækin, sem
eru taka þorskinn af eigin skipum
til vinnslu á 60 krónur kílóið. Við
fáum hann nánast aldrei undir 80
krónum. Það munar um minna.
Hráefnið hátt hlutfall
kostnaðar
Við erum að keppa við frystihús
á öllu landinu, þegar við erum að
kaupa á mörkunum. Launakostnað-
ur er svipaður hjá flestum, en við
reynum að ná fram hagræðingu í
rekstrinum til að bæta samkeppnis-
stöðuna. Tækifærin til þess eru tak-
rnörkuð, því það er hráefnisverðið
sem mestu ræður. Þegar dollarinn
lækkaði, hækkaði auðvitað hlutfall
hráefnis í vinnslunni og fyrir slíkum
breytingum er Yinnslan ráðalítil.
Launahlutfallið hækkar þá líka og
hagnaðurinn verður enginn og allt
er reynt til að spara á öðrum svið-
um. Það gengur ekki að hætta að
kaupa fiskinn eða kaupa lélegan
fisk á lægra verði. Lélegur fiskur
verður aldrei bættur í vinnslunni.
Miklll niðurskurður
aflaheimllda
Kvótakerfið hefur farið mjög illa
með útgerð á Snæfellsnesi. Það er
fyrst og fremst þorskurinn, sem
hefur verið skertur og nánast allar
aflaheimildir bátanna héðan hafa
verið í þorski. Það er reyndar ekk-
ert sem segir, að annað veiðistjórn-
unarkerfi hefði fært Snæfellingum
meira, en niðurskurðurinn hefur
verið alveg rosalegur.
Auðllndaskattur getur komið
til greina
Mér finnst að mörgú leyti koma
til greina að taka upp auðlinda-
skatt, svo fremi að fyrirtækin gætu
þá keypt kvóta á jafnréttisgrund-
velli. Væri kerfið hugsað þannig,
að fyrirtækin gætu fengið ákveðnar
aflaheimildir gegn gjaldi. Þá ættu
þeir, sem gera hagstætt út, meiri
möguleika en aðrir að spjara sig.
Þetta er líka allt spurning um að-
gang að fjármagni. Þeir, sem hann
hafa, munu öðlast forskot fram
yfir hina. Það eru þvi margar hliðar
á þessu máli eins og öðrum.
Mér finnst vera mörg tækifæri í
sjávarútveginum. Þetta er spenn-
andi atvinnugrein, þar sem mestar
gjaldeyristekjur landsmanna verða
til. Vonandi næst að byggja hér upp
aðrar atvinnugreinar, þannig að
vægi sjávarútvegsins í heildinni
verði ekki eins mikið og nú er,“
segir Erla Kristinsdóttir, fiskverk-
andi á Rifi.
.. Morgunblaðið/HG
FJOLSKYLDAN í fiskinum. Hjónin Kristinn Jón Friðþjófsson og Þorbjörg Alexandersdóttir nieð
börnunum í húsakynnum Sjávariðjunnar. Börnin eru Kristjana, Bergþóra, Erla, Halldór og Alexander.