Morgunblaðið - 22.07.1995, Blaðsíða 8

8 B LAUGARDAGUR 22. JÚLÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Ó, þetta
hræðilega
orð
Breska leikskáldið Harold Pinter slær ekki
slöku við þó að hann sé kominn á sjötugsald-
ur og er óhræddur við að ýta við mönnum
með yfirlýsingum sínum
PINTER segir ritskoðun við lýði í Bretlandi. Þótt hún birtist
fremur í kurteislegu áhugaleysi og óttanum við að skera sig
úr, en pyntingum, þýði það ekki að ritskoðun sé ekki til staðar.
AÐ ER ekki víst að allir
séu sáttir við það að sá
maður sem líklega hefur
haft mest áhrif á breska
leiklist á þessari öld, er Harold
Pinter. Hann er stóra nafnið í leik-
listinni og varpar skugga á ekki
minni menn en Osborne, Hare,
Stoppard og Potter. Því hefur jafn-
vel verið varpað fram að hann
standi jafnhliða skáldjöfrum á borð
við Kafka og Beckett. Þetta eru
fullyrðingar blaðamanns The
Sunday Times sem hitti Pinter að
máli í tilefni 65 ára afmælis hans
og sýningar á verkinu „Old Tirnes"
en leikkonan Julie Christie hefur
hlotið frábæra dóma fyrir frammi-
stöðu sína í því.
Pinter hefur alla tíð verið umdeild-
ur maður. Það eru ekki aðeins ab-
súrdverk hans sem mönnum falla
misjafnlega í geð, heldur er maður-
inn sjálfur að mörgu leyti óvenjuleg-
ur og hikar ekki við að láta stór orð
falla um það sem hann
telur miður fara. Pinter
hefur verið legið á hálsi
fyrir hroka, hann er sagð-
ur hafa líkt frægð sinni
og konu sinnar við frægð
prinsins af Wales. Skoðanir hans
hafa verið kallaðar kampavíns-rót-
tækni og að hann sjái sjálfan sig í
vini sínum, Vaclav Havel, leikskáldi
og forseta Tékklands.
Pinterlegur
En hvað sem mönnum finnst um
Pinter, verður ekki litið framhjá
verkum hans. Þau þekktustu „The
Birthday Party“ (Afmælisveislan),
„The Caretaker“ (Húsvörðurinn) og
„The Homecoming" (Heimkoman)
áttu stóran þátt í að hrinda af stað
listrænni byltingu 7. áratugarins.
Pinter er einnig leikari, leikstjóri
og hefur samið nokkur kvikmynda-
handrit. Hann hefur verið í sviðs-
ljósinu í 35 ár og oft fengið að finna
fyrir því. „Það ffr rík hefð í þessu
landi fyrir því að hæðast að öðr-
um,“ segir hann.
Eitt skýrasta dæmið um áhrif
hans er að sjá í Oxford orðabók-
inni þar sem þtjú orð eru beinlínis
kennd við hann, „pinterlegur“
mætti líklega þýða þau öll og þýð-
ingin er tilfinningin fyrir vaxandi,
óskilgreindri ógn, þrátt fyrir að
margir freistist til að nota þau um
verk sem einkennast af mörgum
og löngum þögnum. „Ó, þetta
hræðilega orð, pinterlegur," segir
leikskáldið í hæðnistón. „Fólk lang-
ar helst að grípa til byssunnar
þegar það heyrist. Eða að það verð-
ur hátíðlegt eins og það sé á leið
til kirkju. Þetta er afar sorglegt,
þegar leikritin mín eru sett á svið,
verð ég alltaf jafn feginn að heyra
hlátur. Þau eiga að vekja hlátur.“
Pinter er 65 ára en lítur út fyrir
að vera yngri. Hann er
einkar vinnusamur og
hefur ekkert slegið af á
síðustu árum. Hvað skap-
lyndi varðar segist Pinter
ekki telja sjálfan sig sér-
lega geðillan, þó að hann hafi vissu-
lega átt sínar slæmu stundir. „Þær
hafa verið afar afmarkaðar og
beinst í einhveija eina átt. Ég hef
verið sagður fljótur að reiðast. Sé
það satt, virðist enginn hafa spurt
sig hvers vegna það sé. Hvers vegna
verð ég svona bálreiður? En stað-
reyndin er sú að gangi eitthvað
fram af mér, er það yfirleitt pólitísk
röksemdafærsla.“
Sagt er að Pinter hafi slegið
mann í rot sem kallaði hann „skít-
ugan júða“ og að hann hafi sagt
blaðamanni að „drulla sér burt“
vegna ummæla sem hann hafði
látið falla um Pinter tæpum áratug
fyrr. „Hann virtist bara alveg hafa
gleymt því,“ segir Pinter.
Hreifst af Shakespeare
Pinter er fæddur í London árið
1930, sonur gyðings sem var klæð-
skeri. Pinter segist hafa verið svo
heppinn að hafa góðan enskukenn-
ara á unglingsárum, sem vakti
áhuga hans á leikritum og Ijóðum
John Donnes og Websters. Síðar
kynntist hann verkum Shakespe-
ares sem varð til þess að hann ákvað
að þelga líf sitt leikhúsinu.
Árið 1948 fékk hann styrk til
að hefja nám í Konunglega leiklist-
arskólanum en leiddist námið svo
mjög að hann lést fá taugaáfall til
þess að geta hætt námi án þess að
missa styrkinn. Hann lauk síðar
leiklistarnámi frá Central School
of Speeeh and Drama. Pinter komst
hjá herþjónustu með því að neita
henni samvisku sinnar vegna og
sneri sér að leikhúsinu. Hann lék í
fyrstu með leikhópum á lands-
byggðinni, oftar en ekki í hlutverki
þjónsins. Þess á milli seldi hann
bækur og vann sem þjónn. Hann
var rekinn úr því starfi er hann
blandaði sér eitt sinn í umræður
gesta um skáldið T.S. Eliot.
Á sjötta áratugnum kynntist
hann leikkonunni Vivien Merchant
og fluttist með henni til Lundúna.
Þau voru á sífelldum hrakhólum
fyrstu árin, eignuðust soninn Dani-
el og Pinter samdi fyrsta verk sitt,
„The Room“ (Herbergið). „Ég hef
enga hugmynd um hvar ég stóð
mið'að við önnur leikskáld á þessum
tíma. Ég skrifa bara um það sem
mér dettur í hug, leiði hugann ekki
of mikið að því. Það að skrifa snýst
um að ýta til hliðar daglega amstr-
inu og leyfa einhveiju öðru að ger-
ast.“ Það sem Pinter leysti úr læð-
ingi var „þessi óáþreifanlega ógn-
un,“ eins og Bernard Levin orðaði
það í Ieikdómi um Heimkomuna en
það var frumsýnt árið 1965.
„Geðveikislegt röfl“
Arið 1958 var Heimkoman, sem
nú er talið eitt af bestu verkum
Pinters, frumsýnd. Verk-
ið féll í grýttan jarðveg,
sýningum var hætt á
sjötta degi. Harðorðir
leikdómarnir eru forvitni-
legir í ljósi þess sem síðar
varð. „Þriðji þáttur heldur skipulega
aftur af því sem maður hélt að
fyrstu tveir þættirnir hefðu verið
um,“ sagði í The Times. „Persónur
hans láta ýmist frá sér fara sund-
urslaust bull eða geðveikislegt röfl,“
sagði í Manchester Guardian.
Pinter var brugðið. „Minnstu
munaði að ég hætti við allt saman.
Ég velti því fyrir mér að yfirgefa
leikhúsið fyrir fullt og allt. Það
varð ansi harður árekstur á milli
mín og gagnrýnenda. Ég segi ekki
mín og áhorfenda, því þeir voru nær
engir, það er að segja í London.
Það vill gleymast að verkið var fyrst
sýnt í Oxford og Cambrigde og
hlaut allt aðrar móttökur, allgóðar.
Ef til vill var ástæðan sú að áhorf-
endur voru yngri.“
Einn gagnrýnandi, Harold Hob-
son hjá The Sunday Times, tók hins
vegar upp hanskann fyrir Pinter.
Hobson hlóð Pinter svo miklu lofi
að honum tókst að breyta afstöð-
unni til hans.
Veiðileyfi á Pinter
Pinter varð almenningseign. Öll
breska þjóðin fylgdist náið með er
Pinter yfirgaf eiginkonu sína vegna
annarrar konu, lafði Antoniu Fras-
er, sex barna móður og eiginkonu
þingmanns. Fjölmiðlar gáfu út
veiðileyfi á Pinter og Fraser og
sárin eru ekki að fullu gróin. „Menn
fylltust löngun til að eyðileggja,"
segir Pinter.
En hann hefur einnig átt góð
samskipti við fjölmiðla og verið
óhræddur að koma fram til að tjá
skoðanir sínar, beijast gegn rit-
skoðun og fangelsun rithöfunda.
Hann hefur t.d. gagnrýnt Bandarík-
in harðlega. „Þegar ég fór til Búlg-
aríu til að veita viðtöku doktors-
nafnbót við þarlendan háskóla, var
ég beðinn um að halda ræðu. „Allt
í lagi,“ sagði ég, „en þið gætuð séð
eftir því“. Ég talaði um Bandaríkin,
hugtökin lýðræði og frelsi og hvað
þau þýða í raun. Móttökurnar urðu
mjög blendnar, því Búlgarar vildu
ekki heyra þetta. Ég hef fulla sam-
úð með þeim - þeir vildu heyra að
frjáls markaður myndi bjarga Iífi
þeirra þrátt fyrir að hann sé nú
þegar að ganga að helmingi þjóðar-
innar dauðum."
Pinter fullyrðir ennfremur að rit-
skoðun sé við lýði í Bretland. Sú
staðreynd að hún birtist fremur í
kurteislegu áhugaleysi og óttanum
við að skera sig úr, en pyntingum,
þýði ekki að ritskoðun sé ekki til
staðar. „Ég hef fengið fjölmörg
bréf sem benda til þess. Bréf frá
verksmiðjufólki, skrifstofufólki,
sem lætur ekki í sér heyra ef skoð-
anir þeirra stangast á við hið við-
tekna eða ef það er ósátt við óbreytt
ástand. Ég held að það sé mun
meira um þetta en mönnum er ætl-
að að telja.“
Fyrir átta árum stofnaði Pinter
til umræðuhóps, svokall-
aðs 20. júní hóps þar sem
þetta var m.a. rætt. Þar
lagði Pinter áherslu á að
skilgreina háð og niður-
lægingu sem ritskoðun.
Fjölmiðlar brugðust einkar illa við.
Viðbrögðin snerust um spurning-
una. „Hveijir halda þeir eiginlega
að þeir séu?“ en einnig, „þeim geng-
ur ágætlega, svo yfir hveiju eru
þeir eiginlega að kvarta?" „Mér
finnst þetta skelfilegt - að hugsa
um örlög annarra er heimskulegt.
Sjálfur er ég meðvitaður um það
hvernig hið raunverulega afl í heim-
inum starfar."
Hver veit nema að Pinter verði
talinn til þjóðargersema þegar hann
kemst á gamals aldur og skoðanir
hans verði þá löngu hættar að ýta
við mönnum. En þangað til er lang-
ur tími og Pinter er enn að.
Þetta hræði-
lega orð, pint-
erlegur
Pinter talinn
til þjóðarger-
sema
Frábærlega fluttir
íronískii* tregasöngvar
TÓNLIST
Akureyrarkirkja
GÍTARHÁTÍÐ
Á AKUREYRI
Sverrir Guðjónsson kontratenór og
Einar Kr. Einarsson gítarleikari
fluttu verk eftir Luis Milan, Enrique
de Valderrábano, Philip Rosseter,
John Dowland, Tobias Hume, Claude
de Sermisy, Jean- Baptiste Besar,
Carl Michael Bellman, John Speight,
Atla Heimi Sveinsson, Hróðmar I.
Sigurbjörnsson, Benjamin Britten,
Francis Routh og Aaron Copland.
Fimmtudagurinn 20. júlí kl. 20.30.
SVERRIR Guðjónsson og Einar Kr.
Einarsson hafa undanfarin ár, hvor
á sínu sviði, verið áberandi í íslensku
tónlistarlífi. Þeir hafa báðir einbeitt
sér töluvert að flutningi nýrrar tón-
list-ar og er nú avo komið að varla
er frumflutt nýtt íslenskt söngverk
án þess að Sverrir komi þar nærri.
Gróskan í gítartónsmíðum er ekki
eins mikil en þó virðast íslensk tón-
skáld vera farin að gera sér grein
fyrir möguleikum gítarsins í sam-
spili við önnur hljóðfæri.
Efnisskrá þeirra félaga sem var
mjög fjölbreytt var skipt í tvo hluta;
fyrir hlé lögðu þeir áherslu á endur-
reisnartónlist kryddaða íslenskum
þjóðlögum og Bellman söngvum, en
eftir hlé var flutt tónlist frá 20. öld.
Tónleikarnir hófust á tveimur
spænskum söngvum eftir 16. aldar
tónskáldin Luis Milan og Enrique
de Valderrábano, hrein og tær tón-
list sem lá vel fyrir þeim félögum.
það sama má segja um tvo enska
söngva eftir Philip Rosseter og John
Dowland. Eina einleiksverkið fyrir
gítar á tónleikunum var Fantasia
eftir John Dowland, Hann samdi
töluverb a£ einleiksverkum fyrir lútu
Sverrir Einar Kr.
Guðjónsson Einarsson
og er Fantasian meðal þeirra þekkt-
ari, hún er í fijálsu tilbrigðaformi
með eftirlíkingaívafi og býður upp á
mikla túlkunarmöguleika fyrir ein-
leikarann sem Einar nýtti sér til
fullnustu. Enska endurreisnarhlut-
anum á efnisskránni luku þeir svo
með Tobacco is like love, skemmti-
legum söng eftir Tobias Hume.
íslensk þjóðlög úr safni sr. Bjarna
Þorsteinssonar voru næst á dagskrá,
Talnaþula og Barnagælur sem Einar
hefur útfært einkar nettan undirleik
við. Lögin mynduðu skemmtilega
andstæðu við ensku tónlistina á und-
an og ekki síður við frönsku söngv-
ana eftir þá Claude de Sermisy og
Jean-Baptiste Besar sem á eftir
komu. Að lokum fluttu Sverrir og.
Einar Sang nr.5 og Epistel _nr. 30
eftir Carl Michael Bellinan. Ég veit
ekki hvort ástæðan fyrir vali þeirra
félaga á tveimur söngvum um dauð-
ann er sú að á þessu ári er 200 ára
dánarafmæli Bellmans en þessir ír-
onísku tregasöngvar sem voru frá-
bærlega fluttir áttu svo sannarlega
heima á efnisskránni.
Eftir hlé var komið að hinum ís-
lenska hluta efnisskrárinnar 3 ný eða
nýleg verk sem eiga það sammerkt
að vera samin fyrir þá félaga. Sverr-
ir söng fyrst án undirleiks Orpheus
With his Lute, úr þremur Shakespe-
are söngvum eftir John Speight. Bæn
Atla Heimis Sveinssonar við ljóð Sör-
ens Kirkegaard í þýðingu Sigurðar
A. Magnússonar kom salnum í hug-
leiðsluástand, verkið erfitt og krefj-
andi fyrir söngvarann en ekki að
sama skapi fyrir gítarleikarann.
Næst var frumfluttur iagaflokkurinn
Stokkseyri eftir undirritaðan, 5 lög
við ljóð Isaks Harðarsonar sem tekin
eru úr samnefndri ljóðabók sem kom
út árið 1994. Öll íslensku verkin voru
flutt af sterkri tilfinningu og vand-
virkni, raunar var merkilegt hversu
vel þau stóðu saman því þau áttu
ekkert sameiginlegt. Ekki áttu léttar
útsetningar Benjamin Brittens á Two
Foggy, Foggy Dew, og O Waly,
Waly, tveimur alþekktum slögurum,
heldur neitt sameiginlegt með því
sem á undan var gengið, en óneitan-
lega létti aðeins yfir áheyrendum.
Two Cautionary Tales eftir enska
tónskáldið Francis Routh (1926) við
ljóð Rhodu Levin voru næst á dag-
skrá. Routh samdi þessi lög sérstak-
lega fyrir Sverri og_ var þetta frum-
flutningur þeirra á íslandi. Þetta eru
tvær stórskemmtilegar dæmisögur
úr dýraríkinu sem þeir félagar fóru
frábærlega með. Tvær þjóðlagaút-
setningar Aaron Copland í lokin ráku
síðan smiðshöggið á velheppnaða tón-
leika.
í heild voru þetta mjög góðir tón-
leikar, helst mætti finna að lengd
efnisskrár og dirfsku félaganna í
samsetningu alls óskyldrar tónlistar.
Sverrir Guðjónsson er frábær söngv-
ari sem sýndi á sér fjölbreytilegar
hliðar, gítarleikur Einars skýr og
vandaður og samleikur þeirra með
miklum ágætum.
Hróðmarl. Sigurbjörnsson.